ایران دروازه معادن غرب آسیا
سعید صمدی
مدیر اسبق معادن سنگ‌آهن گل‌گهر

کشور ایران موقعیت و پتانسیل‌های منحصر به‌فرد از نظر سرمایه‌گذاری در معادن و صنایع معدنی دارد و در عمده پتانسیل‌ها که برای یک سرمایه‌گذاری معدنی مورد نیاز است این کشور موقعیت ویژه دارد.

کشور ایران با دارا بودن ۶۸ نوع ماده معدنی و ۳۷ بیلیون تن ذخایر کشف شده و ۵۷ بیلیون تن ذخایر بالقوه در میان ۱۵ قدرت معدنی دنیا با دارا بودن ۷ درصد منابع معدنی جهان جای گرفته، اما به‌رغم این حجم ذخایر تنها کمتر از یک درصد تولید ناخالص ملی کشور را تولیدات معدنی تشکیل می‌دهند که این میزان تولید با ذخایر تناسب چندانی نداشته و نشان از این دارد که ایران می‌تواند در آینده به بهشت سرمایه‌گذاران معدنی تبدیل شود.

اولین عملیات اکتشاف جامع و سیستماتیک معدنی در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ میلادی توسط کشور شوروی سابق انجام شد و پس از آن تاریخ عملیات پی‌جویی و اکتشاف جامع در کشور انجام نشده و عمده فعالیت‌های اکتشاف به‌صورت موردی و منطقه‌ای انجام شده و بخش قابل توجهی از ذخایر عمیق و همچنین ذخایر منطقه کویر لوت ناشناخته مانده است. قطعا در صورتی که شرکت‌های صاحب نام در مناطق دست‌نخورده کویر و همچنین ذخایر عمیق فعالیت کنند به ذخایر قابل توجهی دست خواهند یافت. در سال ۲۰۱۲ سازمان تجارت جهانی مطالعات جامعی را برای تامین منابع معدنی جهان تا سال ۲۰۳۵ انجام داد. در این مطالعات ایران به‌عنوان یکی از تامین‌کنندگان اصلی مواد معدنی جهانی در ۳۰ سال آینده به‌خصوص در بخش سنگ‌آهن شناخته شد. البته کانی‌های اصلی فلزی شامل آهن، سرب، روی، مس، تیتانیوم و عناصر کمیاب که نقش موتور توسعه در جهان جدید را بازی می‌کند در ایران از نظر ذخایر شرایط منحصر‌به‌فردی دارد و به‌رغم استخراج نسبتا کم باتوجه به پتانسیل در این کانی‌ها ایران صادر‌کننده این مواد است.

بهترین روش برای ورود به بازار و سرمایه‌گذاری مواد معدنی ایران تمرکز بر منابع دست‌نخورده عمیق و همچنین مناطق بکر و دست‌نخورده است و این منابع تشنه انجام عملیات اکتشاف، تجهیز و استخراج با تکنولوژی روز دنیا هستند.

ایران در منطقه‌ای واقع شده که کشورهای اطراف آن مانند ترکیه و عربستان و کشورهای حوزه خلیج فارس باتوجه به آهنگ رشد و توسعه اقتصادی به منابع معدنی نیاز دارند و این در حالی است که این کشورها از نظر ذخایر معدنی بسیار فقیر هستند؛ حتی این کشورها در صنایعی مانند فولاد سرمایه‌گذاری هم کرده‌اند اما مواد اولیه آنها وارداتی است و ایران می‌تواند منبع خوبی برای تامین نیازهای این کشورها که به سرعت در حال افزایش است محسوب شود.

سومین امتیاز ایران برای سرمایه‌گذاری وجود زیربناهای خوب در این کشور است. ایران در خلیج فارس بدون احتساب جزایر، ۱۴۰۰ کیلومتر مرز آبی و بنادر متعددی دارد و از این طریق به آب‌های آزاد و بازارهای جهانی دسترسی نسبتا راحت و ارزانی دارد.این پتانسیل موجب می‌شود تولیدات معادن و صنایع معدنی با کمترین هزینه به بازار‌های جهانی عرضه شود.

ایران با ۱۸ درصد منابع گاز و ۹ درصد منابع نفت در بین کشورهای معدنی دنیا موقعیت منحصربه‌فردی برای تامین انرژی فعالیت‌های معدنی به‌خصوص در فرآوری و فلزات دارد و قیمت انرژی در ایران باتوجه به منابع عمده بعضا تا۵۰ درصد قیمت جهانی است و این موقعیت شرایطی را فراهم می‌کند که شرکت‌های بزرگ کل عملیات مرتبط با معدن را از استخراج، صنایع تولید فلزات به‌خصوص فولاد در ایران با قیمت تمام شده مناسب انجام دهند و به بازارهای نزدیک منطقه صادر کنند.

کشور ایران باتوجه به پتانسیل معدنی از ۷۰ سال قبل اولین کشوری بود که تدریس رشته معدن و زمین‌شناسی را دربین کشورهای منطقه آغاز کرد و در حال حاضر بیش از ۵۰ هزار نفر مهندس و تکنسین در رشته‌های معدن، متالورژی و کارشناس زمین‌شناسی تربیت کرده است. این خیل عظیم نیروهای متخصص کشورهای سرمایه‌گذار را از نظر نیروی انسانی بی‌نیاز می‌کند و این در حالی است که در سایر کشورهای منطقه چنین پتانسیلی وجود ندارد.

ساختار زمین‌شناسی ایران از نظر منابع معدنی به کشورهای شرقی و شمالی ایران گسترش یافته است. کشور افغانستان در غرب ایران، کشورهای آسیای میانه و جمهوری‌های سابق اتحاد شوروی مانند تاجیکستان و ازبکستان منابع معدنی قابل توجه و اقتصادی دارند اما نقطه ضعف این کشورها عدم دسترسی به آب‌های آزاد و نداشتن زیربناهای مناسب مانند راه آهن، جاده، نیروی انسانی متخصص و انرژی است. استقرار و سرمایه‌گذاری در ایران دسترسی به ذخایر این کشورها را به راحتی امکان‌پذیر می‌کند زیرا تنها راه دسترسی این کشورها به آب‌های آزاد به‌منظور صادرات محصولات معدنی، خلیج فارس و کشور ایران است و وجود شبکه عظیم راه‌آهن که به عمده این کشورها اتصال دارد و جاده‌های مناسب از یک طرف و قیمت مناسب انرژی در ایران از طرف دیگر هزینه‌های سرمایه‌گذاری در آن کشورها را کاهش می‌دهد به همین دلیل ایران دروازه ورود به بازارهای سرمایه‌گذاری معادن در کشورهای غرب آسیا و آسیای میانه است. در حال حاضر به دلیل مشکلات اساسی زیربنایی که گفته شد عمده ذخایر معدن این کشورها دست‌نخورده باقی مانده است.

ایران از نظر حجم ذخایر قطعی و بالقوه، وجود زیربناهای مناسب، وجود بازار مناسب مصرف در ایران و کشورهای منطقه، قیمت مناسب انرژی، دسترسی به آب‌های آزاد و همچنین نیروی انسانی متخصص و تحصیلکرده بخش معدن یکی از کشورهای بسیار شاخص جهت سرمایه‌گذاری شرکت‌های بزرگ معدنی شناخته می‌شود و در یک جمله ایران در آینده بهشت سرمایه‌گذاری معدنی شناخته خواهد شد.