محمد حسین بابالو: بازار محصولات پتروشیمی هم‌اکنون شرایط مطلوبی نداشته زیرا این بازار باید فضایی برای تقابل عرضه و تفاضا باشد تا در نهایت قیمت که نشان‌دهنده وضعیت کلی خواهد بود، کشف شود. این در حالی است که در این بازار قیمت‌های اصلی به‌صورت دستوری تعیین شده بنابراین تقابل عرضه و تقاضا در بازار داخلی به شبیه‌سازی مورد انتقادی از وضعیت کلی در بازارهای جهانی تقلیل یافته است. حال در این شرایط می‌توان گفت که ریشه یابی عدم کارآیی‌ها می‌تواند وضعیت پیش روی این صنعت و بازار را شفاف تر جلوه دهد و فرآیند بهبود را تسریع کند.

بازار پلیمرها در هفته‌ای که گذشت

در هفته گذشته حجم معامله پلیمرها در بورس کالای ایران افزایش محسوسی پیدا کرد تا جایی که با افزایش ۷۹۱۳ تنی حجم رو به رو شدیم و باعث شد این حجم به ۳۸ هزار و ۵۰۳ تن افزایش یابد. این افزایش حجم را باید به فال نیک گرفت زیرا حجم معاملات را به بالاترین حد از ابتدای مردادماه تاکنون رشد داده و ممکن است به بهبود حجم تولید در صنایع پایین‌دستی منجر شود. کاهش قیمت‌های پایه و همچنین افت مضاعف قیمت‌های پیشنهادی تولیدکنندگان اصلی و البته افت موجودی انبارها در بازار داخلی را می‌توان از دلایل این وضعیت برشمرد.

با توجه به محدود بودن حجم عرضه‌ها در بازار داخلی و همچنین بازگشت محدود خریداران به بورس و بازار شاهد آن هستیم که جذابیت خرید افزایش یافته و البته کاهش قیمت‌ها در بورس کالا نیز دلیل دیگری برای بهبود حجم خرید به شمار می‌رود. از سوی دیگر پس از بروز برخی وقفه‌ها در صادرات محصولات پتروشیمی و همچنین کاهش حجم واردات محصولات نهایی از ترکیه و البته افت جذابیت صادرات، افزایش عرضه‌ها در بازارهای داخلی و همچنین افت قیمت‌های پیشنهادی را شاهد هستیم که همگی این موارد با کاهش قیمت‌ها و افزایش جذابیت خرید همراه شده است. در نهایت کاهش قیمت‌ها در بازار داخلی در کنار جهش قیمت بسیاری از کالاها خروجی این وضعیت در هفته گذشته بود.

6 محور عدم کارآیی‌ این بازار

هم‌اکنون بازار محصولات پتروشیمی شرایط ملتهبی دارد تا جایی که بسیاری از فعالان بازار و البته تجار حجم فعالیت و مبادلات خود را کاهش داده و ممکن است این وضعیت رو به وخامت بگذارد. به‌عنوان مثال در روزهای اخیر و باوجود کاهش قیمت‌های پایه باز هم بسیاری از کالاها افزایش نرخ داشتند که از آن جمله می‌توان به رشد ۲۵/ ۲ درصدی BL۳ در بازار داخلی اشاره کرد. این در حالی است که تا پیش از اعلام رسمی قیمت‌ها شاهد افت روزشمار بهای اغلب محصولات پلیمری بودیم تا جایی که برخی از نرخ‌ها افت‌هایی مثال‌زدنی را تجربه کردند؛ ولی پس از آن و حتی با افزایش حجم معامله در بورس کالا و انتظار افزایش تزریق کالا به بازار داخلی، باز هم قیمت بسیاری از کالاها در مسیر رشد قرار گرفت. این وضعیت نشان می‌دهد که هنوز بازار داخلی محصولات پلیمری ملتهب است و البته پتانسیل التهاب بیشتر را نیز در ذات خود نهفته دارد. به نظر می‌رسد در صورت عدم مدیریت درست این بازار، وضعیت سخت‌تری را شاهد باشیم.

اگر به ماه‌ها و سال‌های گذشته توجه کنیم التهاب بازار صورت جدی‌تری داشت تا جایی که رشدهای قیمتی افسار گسیخته یا عقب نشینی‌های شدیدی را شاهد بودیم که البته با تغییر تعداد خریداران به مسیر خود ادامه داد. به‌عنوان مثال پس از آزادسازی قیمت‌ها در تیرماه سال گذشته حجم خرید به‌صورت مستقیم ۱۵ درصد افت کرد که با وجود ممنوعیت‌های صادراتی این قبیل کالاها، دقیقا نشانه‌ای از کاهش حجم تولید در صنایع پایین‌دستی بود. نکته دیگر را باید در اما و اگرهای خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا برشمرد؛ زیرا بارها این احتمال طرح شده، ناکام مانده و البته هزینه‌های بسیاری را نیز در‌بر‌داشته است. هرچند که هم‌اکنون این احتمال به کمترین حد خود کاهش یافته است. در نهایت باید گفت که بخشی از این التهابات دست ساخته و بخش دیگر ناشی از برخی فرآیندهای ضعیف و حتی غلط در بازار است.

شائبه عدم شناخت از بازار: مدت‌ها است که نهادهای حاکمیتی یا مردم نهاد قدرتمندی در بازار محصولات پتروشیمی وجود دارند که هر کدام از کارشناسان خبره‌ای بهره می‌برند؛ ولی در عین حال بسیاری از رخدادهای پیش‌بینی نشده نیز تجربه می‌شود. افزایش یکباره تقاضا برای کالاهایی همچون EX۳ یا گریدهای لوله و همچنین محصولات شیمیایی همچون دی اتیل هگزانول و حتی جوش شیرین شرایطی را فراهم می‌آورند که گویی اطلاعات درستی از حجم تقاضای داخلی وجود ندارد.

این وضعیت در حالی شدت پیدا می‌کند که زمان دقیق ورود شرکت‌های بزرگ پتروشیمی به فاز تعمیر و نگهداری نیز مشخص نیست؛ هرچند که در گذشته اطلاعات بیشتری در این خصوص مخابره می‌شد. از سوی دیگر تعطیلی برخی واحدها و بخش‌های تولیدی به دلیل مسائل فنی یا ایمنی را نیز باید در نظر گرفت که بر ابهام در بازار می‌افزایند. از طرف دیگر به جرات می‌توان گفت که حجم واقعی تولید در صنایع پایین‌دستی نیز مشخص نیست و آمارها و گمانه‌زنی‌های آن با یک وقفه زمانی اعلام می‌شود. تجمیع تمامی این موارد باعث شده تا شائبه عدم شناخت درست و جامع از بازار به وجود آمده و تقویت شود.

عملکرد برخی از واسطه‌ها:همیشه و در اغلب بازارها حضور واسطه‌ها به معنی افزایش هزینه معاملات و تقویت ریسک نوسان قیمت‌ها با جهت‌گیری صعودی است که در شرایط سخت پولی و مالی یا زمانی که احتمال افزایش قیمت‌ها وجود دارد، بیش از پیش خودنمایی می‌کند. این در حالی است که در بازار پلیمرها نیز چنین وضعیتی حاکم است؛ زیرا بسیاری از تولیدکنندگان توان و تمایل چندانی برای خرید از بورس کالا نداشته و ترجیح می‌دهند تا از طریق واسطه‌ها کالاهای خود را دریافت کنند. از سوی دیگر هم‌اکنون بخش بزرگی از واسطه‌ها از بازار خارج شده‌اند؛ زیرا این قبیل فعالیت‌ها دیگر سودآوری چندانی به همراه نداشته و مخصوصا منابع مالی این افراد به دلیل رکود فعلی در بازار و همچنین کاهش توان بازپرداخت بدهی از سوی تولیدکنندگان کوچک و بزرگ بلوکه شده است. در این بین ذکر این مطلب ضروری است که درصورت تسهیل برخی از امور از جمله عضویت در سامانه بهین یاب یا ترغیب خریداران خرد به معامله در بورس کالا بخش بزرگ‌تری از واسطه‌ها نیز از بازار حذف می‌شوند.

نکته دیگر را باید سرمایه‌گذاری واسطه‌ها در معاملات دانست؛ زیرا فرد با خرید نقدی مثلا از بورس کالا یا فروش مدتی یا چکی به تولیدکننده به عبارتی نقش بانک یا فروشنده اصلی را ایفا می‌کند؛ بنابراین در صورت رواج بیشتر معاملات اعتباری نقش واسطه‌ها باز هم کمرنگ‌تر خواهد شد.

شیوه‌های قیمت‌گذاری: مدت‌ها است که روند عمومی قیمت‌گذاری و تعیین قیمت‌های پایه با انتقاد بسیاری رو‌به‌رو بوده و هست. تعیین قیمت‌ها بر پایه قیمت‌های جهانی، محاسبه بر اساس قیمت‌های منطقه خلیج فارس موسوم به GCC، تغییر قیمت دلار از مبادله‌ای به آزاد و همچنین تعیین زودتر از موقع قیمت‌ها مواردی است که تاکنون تجربه شده است. این در حالی است که با توجه به شرایط سخت بازارهای جهانی، افزایش حجم عرضه‌ها و کاهش تقاضای بین‌المللی باعث شده تا فروشندگان داخلی و منطقه‌ای قیمت‌های کمتری را برای افزایش حجم فروش خود در بازارهای جهانی پیشنهاد کنند که البته این اطلاعات به‌صورت کژ‌دار و مریز به بیرون سرایت می‌کند. بنابراین پتانسیل نارضایتی‌های بسیاری را پدید آورده و البته قیمت تمام شده را برای رقبای منطقه‌ای ما در رقابت با تولیدکنندگان داخلی کاهش می‌دهد. این وضعیت نیاز به اصلاح داشته و دارد؛ زیرا تولیدکنندگان کوچک‌تر را به شدت تحت الشعاع قرار می‌دهد.

رکود تولید در صنایع پایین‌دستی: مهم‌ترین‌ بازار مصرف محصولات پلیمری را باید صنایع پایین‌دستی داخلی دانست؛ زیرا از یک جهت فرآیند و هزینه‌های معامله آن کمتر است و هم حجم تقاضای نسبتا بالایی دارد. این در حالی است که این تقاضا را می‌توان دائمی فرض کرد؛ بنابراین حفظ آن بسیار مهم تلقی می‌شود. در سال‌های اخیر در دو مرحله مختلف حجم تولید در صنایع پایین‌دستی افت داشته است. مرتبه اول با آزادسازی قیمت‌ها و تغییر قیمت‌گذاری بر مبنای دلار آزاد حجم معاملات نزدیک به ۱۵ درصد کاهش یافت و از آن زمان به بعد و با کاهش تورم در بازار داخلی حجم تولید نیز کاهش یافت؛ هر چند که افزایش قیمت مواد اولیه در سال گذشته نیز بر این مطلب موثر بود؛ ولی با کاهش قیمت‌ها باز هم رکود عمیق‌تر شد. خروجی تمامی این موارد تعمیق رکود در صنایع پایین‌دستی بود که هنوز هم ادامه دارد. با توجه به کاهش حجم معامله پلیمرها بیش از سه فصل پیاپی، می‌توان رکود را در این بخش از صنعت به‌صورت رسمی اثبات کرد.

بازارهای صادراتی: هنوز آمارهای جدید از حجم صادرات محصولات پتروشیمی اعلام نشده، ولی می‌توان به افزایش این حجم امیدوار بود؛ زیرا بسیاری از مواد اولیه ارزان قیمت همچون کودهای اوره یا متانول با افزایش حجم صادرات رو‌به‌رو هستند. این در حالی است که در آمارهای رسمی حجم معامله پلیمرها کاهش یافته و در کنار کاهش قیمت‌های جهانی به‌صورت جدی و همچنین افزایش آرام قیمت دلار، جذابیت صادرات کاسته شده است. از سوی دیگر هم‌اکنون پایانه‌های مرزی ایران و ترکیه شرایط مساعدی نداشته و البته کاهش ارزش لیر این کشور و دینار عراق نیز بر این امر موثر خواهد بود. از سوی دیگر کاهش حجم واردات به چین و ضعف بازارهایی همچون ویتنام، مالزی و اندونزی نیز بر وخامت اوضاع افزوده‌اند. با توجه به اوضاع نه چندان مساعد بازارهای صادراتی می‌توان این نکته را نیز دلیلی برای شرایط سخت تولید در صنایع بالادستی برشمرد که بر کل بازار تاثیر معکوس خواهد داشت.

6 محور عدم کارآیی در بازار پتروشیمی