محمد‌حسین بابالو: با توجه به کاهش قیمت نفت اغلب کالاها با یک شوک قیمتی مواجه شده‌اند که کاهش قیمت محصولات پالایشی می‌تواند سریع‌تر و با ضریب همبستگی بیشتری رخ دهد. از سویی انتظار داریم تا محصولات پتروشیمی و پلیمری نیز چنین سرنوشتی را تجربه کنند؛ اما به زمان بیشتری نیاز است. در این بین شاید بازه زمانی ایجاد شده در کنار کاهش قیمت تمام‌شده فلزات و مواد معدنی بتواند پتانسیل تقاضای این قبیل مواد اولیه را افزایش داده و در کنار کاهش قیمت تمام شده به بهبود بنیادین بازار در روزهای سرد سال منجر شود. مدت‌ها است که نفت را به‌عنوان موتور محرک اقتصاد جهانی می‌شناسند؛ ولی با توجه به تکنولوژی‌های نوین و سرمایه‌گذاری بر کاهش هزینه انرژی و اهمیت یافتن مسائل زیست محیطی این نقش به آرامی در حال کمرنگ شدن است. با توجه به مصرف بالای نفت در اقتصادهای بزرگ جهان از جمله آمریکا و چین، کاهش قیمت نفت می‌تواند فاکتور مهمی برای کاهش هزینه تولید مخصوصا در صنایع پایین دستی باشد که مهم‌ترین مصرف‌کننده مواد اولیه، فلزات و فرآورده‌های پالایشی و پتروشیمی به حساب می‌آیند. به عبارت ساده‌تر کاهش قیمت نفت را می‌توان با افزایش تقاضای موثر این قبیل کالاها همگام دانست که داده مهم و مثبتی برای کل بازارهای جهانی به حساب می‌آید. از سویی کاهش قیمت نفت قطعا جذابیت تولید و سرمایه‌گذاری بیشتر بر بسیاری از منابع شیل‌های نفتی و شیل‌های گازی را کاهش خواهد داد که می‌تواند در آینده تولید فرآورده‌ها و میعانات گازی را محدود کند که داده مهمی برای بازار است. البته این رخداد در گزارش‌های نهادهای بین‌المللی مرتبط هشدار داده شده است.

بازار نفت

قیمت نفت خام پس از یک سقوط کم‌سابقه در ساعات پایانی هفته پیش افزایشی شد تا بخشی از کاهش قیمت‌های خود را جبران کند. در هر‌ صورت کاهش قیمت نفت برنت و شکسته شدن کف ۸۰ دلاری برای این نوع نفت باعث شد تا قیمت این کالای استراتژیک در بازارهای جهانی به کمترین حد در ۴ سال اخیر برسد. از سویی طولانی‌ترین کاهش قیمت از سال ۱۹۸۸ تاکنون نیز ثبت شد.

در پایان هفته گذشته قیمت نفت برنت برای تحویل در ماه ژانویه سال آینده میلادی با ۱.۹۲ دلار افزایش به ۷۹ دلار و ۴۱ سنت رسید. البته بعد از کاهش ۲.۴۶ دلاری قیمت این نوع نفت و رسیدن به قیمت ۷۷ دلار و ۹۲ سنت که کمترین قیمت‌ها از سپتامبر ۲۰۱۰ تاکنون است بخش بزرگی از معاملات در بورس لندن باطل اعلام شد. هم‌اکنون حجم معاملات این نوع نفت به نسبت تمامی معاملات آتی ۱/۴درصد کمتر از متوسط ۱۰۰ روزه آن است.

نفت خام آمریکا برای تحویل در ماه دسامبر با افزایش ۶۱/۱ دلاری به ۷۵ دلار و ۸۲ سنت رسید که البته پس از سقوط شدید آن، بیشترین افزایش را از ۳ سپتامبر تاکنون ثبت کرد. حجم معاملات این نوع نفت خام هم‌اکنون ۲۲درصد بیشتر از متوسط ۱۰۰ روزه آن است. برای تحویل در ماه ژانویه، قیمت نفت خام آمریکا ۵۹/۳ دلار ارزان تر از نفت برنت است. با توجه به این موارد در کنار گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی که خاطرنشان کرده است: با کاهش رشد اقتصادی چین و افزایش تولید نفت شیل در آمریکا، بازار نفت وارد دوره‌ای جدید شده است که موجب می‌شود بازگشت زودهنگام به قیمت‌های بالا بعید به نظر برسد، شاید نتوان دورنمای مشخصی را برای بازار اعلام کرد. در هر صورت احتمال اینکه قیمت نفت در کوتاه مدت بتواند به سطوح بالای قبلی برسد دور از ذهن بوده و حتی احتمال کاهش بیشتر آن نیز گزارش شده است. هم‌اکنون حجم تولید بسیار بالاست و تقاضای جهانی کشش جذب این حجم عرضه را ندارد. با کنار گذاشتن مسائل سیاسی، قیمت نفت خام ارزان برای آمریکایی‌ها بسیار مفیدتر از نفت خام گران است، زیرا در کنار کاهش تولید از شیل‌های نفتی، کل اقتصاد این کشور می‌تواند از نفت ارزان منتفع شود. به‌صورت کلی برای روزها و هفته‌های آینده ادامه نوسان با سطوح فعلی پیش‌بینی می‌شود که حتی می‌تواند به سال آینده میلادی نیز منتقل شود.

بازار محصولات پالایشی

تجربه نشان داده است که نوسان قیمت نفت دقیقا هم‌راستا با نوسان قیمت محصولات پالایشی است و می‌توان به کاهش بیشتر قیمت برخی از این قبیل کالاها همچون نفتا، نفت کوره، وکیوم باتوم و بسیاری کالاهای دیگر امیدوار بود. البته نکته حائز اهمیت در این خصوص را می‌توان قرابت زمانی بین این نوسانات دانست که با سرعت بسیار بالایی از قیمت نفت تاثیر می‌پذیرد که این شرایط درخصوص دیگر کالاهای مشابه همچون محصولات پتروشیمی وجود ندارد. با توجه به ویژگی‌های فنی تولید، در کنار تولید کالاهای پالایشی جذاب و مهم از جمله بنزین و گازوئیل، کالاهای دیگری نیز بالاجبار تولید می‌شود که گاهی عرضه مازاد نیز خواهد داشت. به‌عنوان مثال هم‌اکنون در بازار اروپا، حجم تولید نفتا به حدی افزایش یافته که فروشندگان کالاهای خود را به سمت بازارهای شرقی گسیل داشته‌اند تا شاید بتوانند بازار فروشی برای کالاهای خود پیدا کنند. به نظر می‌رسد بازار محصولات پالایشی باز هم نزولی بماند و عقب‌نشینی خریداران برای به‌دست آوردن قیمت‌های کمتر نیز می‌تواند در دامن زدن به این روند نزولی مؤثر باشد. برآوردها نشان می‌دهد فاصله قیمت نفتا بین بازارهای شرقی و غربی از ۳۵ دلار در ماه نوامبر به ۳۸ دلار در ماه دسامبر افزایش یافته است که سقوط قیمت‌ها در غرب و وجود جذابیت نسبی در شرق را برای این کالا نشان می‌دهد.

اگر به جدول نوسان قیمت حامل‌های انرژی و فرآورده‌ها توجه کنیم تنها کالایی که با افزایش قیمت ماهانه رو به رو شده اتانول است که این افزایش قیمت نیاز به تحلیل دارد. از لحاظ فنی در اقصی نقاط جهان این کالا از محصولات کشاورزی تولید می‌شود و سقوط شدید قیمت این قبیل محصولات غذایی و افزایش قیمت مجدد آن باعث شد که تکانه قدرتمندی به قیمت اتانول وارد شده و این کالا را صعودی کند بنابراین تفاوت بنیادینی بین افزایش قیمت این کالا و سقوط قیمت سایر کالاهای مشابه وجود دارد.

بازار محصولات پتروشیمی و پلیمرها

تجربه نشان داده است که کاهش قیمت نفت با یک فاصله زمانی بر قیمت پلیمرها موثر است که می‌توان این فاصله را نزدیک به دو ماه برآورد کرد. از سویی با توجه به جایگاه خاص نفتا در تعیین قیمت تمام شده محصولات پلیمری و قرابت نوسان آن با قیمت نفت می‌توان این نوسان قیمت را کاملا با نوسان قیمت تمام شده پلیمرها متناظر دانست. البته نوسان قیمت نفت خام را نیز می‌توان فاکتوری برای تخمین شرایط تقاضا نیز قلمداد کرد. در کنار این موارد روزهای سرد سال را می‌توان زمان مطلوبی برای افزایش تقاضای پلیمری‌ها نیز دانست و تعطیلات سال نو میلادی و چینی را می‌توان زمان تقاضای فصلی این قبیل کالاها به شمار آورد.

نکته دیگر در بازارهای جهانی کاهش موجودی انبارهاست زیرا چندین ماه پیاپی قیمت‌ها در اغلب بازارهای جهانی در مسیر کاهشی قرار دارد که جذابیت خرید را کاهش می‌دهد. این شرایط در کنار برخی مشکلات تولید از جمله بسته شدن بسیاری از برج‌های بخارشکن قدیمی در اقصی نقاط جهان و شرایط سخت تولید و حمل و نقل اتیلن و نوسان تقاضا و شرایط خاص تولید و نوسان قیمت مواد اولیه از جمله تولوئن، بنزن، منومرها و... باعث شد که قیمت‌ها در بسیاری از بازارها کاملا نوسانی شود تا جایی که افزایش و کاهش متفاوتی را در بازارهای مختلف شاهد باشیم. البته به‌صورت کلی اغلب بازارهای مهم جهانی با محوریت بازارهای شرقی و تولید با مبدا غرب آسیا و مخصوصا حوزه خلیج فارس و شمال آمریکا وارد یک فاز نزولی شده است. به نظر می‌رسد این روند نزولی باز هم ادامه یابد ولی شاید در بازه زمانی نزدیک به ماه ژانویه با یک پیک قیمتی مواجه شویم.

بازارهای فلزی و مواد معدنی

ساده‌ترین خروجی کاهش قیمت نفت را می‌توان کاهش قیمت تمام شده محصولات معدنی دانست زیرا هزینه استخراج و فرآوری و مخصوصا هزینه حمل‌و‌نقل زمینی و دریایی را شدیدا کاهش می‌دهد. البته آن دسته از کالاهایی که قیمت کمتر و حجم بیشتری دارند از این رخداد تاثیر بیشتری می‌پذیرند که شاید سنگ‌آهن را بتوان مهم‌ترین کالای تاثیرپذیر در این چارچوب دانست. در کنار این، سنگ‌آهن و سایر فلزات از جمله فلزات پایه مثل مس و روی نیز از کاهش قیمت نفت تاثیر پذیرفته و در نگاه اول انتظار داریم تا کاهش قیمت تمام شده آنها بتواند قیمت نهایی این فلزات را نیز نزولی کند ولی این تمام ماجرا نیست.

با کاهش قیمت نفت شاهد کاهش جذابیت معاملات در این بازار هستیم که البته بر نفت برنت بیش از سایر انواع نفت موثر بود. با توجه به احتمال کاهش بیشتر قیمت نفت می‌توان گفت که این شرایط پتانسیل بسیار قدرتمندی برای مهاجرت بخش بزرگی از سرمایه‌ها به سمت دیگر بازارها خواهد بود که قطعا بازار فلزات پایه یکی از مهم‌ترین بازارهای جذاب برای جلب این قبیل سرمایه‌های سرگردان موسوم به پول‌های داغ است. البته کاهش ادامه‌دار موجودی انبارهای اغلب فلزات پایه و انتظار برای افزایش تقاضا در روزهای سرد سال و افزایش خرید چین نیز می‌تواند در افزایش احتمال این رویکرد موثر باشد.

نکته دیگر، بهره مالکانه دولتی است که در سال‌های اخیر مهم‌ترین فاکتور برای تعیین قیمت تمام‌شده فلزات و مواد معدنی به شمار می‌رود. با توجه به ثبات نسبی و حتی انتظار افزایش بهره مالکانه دولتی شاید کاهش قیمت نفت تاثیر کمتری بر کاهش قیمت تمام شده فلزات و سنگ‌آهن به نسبت گذشته داشته باشد ولی در هر صورت موثر خواهد بود.

نکته دیگر درخصوص کاهش قیمت نفت، بهبود سازوکارهای اقتصادی و کاهش هزینه سوخت در کشورها و اقتصادهای بزرگ جهان است تا جایی که می‌توان گفت کاهش قیمت نفت برای کل اقتصاد جهان مفیدتر خواهد بود. این شرایط قطعا تقاضا برای فلزات پایه و مواد معدنی در جهان را به‌عنوان مهم‌ترین مواد اولیه افزایش خواهد داد که خروجی آن افزایش حجم معاملات و بهبود بنیادین بازار خواهد بود.

چشم‌انداز چندگانه بازارهای کالایی