علی بختیاری قلعه برخی فعالیت‌ها در بخش معدن و صنایع معدنی به دلیل اهمیت و ویژگی که دارند، از سایر امور تفکیک می‌شوند. به عنوان مثال معادن نفت و گاز به قدری دارای اهمیت هستند که خود را در بسیاری فعالیت‌ها از سایر شقوق بخش معدن جدا کرده‌اند. در کشورهایی مانند ایران، عربستان و... که بزرگان نفت و گاز جهان هستند، مسوولیت امور مربوط به نفت و گاز، به یک وزارتخانه مستقل از معدن واگذار شده است. گروه دیگری از معادن نیز که کمی متفاوتند، معادن پرتوزا است که اکتشاف، استخراج، تکنولوژی واستانداردهای محیط زیستی و ایمنی خاص خود را دارند. در کنار این دسته‌بندی‌ها می‌توان به عناصر نادر خاکی، فلزات کمیاب و عناصر استراتژیک نیز اشاره داشت. بسیاری از مردم و حتی برخی از تصمیم‌گیران عناصر نادر و عناصر استراتژیک را در یک گروه قرار می‌دهند و حتی برای آن یک نسخه واحد می‌پیچند، در حالی که تعریف فلز کمیاب با فلز استراتژیک متفاوت است.

سرمایه‌گذاری در عناصر استراتژیک به‌ویژه فلزات استراتژیک هنوز به ظرفیت خود نرسیده و جذب سرمایه‌گذار در این مقوله از جذابیت بالایی برخوردار خواهد بود، زیرا فلزات استراتژیک در آینده نقش بسیار مهمی ایفا خواهند نمود.

عامل سیاسی

این عامل تاثیر زیادی بر اقتصاد خواهد داشت و یکی از موارد مهم و مؤثر این دسته بندی محسوب می‌شود. برای مثال آنتیموان یک فلز استراتژیک است. آگاهان بازار آنتیموان می‌دانند که چگونه چین توانست با یک تصمیم سیاسی بازار غرب را طی تنها ۲ روز ملتهب و بحرانی کند. حکومت چین تصمیم گرفت تا صادرات آنتیموان را ممنوع اعلام کند و در این میان عده‌ای که به رانت اطلاعاتی دستیابی داشتند قبل از اعلام عمومی اقدام به ارسال چندین تن آنتیموان بوسیله قایق‌های تندرو به جزیره ماکا کردند که البته با عکس‌العمل دولت و بروز بحران در بازار این محصول منجر شد. پس از این حادثه، ساختار سیاسی چین، آنتیموان را در فهرست فلزات استراتژیک قرار داده است.

وابستگی به سایر محصولات معدنی

برای مثال تولید برخی فلزات به واسطه تولید فلز دیگری امکان پذیر یا اقتصادی است. از آن جمله می‌توان به ایندیوم اشاره داشت. برای تولید این محصول باید فلز روی را تولید و در صورت وجود تکنولوژی‌های لازم می‌توان آن را به‌عنوان یک محصول جانبی کارخانه تولید روی استفاده کرد. به این طریق عدم وجود تکنولوژی لازم در کشورهای محدود دارنده روی یا تعطیلی کارخانجات تولید روی یا کاهش تولیدات آن به دلایل تاثیرات بازار یا سایر شرایط پیش‌بینی نشده، بازار این ماده را با تهدید جدی مواجه می‌کند. یکی دیگر از عواملی که ماده معدنی را استراتژیک می‌کند، ریسک انحصار در تولید است. برای مثال اکثر معادن نیوبیوم و تنتالوم در انحصار کشورهای آفریقایی است. در واقع ۸۳ درصد کل این محصولات در ۲ کشور رواندا و موزامبیک تولید و ما بقی در ۳ کشور بروندی، اتیوپی و سومالی به‌دست می‌آید، لذا خود به خود بازار این محصولات با ریسک همراه بوده و در رده عناصر استراتژیک قرار می‌گیرند.

تقاضای بالای مصرف در کوتاه مدت

این درخواست‌ها اصولا از تکنولوژی‌های جدید نشات می‌گیرد. برای مثال ظهور دستگاه‌های الکترونیکی لمسی (TOUCH FINGER ) نیاز بازار به فلزاتی از قبیل گالیوم را به شدت بالا برده است. عدم استفاده از این تکنولوژی موجب ورشکستگی شرکت‌های بزرگ تولید‌کننده از قبیل سامسونگ، نوکیا، سونی و... خواهدشد، بنابراین بازار با تقاضای بالا و ناگهانی روبه‌رو‌ خواهد شد و این فلزات را در رده فلزات استراتژیک قرار خواهد داد.

خطرات تامین مواد اولیه از منابع آسیب‌پذیر

مواد اولیه‌ای را آسیب‌پذیر می‌نامند که اهمیت زیادی برای اقتصاد بین المللی دارند، ولی در کشورهای ناپایدار سیاسی متمرکزند. یک مثال ملموس برای این گروه از مواد، فلزات نیوبیوم و تانتالوم است. کشورهای تولید‌کننده این ۲ فلز در نقاط تقریبا کم امنیت جهان واقع شده‌اند که همیشه خطرات سرقت، خرابکاری، گروگانگیری، جنگ‌های قومی و قبیله‌ای (مخصوصا در مناطقی که معدن در آن واقع شده است) و اعتصابات گاه و بیگاه آنها را تهدید می‌کند، بنابراین هر زمان ممکن است عرضه این محصولات با اخلال روبه‌رو‌ شود.

در این میان برخی عوامل دیگر نیز در این زمینه دخیل است که نسبت به عوامل فوق از اهمیت کمتری برخوردارند. در این میان اما دلیل اصلی توسعه عناصر استراتژیک مخصوصا فلزات و توسعه فناوری در آینده است که نیاز بشر به این مواد را روز‌به‌روز افزایش می‌دهد. برای مثال در صنایع زیر نیاز به این فلزات بالا است:

۱) صنایع خودرو‌سازی و هوافضا (سوخت وسایل نقلیه الکترونیکی، آلیاژهای بسیار سبک اسکاندیم برای بدنه هواپیما و...)

۲) فناوری اطلاعات و ارتباطات، فناوری‌های نوین، میکرو فناوری‌ها (حسگرهای مادون قرمز برای تجهیزات دید در شب، کابل نوری، میکرو چیت‌های پیشرفته و... )

۳) انرژی برق و انتقال نیرو (کابل فیبر نوری، لیتیوم - یون ذخیره ساز برق با توان بالا، عایق خلا، ترموژنراتور‌ها و...)

با توجه به موارد فوق مشخص است که سرمایه‌گذاری در تولید و توسعه عناصر استراتژیک و مخصوصا فلزات استراتژیک ظرفیت بالایی دارد و سرمایه‌گذاران آینده نگر به جذابیت این سرمایه‌گذاری واقفند. در نتیجه یکی از سمت و سوهای سرمایه‌گذاری کشورهای توسعه یافته، همین مواد خواهد بود و این کشورها توسعه سایر موارد از قبیل تولید فولاد خام، شمش آلومینیوم و سایر محصولاتی که برای تولید آنها علاوه بر هزینه، منابع طبیعی با آلودگی‌های احتمالی محیط زیستی و ایمنی و مهم تر از همه سود آوری پایین اقتصادی نسبت به سرمایه‌گذاری اولیه همراه خواهد بود را به کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه یافته خواهند سپرد.

جهان به سمت چه نوع فلزاتی حرکت خواهد کرد؟