در گفت‌وگو با معاون برنامه‌ریزی ایمیدرو مطرح شد
ترسیم نقشه راه صنعت فولاد
سحر نمایشی: مدتی است که طرح‌های فولادی ایمیدرو یکی پس از دیگری در دست اجرا قرار می‌گیرد که پیشرفت زیادی را طی این مدت برای صنایع معدنی کشور به دنبال داشته است. بررسی، تهیه و اجرای طرح‌های اکتشاف، احداث، توسعه، تجهیز و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران با نگاه ویژه به فناوری‌های نوین و پرریسک به منظور هدایت و حمایت از زیرساخت‌های این صنعت بنا شده که توانمندسازی بخش معدن و صنایع معدنی را به دنبال داشته باشد. بر این اساس، با دکتر امیر‌خرمی شاد، معاون برنامه‌ریزی و توانمندسازی ایمیدرو گفت‌وگویی داشتیم تا از اهم برنامه‌های این سازمان در مورد روند اجرایی ۷ طرح فولادی مطلع شده و طرح‌ها و برنامه‌های ایمیدرو را برای سال جاری و سال‌های آینده از وی جویا شویم.
سحر نمایشی: مدتی است که طرح‌های فولادی ایمیدرو یکی پس از دیگری در دست اجرا قرار می‌گیرد که پیشرفت زیادی را طی این مدت برای صنایع معدنی کشور به دنبال داشته است. بررسی، تهیه و اجرای طرح‌های اکتشاف، احداث، توسعه، تجهیز و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران با نگاه ویژه به فناوری‌های نوین و پرریسک به منظور هدایت و حمایت از زیرساخت‌های این صنعت بنا شده که توانمندسازی بخش معدن و صنایع معدنی را به دنبال داشته باشد. بر این اساس، با دکتر امیر‌خرمی شاد، معاون برنامه‌ریزی و توانمندسازی ایمیدرو گفت‌وگویی داشتیم تا از اهم برنامه‌های این سازمان در مورد روند اجرایی ۷ طرح فولادی مطلع شده و طرح‌ها و برنامه‌های ایمیدرو را برای سال جاری و سال‌های آینده از وی جویا شویم. لطفا ضمن تشریح چگونگی فرآیند ایجاد طرح‌های فولادی استانی، آخرین وضعیت طرح‌های مذکور را تشریح کنید؟
متعاقب تدوین طرح جامع فولاد در شرکت ملی فولاد ایران در مهرماه سال ۱۳۸۳ و سپس تایید آن توسط ایمیدرو و وزارت صنعت، معدن و تجارت، طرح جامع فولاد برای اخذ مصوبه شورای اقتصاد به دبیرخانه آن شورا ارسال شد. لازم به توضیح است در طرح یادشده مقرر شده بود طرح‌های توسعه‌ای در این صنعت در راستای تامین مواد اولیه صنایع پایین‌دستی و در راستای اهداف صادراتی کشور ساماندهی و جایگیری شود و تامین مواد اولیه کارخانه‌های فولادی مذکور با بهینه‌ترین شکل انجام پذیرد، ولی شورای محترم اقتصاد طی مصوبه‌ای در آذرماه ۸۴ تکلیف کرد که توزیع جغرافیایی در راستای محرومیت‌زدایی در تدوین طرح‌های توسعه‌ای مدنظر قرار گیرد.
همچنین در سال ۱۳۸۵ شورای محترم اقتصاد طی مصوبه‌ای به ایمیدرو تکلیف کرد تا سقف تولید ۴/۶ میلیون تن فولاد خام را سرمایه‌گذاری کرده و پس از بهره‌برداری از واحدهای مزبور نسبت به واگذاری حداقل ۵۱ درصد سهام آنها به بخش غیردولتی اقدام کند.
در همین راستا نیز برای مکان یابی مقرر شد کمیته‌ای متشکل از نماینده استاندار، نماینده ایمیدرو و نماینده سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور نسبت به مکان‌یابی پروژه‌ها اقدام کند و در آن زمان این موضوع با استقبال نمایندگان شهرها و استان‌های محرومی که مقرر شده بود طرح‌های فولادی در آن جا اجرا گردد روبه‌رو شد.
بنابراین همان‌گونه که در مصوبه یادشده کاملا شفاف است، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور به‌عنوان مسوول کمیته مکان‌یابی طرح‌های فولاد استانی نسبت به انتخاب محل اجرای طرح‌ها نظارت کامل داشته است و حتی ریاست سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی وقت تایید جانمایی‌های طرح‌های استانی را ابلاغ کرد.
از طرفی نیز در همین سال پس از صدور مجوز شورای اقتصاد برای احداث ۴/۶ میلیون تن شمش فولادی توسط وزارت صنایع و معادن وقت در همان سال انجام امور مهندسی و انتخاب مشاور توسط سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران انجام شد و شرکت ملی فولاد ایران با تنفیذ اختیار مسوولیت انجام کلیه موارد مربوط به انتخاب مشاور، انتخاب پیمانکار و... را بر عهده می‌گیرد. مکان‌یابی مربوط به محل اجرای طرح‌ها با تشکیل کمیته‌ای مرکب از نماینده سازمان برنامه و بودجه وقت، استانداری محل اجرای پروژه و شرکت ملی فولاد ایران انجام می‌شود. پس از آن با هماهنگی مقامات استان‌ها و نمایندگان مجلس جانمایی طرح توسط رئیس سازمان برنامه و بودجه وقت کشور ابلاغ خواهد شد.
پس از انجام مکان یابی‌ها و انجام مطالعات فنی، اسناد مناقصه برای انتخاب پیمانکاران تهیه و با برگزاری مناقصه وفق قانون معاملات دولتی انتخاب پیمانکاران انجام شد. پیمانکاران اصلی پروژه‌ها تماما ایرانی بوده و سهام شرکت‌های خارجی که شرکای پیمانکاران ایرانی هستند، متعلق به شرکت‌های ایرانی است.
در نهایت پس از انجام مطالعات فنی و اقتصادی توسط مشاوران طرح‌ها در سال ۱۳۸۶ هزینه اولیه اجرای طرح‌ها برآورد شد.
تامین هزینه‌های مالی ایمیدرو به چه نحوی انجام می‌شود؟
ایمیدرو در برنامه تامین منابع مالی خود تامین هزینه را از محل دریافت سود سهام شرکت‌های وابسته نظیر شرکت‌های فولاد مبارکه، فولاد خوزستان، شرکت ملی صنایع مس پیش‌بینی کرده بود که با اجرای اصل ۴۴ و واگذاری شرکت‌ها و عدم برگشت ۷۰ درصد مبالغ فروش سهام شرکت‌ها به ایمیدرو عملا امکان تامین منابع با مشکلات عدیده‌ای مواجه شد و با وجود تحریم‌های بانکی امکان گشایش اعتبارات اسنادی نیز عملا غیرممکن بود.
تامین ارزی طرح‌ها نیز به‌رغم پیگیری‌های وزارت صنایع و معادن وقت با مشکلات متعددی همراه شده و بانک مرکزی نیز ارز موردنیاز طرح‌ها را تامین نکرد.
با توجه به اینکه یکی از شرایط تنفیذ قراردادها گشایش اعتبارات اسنادی توسط ایمیدرو برای پیمانکاران طرح‌ها بوده است، با امضای تفاهم‌نامه‌ای با پیمانکاران توسط دستگاه مجری (شرکت ملی فولاد ایران) مقرر شد از محل منابع داخلی ایمیدرو معادل ریالی آن به پیمانکاران پرداخت شود تا آنها راسا نسبت به واردات ماشین‌آلات و تجهیزات خارجی اقدام کنند.
طی سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۱ افزایش قیمت ارز و اجرای هدفمندی یارانه‌ها و از سوی دیگر محدودیت‌های بسیار زیاد مالی و کمبود نقدینگی سرعت اجرای پروژه‌ها را به شدت کاهش داد.
در سال ۱۳۸۹ با فعال شدن خط اعتباری چین و تصمیم دولت وقت مبنی بر استفاده پروژه‌های نیمه‌تمام کشور از این محل ایمیدرو نیز با توجه به محدودیت در تامین منابع مالی با اخذ کلیه مجوزهای قانونی نظیر شورای اقتصاد، ماده ۶۲ قانون محاسبات عمومی و کلیه مجوزهای بانکی مبنی بر اجازه استفاده از تسهیلات خارجی اقدام به فاینانس پروژه‌ها کرد.
در اواسط سال ۱۳۸۶ با مشخص شدن مقدار ارز مورد نیاز طرح‌های مذکور، عملیات تامین منابع مالی برای تخصیص ارز آغاز و با بانک‌های تجارت و صنعت و معدن مکاتبات مربوطه انجام و برای دریافت ارز از بانک‌های مذکورکلیه مدارک و مستندات مورد نیاز ارائه شد.
متعاقبا بانک تجارت اعطای اعتبار ارزی را تایید کرد و در اواسط سال ۱۳۸۶ با توجه به شروع تحریم‌های بین‌المللی که منابع ارزی سهمیه‌بندی شده بود با تصویب نمایندگان ویژه ریاست جمهوری مقرر شد در ۲ مرحله ارز درخواستی تامین شود.
متاسفانه بوروکراسی اداری و انجام عملیات بانکی تخصیص ارز مربوطه را با مشکل مواجه کرد و در حالی که اداره سیاست‌ها و مقررات ارزی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران اعطای تسهیلات را به بانک تجارت ابلاغ کرده بود، رئیس کل وقت بانک مرکزی به دلیل کمبود ارز و سایر موارد با اعطای تسهیلات مخالفت کرده و تامین اعتبار ارزی طرح‌ها با مشکل مواجه شد.
در سال ۱۳۸۷ در حالی که شرکت ملی فولاد ایران به این نتیجه رسید که به دلیل محدودیت‌های ارزی و عدم گشایش اعتبار اسنادی، تامین ارز مورد نیاز طرح‌ها از سوی بانک‌های داخلی امکان‌پذیر نیست، طی الحاقیه‌ای مقرر نمود پیمانکاران از محل منابع ریالی پرداخت شده، ارز مورد نیاز را (به قیمت اعلامی بانک مرکزی) خریداری و هزینه کنند و به این ترتیب عملیات اجرایی به آرامی شروع شد.
متاسفانه در سال ۱۳۸۸ متعاقب انجام واگذاری سهام شرکت‌های تابعه ایمیدرو و عدم بازپرداخت سهم ایمیدرو از خزانه، منابع ریالی نیز با محدودیت مواجه شد و با دستور وزیر محترم وقت وزارت صنایع و معادن، ایمیدرو تصمیم به انتشار اوراق مشارکت کرد که ۵ هزار میلیارد ریال آن در بهمن ۱۳۸۸ و ۵ هزار میلیارد ریال آن در اسفند ۱۳۸۹ عرضه و به طرح‌ها تزریق شد.
در مهر ماه ۱۳۸۹ با فعال شدن خط اعتباری چین (oil package) و تصمیم دولت مبنی بر استفاده از منابع ارزی مربوطه، ایمیدرو به‌عنوان اولین بخش دولتی بود که با درخواست فعال شدن شورای اقتصاد و اخذ مجوز از آن شورا در دی ماه ۱۳۸۹، مجوز مربوطه برای طرح‌های مزبور را دریافت و تهیه سایر مجوزها و اخذ تاییدیه عاملیت بانک‌های تجاری و...آغاز شد.
جهت اخذ مجوزهای شورای اقتصاد مدارک مورد نیاز بر‌اساس آخرین گزارش‌ها از سوی شرکت ملی فولاد ایران تهیه شد که مبلغ مصوب شورای اقتصاد کل پروژه را شامل می‌شود. از سویی تسهیلات مالی برای ساخت و تکمیل بخش فولادسازی استفاده شده و باقیمانده بخش احیا و زیرساخت‌ها را نیز در بر می‌گیرد.
به دلیل عدم امضا و ابلاغ ماده ۶۲ توسط رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی وقت، متاسفانه به رغم آماده بودن مدارک مورد نیاز برای صدور مجوز ماده ۶۲ قانون محاسبات عمومی در سال ۱۳۹۰، این مجوز صادر نشد و در خردادماه سال ۱۳۹۱، با تاخیر بیش از یک سال مجوز مربوطه صادر و طرح‌های مذکور به بیمه پوششی صادراتی چین معرفی شدند.
در تیرماه سال ۱۳۹۱ با دعوت از کارشناسان کنسرسیوم چینی جلسات فنی در شرکت ملی فولاد ایران و با حضور مشاوران طرح‌ها آغاز شد و نهایتا در اواخر شهریور ۱۳۹۲ و در زمان ریاست دکتر کرباسیان در هیات عامل ایمیدرو تصمیم لازم اتخاذ و توافق مربوطه انجام پذیرفت.
لذا طرح‌های استانی فولادی پس از ۸ سال وقفه در عملیات اجرایی، فعال شد و با هماهنگی‌های انجام شده کلیه پیمانکاران ایرانی حاضر در طرح‌ها با تقسیم کار جدید با همکاری پیمانکار چینی تلاش خود را برای اتمام پروژه‌ها آغاز کرد.
با برنامه‌ریزی‌های انجام شده، امید است در سال جاری، حداقل بخش احیای (تولید آهن اسفنجی) دو پروژه به بهره‌برداری برسند و بخش احیای سایر پروژه‌ها نیز در سال آینده راه‌اندازی خواهد شد.
تا کنون اعتبار اسنادی مربوط به ۵ طرح به‌صورت فعال گشایش شده و ۲ طرح دیگر نیز به‌صورت Pre Advise (در دست ابلاغ) قرار دارند.
در بخش احیای طرح‌های فولادی متوسط پیشرفت فیزیکی ۸۰-۶۵ درصد بوده و در بخش‌های فولادسازی حدود ۱۵-۸ درصد است.
با گشایش اعتبارات اسنادی طرح‌های فولادی و تدارک منابع مالی پیش‌بینی می‌شود در سال ۱۳۹۳ بخش احیای ۲ طرح به‌صورت کامل راه‌اندازی شود و ۵ طرح باقیمانده در سال ۱۳۹۴ به‌صورت کامل وارد مدار شوند که در این صورت آهن اسفنجی تولیدی مورد نیاز کارخانه‌های فولادسازی بخش‌های خصوصی و دولتی موجود در کشور را به‌صورت کامل تامین می‌کند.
بخش فولادسازی ۷ طرح فولاد استانی با روند موجود طی سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ به‌صورت کامل وارد مدار تولید می‌شوند که با تولید حدود ۶ میلیون تن شمش فولادی ۴ میلیارد دلار صرفه‌جویی ارزی در پی خواهد داشت.
تغییر استراتژی ایمیدرو تا به امروز چه اهدافی را دنبال کرده است؟
برخی اسناد بالادستی از قبیل ابلاغ سیاست‌های اقتصاد مقاومتی توسط مقام معظم رهبری و همچنین تغییر در مدیریت ارشد ایمیدرو و از طرفی برنامه‌های پیشنهادی وزیر محترم صنعت، معدن و تجارت به مجلس شورای اسلامی منجر به اصلاحات گسترده در استراتژی ایمیدرو شد.
در ماموریت جدید این سازمان ۲ حوزه اصلی استراتژی مد نظر قرار دارد: ایمیدرو متولی راهبردی توسعه و توانمندسازی و رقابت‌پذیری بخش معدن و صنایع معدنی و تبدیل منابع و محصولات این بخش به ثروت پایدار است. بر این اساس ایمیدرو برای دست یافتن به ماموریت خود ۹ استراتژی تعریف کرده که به شرح زیر است:
۱- توسعه فعالیت‌های معدنی و صنایع معدنی دارای مزیت رقابتی در مناطق کمتر توسعه‌یافته
۲- رشد سرمایه‌گذاری در ایجاد واحدهای زنجیره معدن و صنایع معدنی دارای فناوری نوین و پرریسک
۳- توسعه فعالیت‌های معدنی و صنایع معدنی برون‌مرزی با هدف تکمیل زنجیره ارزش
۴- توسعه روشهای نوین تامین منابع مالی در اجرای طرح‌های توسعه
۵- ارتقا، بهره‌وری، هم‌افزایی و رقابت‌پذیری بخش معدن و صنایع معدنی
۶- توسعه دانش، پژوهش‌های کاربردی و فناوری‌های مورد نیاز بخش معدن و صنایع معدنی
۷- توسعه سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در فعالیت‌های معدنی، صنایع معدنی و زیرساخت‌های مربوطه
۸- توسعه منابع انسانی بخش معدن و صنایع معدنی
۹- بازاریابی استراتژیک و توسعه صادرات محصولات و خدمات فنی- مهندسی.
مهم‌ترین خروجی‌های استراتژی جدید ایمیدرو کدامند؟
یکی از مهم‌ترین خروجی‌های استراتژی جدید ایمیدرو، اصلاح ساختار این سازمان است. ساختار پیشین ایمیدرو برای اجرای استراتژی‌های فعلی مناسب نبود. از سوی دیگر اجرای سیاست‌هایی از قبیل اقتصاد مقاومتی و حمایت از تولید نیز نیاز به بدنه‌ای چابک‌تر داشت. بنابراین در راستای دستیابی به اهداف سازمان و همچنین برنامه‌های بالادستی مبنی بر کوچک‌سازی دولت، ایمیدرو دست به اصلاح ساختار سازمانی زد و به کمک گروهی از خبرگان بخش و استادان برجسته دانشگاه، از طریق ادغام وظایف محوله موجب کاهش یک پست معاونت و پنج پست مدیریت شد.
سیاست بعدی ایمیدرو، ایجاد تنوع و توسعه روشهای تامین مالی جهت گشودن گره‌های بسته اقتصادی در اجرا و عقد قراردادهای توسعه‌ای بود. در این بخش ایمیدرو با ارائه راهکارهای عملیاتی از قبیل جذب مشارکت، موجب کاهش سطح سرمایه مورد نیاز بخش دولت در اجرای طرح‌ها و همچنین تقویت بخش خصوصی و بازگشت روند توسعه در کشور شد.
یکی دیگر از برنامه‌های بسیار مهم که به‌صورت موازی و همزمان با فاز اول تغییرات استراتژیک صورت پذیرفت، ساماندهی طرح‌های نیمه‌تمام متوقف بوده است. تاخیر بین ۴ الی ۱۲ سال در اجرا و نیاز به تعدیل قراردادهای پیمانکاران از مشخصات عمومی این طرح‌ها بود و دلیل اصلی آن کمبود منابع مالی، ناشی از خصوصی‌سازی نادرست و واگذاری سهام سازمان در چارچوب رد دیون به سازمان‌های غیرتخصصی بوده است. طرح‌هایی از قبیل خمرود، ۷ طرح فولاد استانی، آلومینیوم جنوب، گندله‌سازی سنگان، زغال‌سنگ پروده ۴، گندله‌سازی سنگ‌آهن ایران مرکزی، طلای زرشوران و تیتانیوم کهنوج که می‌بایست تا به امروز به مدار صنعت کشور می‌پیوستند، هنوز نیمه‌کاره مانده و مردم در انتظار شغل به سر می‌برند. در این برنامه راه‌اندازی سریع این طرح‌ها در دستور کار و اولویت قرار گرفت و با کمک پروردگار و تدبیر دولت یازدهم همه این طرح‌ها فعالیت اجرایی و حرکت رو به رشد دارند.
وضعیت طرح‌های توسعه‌ای که در حال حاضر ایمیدرو در دست اجرا دارد چگونه است؟
طبق آخرین برنامه، طرح‌های توسعه مستقیم سازمان شامل ۳۱ طرح با رقم مجموع معادل سرمایه‌گذاری ۲۵ هزار میلیارد تومان است. ۲ طرح طلای زرشوران و سیمان ونزوئلا آماده افتتاح و بهره‌برداری است. ۱۴ طرح از قبیل گندله‌سازی سنگان، ۷ طرح فولاد استانی، زغال‌شویی و کک‌سازی سوادکوه، ایجاد زیربناهای لازم در معادن بزرگ و مناطق معدنی، ایجاد مناطق ویژه صنایع انرژی بر در سواحل جنوبی کشور در مرحله عملیات فعال اجرایی قرار دارد. ۴ طرح دارای پیمانکار و در انتظار تامین منابع مالی هستند که عبارتند از پروده ۴ طبس، آلومینیوم جنوب، طرح زغال سنگ خمرود و نیروگاه و کک‌سازی زرند، ۴ طرح نیز در مرحله تکمیل عملیات مهندسی، پایه و تفصیلی قرار دارند که عبارتند از: الکترود گرافیتی، گرین کک ( کک سبز - زغال خالص)، نفلین سینیت سراب و نیروگاه آلومینیوم جنوب. همچنین ۵ طرح در مرحله مناقصه و انتخاب پیمانکار هستند که عبارتند از: تیتانیوم کهنوج، فاز ۲ کنسانتره سنگان، فاز ۲ زرشوران، فاز ۱ صنایع انرژی‌بر و زغال‌سنگ کردآباد. همچنین ۲ طرح آلومینای خلیج‌فارس و بوکسیت گینه نیز در مرحله بازنگری و مطالعات تکمیلی قرار دارد.
حداکثر توان برای افتتاح این طرح‌ها طی عمر دولت تدبیر و امید به کار گرفته خواهد شد و توان فنی و مهندسی کارکنان و کارگران متخصص و ماهر ایرانی بزرگ‌ترین سرمایه آن خواهد بود.
به گفته دکتر کرباسیان مقرر شد که یکسری از طرح‌های فولادی در کنار دریا راه‌اندازی شود علت چیست؟
این تصمیم‌گیری به چند دلیل صورت پذیرفته است. اول، ایران کشوری نسبتا خشک و کم آب است و شرایط جغرافیایی حاکی از ادامه این روند است. لذا فولاد به‌عنوان یک محصول آب بر باید در کنار منابع آبی پایدار کشور ایجاد شود. دوم، انتقال مواد معدنی از طریق راه‌آهن یا سایر روش‌ها، منطقی‌تر از انتقال آب دریا به مناطق مرکزی و داخل کشور بوده و از نظر اقتصادی نیز به صرفه‌تر است. سوم- با توجه به ذخایر موجود سنگ‌آهن ایران و کارخانه‌های در حال بهره‌برداری و طرح‌های در حال اجرا و همچنین پیش‌بینی مصرف ظاهری کشور، در آینده نزدیک ایران مجبور به واردات سنگ‌آهن از سایر کشورها و صادرات بخشی از فولاد خود خواهد بود که این امر نیز نزدیکی کارخانه‌ها به آب‌های آزاد و بنادر تجاری کشور را می‌طلبد. چهارم- فولاد یک صنعت انرژی‌بر بوده و سواحل جنوبی ایران از قبیل عسلویه دارای بزرگ‌ترین منابع انرژی جهان هستند لذا نزدیکی به منابع انرژی موجب کاهش بهای تمام‌شده و افزایش رقابت‌پذیری می‌شود.
با عنایت به دلایل فوق و برخی موارد دیگر، تصمیم بر آن است تا توسعه فولاد کشور در کنار آب‌های آزاد خلیج همیشه فارس و دریای عمان صورت پذیرد. از این قبیل می‌توان به برنامه تولید ۵ میلیون تن فولاد در منطقه چابهار، ۱۰ میلیون تن فولاد در منطقه ویژه صنایع معدنی و فلزی خلیج‌فارس و همچنین ایجاد زیربناهای لازم برای احداث یک واحد مگامدول ۱۰ میلیون تنی در منطقه ویژه صنایع انرژی‌بر اشاره داشت.
ارسال نظر