سجاد غرقی * بازار سنگ‌آهن در سال جدید میلادی روزهای نگران‌کننده‌ای را سپری کرده است. افت 15 درصدی قیمت جهانی این ماده معدنی در سه ماهه نخست سال 2014 وضعیت این بازار را با چالش‌های اساسی روبه‌رو ساخته است.
شاید پرسیده شود در شرایطی که پیش‌بینی‌های شرکت‌های بزرگ معدنی و بنگاه‌های معتبر سرمایه‌گذاری از کاهش 10 تا 15 درصدی قیمت این ماده معدنی به ویژه در نیمه دوم سال 2014 حکایت داشته است، چه عاملی سبب این نگرانی‌های فزاینده شده است؟ در پاسخ به چنین سوالی باید از دوگانه ساده اما موثر بازار سخن گفت: عرضه و تقاضا. با نگاهی به پیش‌بینی‌های انجام شده توسط شرکت‌های بزرگی چون ریوتینتو و واله و نیز موسسات سرمایه‌گذاری معتبری چون گلدمن ساکس، دویچه بانک و بانک جهانی می‌توان دید که عمده تمرکز این پیش‌بینی‌ها بر سمت عرضه بازار بوده است. جایی که بر اساس مستندات موجود تولید سنگ‌آهن در کشورهای تعیین‌کننده‌ای چون برزیل و استرالیا در نیمه دوم سال 2014 میلادی بیش از 20 درصد افزایش خواهد یافت. به همین خاطر نیز در اغلب پیش بینی‌های انجام شده روند کاهش 10 تا 15 درصدی قیمت‌ها در سال 2014 باید از اواخر ماه جولای آغاز می‌شد. کاهش 10 تا 15 درصدی قیمت سنگ‌آهن در سه ماهه نخست سال (و در شرایطی که محصول تولیدی طرح‌های جدید برزیل و استرالیا هنوز وارد بازار نشده است) را اما می‌توان بیش از هرچیز به نوسانات سمت تقاضا و بزرگ‌ترین مصرف‌کننده سنگ‌آهن در جهان یعنی کشور چین نسبت داد. ابهام در سیاست‌گذاری‌های اقتصادی دولت چین در زمینه اعطای اعتبارات بانکی به پروژه‌های عمرانی و فولادسازی و نیز اجرای برخی مقررات زیست محیطی در جهت مقابله با آلودگی فزاینده هوا در شهرهای صنعتی چین را می‌توان از جمله ریشه‌های این نوسانات دانست. سیاست‌هایی که به علت تاثیر مستقیم بر میزان تولید فولاد در چین و کاهش آن مقدمات سقوط قیمت سنگ‌آهن را فراهم کرد.
پس از مرور اجمالی وضعیت عرضه و تقاضا در بازار سنگ‌آهن به نظر می‌آید وقت پرسیدن سوال اساسی فرا رسیده است: واکنش بنگاه‌های معدنی و کشورهای مختلف تولیدکننده سنگ‌آهن در جهان به این نوسانات چه خواهد بود؟
کنترل عرضه با استفاده از قدرت انحصاری
افزایش تولید سنگ‌آهن عمدتا از طریق تولید‌کننده‌های بزرگ سنگ‌آهن در کشورهای استرالیا و برزیل صورت خواهد گرفت. این افزایش تولید که حاصل سرمایه‌گذاری‌های کلان چند ساله در طرح‌های توسعه‌ای است به ناگزیر انجام خواهد شد، به همین خاطر به نظر می‌رسد این بنگاه‌ها برای جلوگیری از افت بیشتر قیمت سنگ‌آهن به کنترل میزان عرضه سنگ‌آهن توسط سایر کشورها و بنگاه‌ها دست خواهند زد. در این راستا و با توجه به مختصات بازار سنگ‌آهن شاید آنچه بیش از هر امر دیگری می‌تواند به کمک تولید‌کنندگان بزرگ بیاید تشویق کشورهای کوچکتر صادرکننده سنگ‌آهن به وضع عوارض صادراتی و افزایش محدودیت‌های صادراتی است. تحلیل اخیر سایت «ماینینگ ویکلی» از دشواری برگشت هند به جایگاه سابقش در بازار سنگ‌آهن بر چنین داده‌هایی متکی است. درز اخباری مبنی بر لابی کمپانی‌های بزرگ معدنی با دولت‌های فیلیپین و اندونزی در جهت ایجاد محدودیت‌هایی بر سر راه صادرات سنگ‌آهن این کشورها نیز به خوبی گویای تلاش تولیدکننده‌های بزرگ در جهت کنترل عرضه سنگ‌آهن در بازار است. نکته جالب توجه در این میان این است که به نظر می‌رسد دامنه تلاش‌ها در این زمینه به کشورمان ایران نیز رسیده است. در میانه تعطیلات سال نو برخی رسانه‌های داخلی به انتشار خبری از قول منابع مجهول خارج از کشور پرداختند که از حتمی شدن وضع عوارض بر صادرات سنگ‌آهن در ایران خبر می‌داد. خبری که با توجه به سکوت منابع رسمی ایران در این مورد، به نظر می‌آید بیش از هرچیز در راستای منافع گروهی خاص و شاید غیر ایرانی منتشر شده باشد.
این تحلیل را نباید بدبینانه تصور کرد، چرا که نکته قابل توجه در بازار سنگ‌آهن ایران این است که انتشار اخباری از این دست به خبر فوق نیز محدود نمی‌شود و در ماه‌های اخیر این امر به‌طور پیوسته تکرار شده است.

حال در چنین فضایی است که به نظر می‌رسد با توجه به وضعیت بازار جهانی و سیاست تولیدکنندگان بزرگ جهانی در جهت تسخیر بازارها، معدنکاران و دولت ایران باید در این زمینه با هوشیاری بسیاری رفتار کنند. از سویی دولت و وزارت صنعت، معدن و تجارت می‌توانند با سیاست‌های تشویقی یا رفع دغدغه‌های صادراتی به حمایت از معدنکاران حوزه سنگ‌آهن بپردازند و از سوی دیگر معدنکاران می‌توانند با اتحاد خویش زمینه را برای رفع تهدیدها فراهم آورده و امکان سوء‌استفاده از این فضا توسط کسانی که در پی تضعیف تولیدکنندگان هستند را از میان ببرند؛ چراکه روزهای نگران‌کننده بازار جهانی سنگ‌آهن و اقدامات انحصاری تولیدکنندگان بزرگ می‌تواند به آسانی از میان تولیدکنندگانی با سهم اندک از بازار جهانی مانند ایران
قربانی بگیرد.
*عضو هیات مدیره اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات معدنی ایران