نگاهی به مدل توسعه صنعت فولاد در کره‌جنوبی
سید‌محمد‌رضا دانشگر بخش اول در‌خصوص الگوی توسعه فولاد در ایران، بحث‌ها و نظرات کارشناسی مختلف و متفاوتی وجود دارد. با توجه به تاریخچه و نحوه شکل‌گیری صنعت فولاد کره‌جنوبی و شباهت‌هایی که با کشورمان دارد، نگاهی به الگوی توسعه صنعت فولاد در کره‌جنوبی، برای مسوولان تدوین استراتژی‌های صنعت فولاد کشور خالی از فایده نخواهد بود. کره‌جنوبی با تولید حدود ۷۰ میلیون تن فولاد خام در سال ۲۰۱۲، بعد از کشورهای چین، ژاپن، ایالات متحده، هند و روسیه، ششمین تولید‌کننده فولاد دنیا است و در سال‌های اخیر همواره در بین غول‌های فولادی جهان جای داشته است.
سید‌محمد‌رضا دانشگر بخش اول در‌خصوص الگوی توسعه فولاد در ایران، بحث‌ها و نظرات کارشناسی مختلف و متفاوتی وجود دارد. با توجه به تاریخچه و نحوه شکل‌گیری صنعت فولاد کره‌جنوبی و شباهت‌هایی که با کشورمان دارد، نگاهی به الگوی توسعه صنعت فولاد در کره‌جنوبی، برای مسوولان تدوین استراتژی‌های صنعت فولاد کشور خالی از فایده نخواهد بود.
کره‌جنوبی با تولید حدود 70 میلیون تن فولاد خام در سال 2012، بعد از کشورهای چین، ژاپن، ایالات متحده، هند و روسیه، ششمین تولید‌کننده فولاد دنیا است و در سال‌های اخیر همواره در بین غول‌های فولادی جهان جای داشته است. کارخانه‌های مطرح این کشور شامل کارخانه POSCO با 40 میلیون تن (پنجمین کارخانه بزرگ دنیا) و Hyundai Steel با 17 میلیون تن تولید فولاد خام در سال 2012، جزو بزرگ‌ترین فولادسازهای دنیا است، شرکت POSCO با 56 میلیارد دلار فروش سالیانه در رتبه 167 از فهرست جهانی فورچون 500(Fortune 500) قرار دارد. کره‌جنوبی تقریبا تمام سنگ‌آهن مورد نیاز خود (حدود 65 میلیون تن)، حامل‌های انرژی و همچنین بخش زیادی از قراضه مصرفی (حدود 10 میلیون تن) را از خارج کشور وارد می‌کند. این کشور سال گذشته با صادرات بیش از 30 میلیون تن محصولات فولادی چهارمین صادر‌کننده فولاد دنیا بوده و بالاخره اینکه کره‌جنوبی در 10 سال گذشته همواره رکورددار سرانه مصرف فولاد در بین کشورهای دنیا با متوسط بیش از 1100 کیلوگرم فولاد به ازای هر نفر و فاصله زیاد با رتبه دوم این شاخص بوده است. به جهت مقایسه، بد نیست بدانید که دومین سرانه
مصرف فولاد جهان مربوط به کشور تایوان با 770کیلوگرم است و مقدار این شاخص در سال 2012 برای کشور آمریکا 306 کیلوگرم، آلمان 460، ترکیه 382 و ایران 240 کیلوگرم بوده است.این کشور فولادسازی را تقریبا همزمان با ایران شروع کرد. در سال 1973 (1352 شمسی) کل تولید فولاد کره‌جنوبی حدود یک میلیون تن بوده که با تولید فولاد ایران در آن زمان (شامل کارخانه‌های ذوب‌آهن، گروه ملی و نورد و لوله اهواز) برابری می‌کرد، اما توسعه مداوم و سریع صنعت فولاد این کشور باعث شده که امروزه تولید فولاد خام کره‌جنوبی حدود 5 برابر تولید 15 میلیون تنی ایران باشد.
صنعت فولاد؛ موتور جهش اقتصادی کره‌جنوبی
در اوایل دهه ۶۰ میلادی، کره‌جنوبی اقدام به هدف‌گذاری در راستای استراتژی ایجاد «واحدهای بزرگ و یکپارچه فولادسازی (integrated Plants)» کرد. در آن زمان اقتصاد کره‌جنوبی که دو جنگ جهانی دوم و جنگ با کره‌شمالی را گذرانده بود، از لحاظ تامین سرمایه، دانش فنی، نیروی انسانی، انرژی و مواد اولیه به شدت در مضیقه بود، اما دولتمردان دوراندیش این کشور برای عبور از اقتصاد جنگ‌زده آن زمان، «نقشه راه صنعتی‌سازی کره‌جنوبی» را در سر می‌پروراندند که به‌صورت مرحله به مرحله، از صنایع ساده و سنگین تا صنایع پیشرفته و پیچیده را دربرمی‌گرفت.
در ابتدای راه، ایجاد و توسعه صنایع فولاد به عنوان صنعت مادر مورد تاکید قرار گرفت که در ادامه و با گذشت چهار دهه، صنعت فولاد کره‌جنوبی با رشدی استثنایی و غیرخطی به یکی از موفق‌ترین صنایع فولاد دنیا با بیشترین بهره‌وری و همچنین عامل اصلی رشد سایر صنایع مانند کشتی‌سازی و خودرو‌سازی تبدیل شد. جدول موجود در متن سهم صنعت فولاد را در کل صنعت کره‌جنوبی نشان می‌دهد:
از کل ۷۰ میلیون تن فولاد خام تولیدی کره‌جنوبی، ۶۵ میلیون تن آن در سه کارخانه فولادPOSCO، شرکت Hyundai Steel و گروه فولاد Dongkuk تولید می‌شود. بقیه ظرفیت فولاد کره‌جنوبی محدود به کمتر از ۱۰ کارخانه دیگر است که فولاد خام تولیدی آنها برای تولید فولادهای خاص و با ارزش افزوده بالا مانند قطعات فولادی فورج شده، لوله‌های بدون درز، فولادهای آلیاژی و ضد زنگ، بید وایر(سیم لاستیک رادیال)، ورق‌های پوشش دار و ... به‌کار برده می‌شود.
شرکت POSCO: پرچم‌دار صنعت کره‌جنوبی
بنیان و شکل‌گیری صنعت فولاد کره‌جنوبی به شرکت آهن و فولاد پوهانگ (Pohang Iron and Steel Co.) یا شرکت POSCO بازمی‌گردد. در سال ۱۹۶۱ پارک چون هی، رییس‌جمهور وقت کره‌جنوبی دریافت که صنعت آهن و فولاد می‌تواند دروازه ورود کره‌جنوبی به اقتصاد صنعتی باشد، بنابراین توسعه صنعت فولاد را به عنوان محور استراتژی‌های توسعه صنعتی خود در برنامه پنج ساله اول توسعه (۱۹۶۲ تا ۱۹۶۷) برگزید. تا آن زمان کل صنعت فولاد کره‌جنوبی محدود به یکی دو کارخانه نورد می‌شد که توسط ژاپنی‌ها بنا شده بود. وی ماموریت تاسیس و احداث شرکت آهن و فولاد پوهانگ را به یک افسر سابق ارتش و از کارآفرینان مشهور آن زمان کره‌جنوبی به‌نام پارک تائه جون واگذار کرد.
اولین واحد بزرگ فولادسازی: احداث کارخانه با دست خالی
اما پارک تائه جون کار مشکلی در پیش رو داشت. احداث یک مجتمع فولادسازی نیاز به سرمایه کلانی داشت و به علاوه کشور کره‌جنوبی هیچ تجربه‌ای در این صنعت نداشت. در ابتدا دولت کره‌جنوبی قصد داشت از دانش فنی و سرمایه‌گذاری خارجی استفاده کند، بنابراین برای تامین منابع مالی متوسل به بانک جهانی شد، اما این بانک بعد از انجام بررسی‌های کارشناسی اعلام کرد که کشور کره‌جنوبی به هیچ عنوان توجیه اقتصادی برای احداث کارخانه فولاد ندارد؛ چرا‌که این کشور علاوه بر نداشتن سنگ‌آهن و مواد اولیه و نیروی متخصص، بازاری نیز برای فروش محصولات در داخل کشور ندارد. نزدیک‌ترین بازار صادراتی به کره‌جنوبی هم کشور ژاپن بود که خود تولید‌کننده و صادر‌کننده فولاد بود.پارک تائه جون دریافت که او و افرادش برای تحقق اهداف کشور خود راه درازی در پیش رو خواهند داشت، اما هیچکدام از مشکلات فوق مانع از انجام ماموریت وی نشد. او تصمیم گرفت کارخانه فولاد را با سرمایه، دانش و نیروی انسانی داخلی بسازد، بنابراین دولت کره‌جنوبی تعداد زیادی از کارگران و مهندسان خود را برای کار و یادگیری این صنعت به کشورهای ژاپن و استرالیا فرستاد. مهم‌ترین الگوی آنها برای
یادگیری، کارخانه NIPPON Steel ژاپن بود.(در آن زمان ژاپنی‌ها کشور فقیر کره را تهدیدی جدی برای صنعت خود نمی‌دیدند) این پروسه آموزش باعث وقفه‌ای چند ساله در احداث کارخانه فولاد نسبت به برنامه ۵ ساله اول شد، اما نهایتا کارخانه فولاد POSCO بعد از چند سال تلاش شبانه‌روزی به دست مهندسان کره‌ای ساخته شد و در سال ۱۹۷۳ با راه‌اندازی اولین کوره بلند تولید فولاد خام را با ظرفیت سالیانه ۱ میلیون تن در شهر ساحلی پوهان آغاز کرد.
استراتژی کره‌جنوبی؛ محدودیت در تعداد صنایع- تولید در کلاس جهانی
کشور کره در آن زمان منابع اولیه و یا مزیت رقابتی چندانی برای تولید فولاد نداشت، بنابراین استراتژی صنعت فولاد بر توسعه کارخانه موجود، افزایش تولید و کاهش قیمت تمام شده بنا نهاده شد. این الگو از سوی دولت در سایر صنایع نیز به‌شدت رعایت می‌شد که نتیجه آن تولد غول‌های صنعتی کره‌جنوبی مانند کشتی‌سازی هیوندای، خودرو سازی هیوندای و صنایع الکترونیک سامسونگ و ال جی بود.
الگوی برگزیده دولت کره در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ میلادی عبارت بود از سرمایه‌گذاری دولتی در تعداد محدودی از صنایع مادر و حمایت همه جانبه از این صنایع، توسعه فیزیکی این صنایع با هدف کاهش قیمت تمام شده، کسب دانش فنی از ژاپن و اروپا و تقویت واحدهای تحقیق و توسعه، تنظیم سیاست‌های تشویقی برای ارتقای این صنایع و ورود آنها به بازارهای جهانی و نهایتا واگذاری به بخش خصوصی.
بنابراین از همان روز اول تولید، طرح‌های توسعه شرکت POSCO نیز همزمان در حال طراحی و اجرا بود. در سال ۱۹۸۳ ظرفیت تولید شرکت به ۱/۹ میلیون تن رسید و بعد از چندین طرح توسعه پی در پی عمودی و افقی که همگی با کمک وام‌های کم بهره دولتی یا وام‌های بین‌المللی با حمایت دولت انجام گرفت، هم‌اکنون ظرفیت تولید POSCO نزدیک به ۴۰ میلیون تن است (به اندازه کل تولید فولادآلمان) و طیف وسیعی از محصولات فولادی شامل انواع ورق گرم و سرد، مقاطع و کلاف، ورق فولادی صنایع کشتی و خودرو سازی و لوله‌های نفت و گاز و انواع ریل را در‌برمی‌گیرد و همچنین این شرکت مبدع و مالک یکی از آخرین تکنولوژی‌های تولید فولاد به‌نام FINEX است. کارخانه POSCO که در سال ۲۰۰۰ به بخش خصوصی واگذار شد، اکنون یکی از پربازده‌ترین کارخانه‌های فولاد دنیا بوده و کمترین قیمت تمام شده عملیاتی را در بین فولادسازان بزرگ جهان دارد. این کارخانه در سال ۲۰۱۳ برای چهارمین سال پیاپی به عنوان رقابتی‌ترین کارخانه فولاد دنیا انتخاب شد. دنگ ژیائوپینگ رهبر کشور چین گفته که شرکت POSCO باید به عنوان الگوی صنایع فولاد و حتی سایر صنایع چین در نظر گرفته شود.
ارسال نظر