خلیج‌فارس، قطب تولید محصولات پتروشیمی

محمدحسین بابالو: افزایش قیمت نفت و نیز مواد اولیه صنعت پتروشیمی سبب شد که سودآوری بسیاری از تولیدکنندگان رشد یابد، ولی برخی دیگر به‌دلیل افزایش قیمت تمام شده، حجم تولید خود را کاهش دهند. این شرایط باعث ایجاد یک دوگانگی در بازار محصولات پتروشیمی شد که ضرورت در دسترس بودن مواد اولیه ارزان را بیش از پیش نمایان ساخت. بازار محصولات پتروشیمی مدتی است که پس از افزایش شدید قیمت‌ها با افت نسبی رو‌به‌رو شده که کاهش قیمت مواد اولیه و ضعف بازار را می‌توان دلیل این شرایط نامید. با توجه به کاهش اخیر قیمت‌ها، شرایط برخی تولیدکنندگان با مشکل رو‌به‌رو است، ولی افزایش سودآوری آنها در هفته‌های قبل شرایط فعلی را ساده‌تر می‌کند. مزیت نسبی تولید محصولات پتروشیمی و جایگاه قدرتمند ایران برای کسب بازارهای جهانی با توجه به بازارهای شرق به‌خصوص چین و حوزه یورو می‌تواند پتانسیلی برای توانمندسازی بازار محصولات پتروشیمی کشور با محوریت صادرات باشد.

شرایط عمومی بازار محصولات پتروشیمی و وضعیت تولیدکنندگان اصلی آن شرایط خاصی داشته و دارد. در سه ماهه دوم سال جاری میلادی و بازه زمانی آوریل تا ژوئن با افزایش قیمت نفت شاهد افزایش بیشتر قیمت محصولات پتروشیمی بودیم. از طرفی افزایش قیمت نفت و بسیاری از مواد اولیه این صنعت به‌طور دقیق به قیمت محصولات نهایی تعمیم پیدا نکرد. به عبارت بهتر ضعف بازار در اقصی نقاط جهان اجازه نداد که رشد قیمت تمام شده به اندازه رشد قیمت فروش محصولات نهایی باشد، بنابراین تولید برای بسیاری از تولیدکنندگان سود سابق را به همراه نداشته است. به نظر می‌رسد این شرایط در کنار روزهای گرم سال و آغاز زمان تعمیر و نگهداری واحدهای تولیدی به کاهش حجم تولید بینجامد. این شرایط برای بسیاری از تولیدکنندگان شرق آسیا، اروپا و آمریکا که مواد اولیه خود از قبیل نفتا یا اتیلن را وارد می‌کنند سخت‌تر بوده که در این شرایط کاهش حجم تولید بیشتری را ثبت کرده‌اند. در این شرایط پیچیده بسیاری از تولیدکنندگان دیگر به‌خصوص در حوزه خلیج‌فارس به عنوان مهمترین نقطه تولید انرژی در جهان از این فرصت بهره برده و با افزایش حجم تولید خلأ دیگر عرضه‌کنندگان را پر کردند. این مطلب که به عنوان سرعت‌گیری برای جلوگیری از افزایش بیشتر قیمت‌ها نیز عمل کرد بار دیگر مزیت نسبی تولید محصولات پتروشیمی در این منطقه مهم از جهان را بیش از پیش نمایان ساخت.

در دسترس بودن مواد اولیه، استفاده از نوسان قیمت‌ها در بازارهای جهانی، افزایش حجم سرمایه‌گذاری‌ها و حمایت‌های دولتی از این صنایع باعث شده که تولیدکنندگان بتوانند قدرت رقابت بیشتری از دیگر فعالان بازار داشته باشند. از طرفی وجود برخی پتانسیل‌های ناامنی و احتمال سرایت آن به دیگر نقاط و کشورها، فاصله از بازارهای مصرف اصلی به‌خصوص آسیا و هزینه‌های بالای حمل و نقل را می‌توان از نقاط منفی حضور در این حوزه دانست. با توجه به وجود مواد اولیه فراوان به‌خصوص ذخایر عظیم نفت و گاز، حمایت‌های دولتی از صنایع پالایشی و پتروشیمی، مزیت‌های بالای رقابتی و پتانسیل‌های گسترده سرمایه‌گذاری، هم‌اکنون رقابت پنهانی بین کشورها براساس استفاده از ذخایر زیرزمینی و ارزش افزوده بالاتر آنها شکل گرفته که می‌تواند برای برخی دیگر بسیار زیان ‌آور باشد.

در این میان شاید بهترین شرایط تولید را کشورها و تولیدکنندگان حاشیه خلیج‌فارس داشته باشند. در این حوزه با توجه به در دسترس بودن مواد اولیه و همچنین سهولت شرایط تولید، شاهد تقویت تولیدکنندگان و افزایش سهم بازار هستیم. این در حالی است که برخی تولیدکنندگان داخلی با توجه به برخی کش و قوس‌ها شاید نتوانند با همتایان منطقه‌ای خود رقابت کنند. در این بین جایگاه سوخت ارزان و ثبات تصمیم‌گیری‌ها اهمیت خود را برای موفقیت بیشتر در صنعت پتروشیمی بیش از پیش نشان می‌دهد. این شرایط به گونه‌ای رقم خورده که در مدت مشابه سال قبل برخی تولیدکنندگان رقیب در شرایط مطلوبی از حیث سودآوری قرار نداشته‌اند. افزایش سرمایه‌گذاری‌ها و ضعف توان رقابت با برخی رقبای بین‌المللی در کسب بازار و کسب سود را می‌توان مهم‌ترین دلیل این رخداد دانست.

هم‌اکنون اغلب تولیدکنندگان منطقه شرایط مطلوبی دارند که مواد اولیه در دسترس و ارزان، مهم‌ترین دلیل این موفقیت است. در این میان افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در صنایع پایین‌دستی نفت و گاز نیز ارزش افزوده بالاتر زنجیره تولید را بیش از پیش تقویت کرده است. این مطلب که در ادبیات اقتصادی به انسجام عمودی مشهور است یکی از مهم‌ترین‌ نقاط قوت صنایع پتروشیمی منطقه و نقطه ضعف برخی رقبای بین‌المللی آنها است. این شرایط ضرورت سرمایه‌گذاری‌های بیشتر و بهتر را برای صنایع پایین‌دستی نفت و گاز نشان می‌دهد که تاکنون توانسته حوزه خلیج‌فارس را به قطب تولید محصولات پتروشیمی تبدیل کند.

تولیدکنندگان مواد پتروشیمی در عربستان اعلام کردند که در سه ماه دوم سال جاری با افزایش سودآوری رو‌به‌رو شده‌اند که افزایش حجم تولید و رشد قیمت‌ها در بازار مهم‌ترین دلیل این موضوع است.

صنایع پتروشیمی و پالایشی رابغ (پترورابغ) را می‌توان پیش قراول این رشد تلقی کرد که در بازه زمانی آوریل تا ژوئن حدود ۱۷۲ میلیون ریال سعودی برابر با ۴۶ میلیون دلار سود خالص کسب کرد. این در حالی است که در مدت مشابه سال قبل این شرکت به دلایل مختلف ۲۳۷‌میلیون ریال سعودی زیان داشت. مهم‌ترین‌ دلیل این افزایش سودآوری را می‌توان افزایش حجم تولید به شمار آورد که در افزایش قیمت‌ها سودآوری دوچندانی را نصیب این واحد تولیدی کرده است.

در دوره زمانی آوریل تا ژوئن، سابیک (SABIC) اتحادیه صنایع پایه عربستان سعودی از افزایش ۷ درصدی سودآوری خود گزارش داد که تقویت بخش فروش را مهم‌ترین دلیل این افزایش دانسته است. سودخالص این شرکت در این دوره زمانی به ۴۶/۶ میلیارد ریال سعودی رسید که معادل ۷۲/۱ میلیارد دلار است و یک افزایش قابل توجه به حساب می‌آید. در بازه زمانی آوریل تا ژوئن سال ۲۰۱۳ حجم فروش این شرکت برابر با ۴۵ میلیارد ریال عربستان بود که در سال جاری به ۴۸ میلیارد ریال افزایش یافت. از سوی دیگر سبکیم (Sipchem) شرکت بین‌المللی پتروشیمی عربستان سعودی ۶/۴۰درصد افزایش سود خالص خود را برای سه‌ماه دوم سال جاری اعلام کرده که نشان‌دهنده رسیدن سود خالص این شرکت به ۶/۲۴۴ میلیون ریال عربستان است. افزایش قیمت فروش و افزایش توأمان حجم فروش دلایل اصلی این روند صعودی عنوان شده است.