دنیای اقتصاد بررسی می‌کند:

علل کاهش مصرف فولاد در ۶ ماه نخست سال ۹۲

گروه بورس کالا- حدیث موسوی: با گذشت بیش از نیمی از سال، بازار نیمه جان آهن هنوز جان نگرفته و ناامیدانه به انتظار روزهای پیش‌رو نشسته است. کاهش بی‌سابقه تقاضای فولاد در ۶ ماه نخست سال و مشکلات بی‌شمار ناشی از آن برای تولیدکننده‌ها و توزیع کننده‌های محصولات فولادی، این روزها به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های فعالان هر دو طیف صنعت و بازار فولاد مبدل شده است. همان‌طور که به دفعات گفته شده، یکی از مهم‌ترین و در واقع بزرگترین مصرف‌کننده‌های فولاد در هر کشوری صنعت ساختمان‌ است که هر ساله به دنبال کلید خوردن پروژه‌های متعدد انبوه‌سازی یا ساخت‌و‌سازهای خرد مسکونی حجم تقاضای مصرفی نسبتا زیادی از سوی این صنعت به بازار آهن سرازیر می‌شود.

گروه بورس کالا- حدیث موسوی: با گذشت بیش از نیمی از سال، بازار نیمه جان آهن هنوز جان نگرفته و ناامیدانه به انتظار روزهای پیش‌رو نشسته است. کاهش بی‌سابقه تقاضای فولاد در ۶ ماه نخست سال و مشکلات بی‌شمار ناشی از آن برای تولیدکننده‌ها و توزیع کننده‌های محصولات فولادی، این روزها به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های فعالان هر دو طیف صنعت و بازار فولاد مبدل شده است. همان‌طور که به دفعات گفته شده، یکی از مهم‌ترین و در واقع بزرگترین مصرف‌کننده‌های فولاد در هر کشوری صنعت ساختمان‌ است که هر ساله به دنبال کلید خوردن پروژه‌های متعدد انبوه‌سازی یا ساخت‌و‌سازهای خرد مسکونی حجم تقاضای مصرفی نسبتا زیادی از سوی این صنعت به بازار آهن سرازیر می‌شود. طی چند سال گذشته مسکن همچون بازارهای موازی ارز و طلا نقش یک کالای سرمایه‌ای را برای صاحبان نقدینگی و سرمایه‌گذاران یافته بود؛ چرا که مشکلات ارزی، تحریم‌های شدید و مشکلات متعدد ساختارهای تولیدی کشور عملا مجالی برای سرازیر شدن نقدینگی‌های سرگردان به سمت بورس و سرمایه‌گذاری در امور تولیدی را باقی نگذاشته بود. به همین جهت مسکن مأمن امنی برای سرمایه‌گذاری شد که در نتیجه این فاکتور و یکسری عوامل دیگر، قیمت آن نیز به طور سرسام‌آوری رشد کرد و از قدرت خرید خانوارها خارج شد. افزایش بی‌اندازه قیمت مسکن و زمین که در سال گذشته تشدید شد، این صنعت پایین دست فولاد را با رکود کم‌سابقه‌ای در خرید و فروش و به تبع آن عدم انگیزه و رغبت لازم برای شروع پروژه‌های ساختمان‌سازی جدید مواجه ساخت. در همین حال گذار از دولت دهم به یازدهم نیز موجب شد معامله‌گران و سرمایه‌گذاران بسیاری از بازارها از جمله مسکن سیاست صبر و انتظار را برای کاهش قیمت‌ها در پیش بگیرند و از شروع پرو‌ژه‌های ساختمان‌سازی جدید پرهیز کنند. شاهدی بر مدعای رکود بازار مسکن، آمارهای ثبت شده در سامانه املاک است؛ چرا که براساس این آمارها در سال ۹۱ در اوج خرید و فروش مسکن، روزانه ۱۴ هزار قرارداد خرید و فروش در کشور به ثبت رسیده که در حال حاضر این عدد به ۸ هزار قرارداد در روز کاهش یافته است. از سوی دیگر با استناد به گزارش‌های پیشین روزنامه «دنیای اقتصاد» در صفحه مسکن و عمران و آمارهای مربوط به پروانه‌های ساختمانی، در سه ماه نخست سال جاری تعداد پروانه‌های ساختمان‌سازی در تهران ۱۰ درصد و در کل کشور بیش از ۲۰ درصد کاهش یافته و این در حالی است که در سه ماه دوم امسال، بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد، بازهم همان کاهش بین ۱۰ تا ۲۰ درصدی در صدور پروانه‌های ساختمان‌سازی جدید، کماکان رخ داده است، بنابراین با اطمینان می‌توان بخش اعظمی از کاهش تقاضای خرید مقاطعی همچون تیرآهن، میلگرد، نبشی و ناودانی و به طور کلی آهن‌آلات مورد استفاده در پروژه‌های ساختمان‌سازی را به رکود بازار مسکن نسبت داد.

البته باید اذعان کرد که ضعف عمده در تقاضای مصرفی فولاد، تنها به این مساله ختم نمی‌شود. سال گذشته از مجموع ۳۶ هزار میلیارد تومان بودجه عمرانی مصوب مجلس، ۱۲ هزار میلیارد تومان آن اختصاص یافت، درحالی‌که در ۶ ماه ابتدایی امسال نه تنها درصدی از این رقم محقق نشده بلکه تا پایان سال نیز با توجه به کسری شدید بودجه و لایحه اصلاحی آن که در دست بررسی مجلس است، به نظر می‌رسد شاهد تخصیص حداقلی بودجه عمرانی در نیمه دوم سال باشیم که به همین جهت نمی‌توان چندان امیدوار بود تقاضای چشمگیری از جانب پروژه‌های عمرانی و زیرساختی وارد بازار فولاد شود. از سوی دیگر بخش دیگری از کاهش مصرف فولاد به کاهش خرید انواع ورق‌های فولادی مورد استفاده در صنعت خودرو در نیمه اول سال نیز برمی‌گردد. بر اساس آمار وزارت صنعت، معدن و تجارت تولید انواع خودرو در کشور در ۶ ماه نخست سال با کاهش ۵/۳۶ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته مواجه شده است. البته بر اساس آمارهای این وزارتخانه در ۵ ماه نخست سال، تولید خودرو با افت ۵/۴۴ درصدی روبه‌رو بوده که با این حساب در ۶ ماه ابتدایی سال کمی از آهنگ آن کاسته شده، هرچند تولید انواع خودرو بازهم بر مدار کاهشی چرخیده است.

تقاضای سفته‌بازی فولاد، در کف

نکته دیگر پیرامون رکود تقاضای فولاد، کاهش بی‌سابقه در تقاضای سفته بازی این کالا است به گونه‌ای که گفته می‌شود ضریب سفته‌بازی آن (یعنی مقدار حجم خریدهای سفته بازی و انباری از مجموع کل خریدهای بازار) در ۶ ماه نخست سال تقریبا به صفر رسیده است. در واقع کمی پیش از سال جدید و با برخوردهای تعزیراتی دولت، افزایش مالیات‌ها و همینطور افزایش ردیابی معاملات اینچنینی در بازار آهن و از سوی دیگر با کاهش مقطعی نرخ آهن‌آلات که پس از اعلام نتایج انتخابات آغاز و تاکنون ادامه داشته است، دیگر انگیزه‌ای برای خریدهای انباری و واسطه‌گری نمانده است. به علاوه در این مدت، هم تقاضای کلان در بازار آهن کم بوده است و هم حجم خریدهای خرد کشش آن را نداشته که به سمت خریدهای واسطه‌ای برود، بنابراین برخلاف آنکه هرساله در زمان رشد قیمت مصنوعات فولادی تقاضای سفته بازی زیادی وارد بازار آهن می‌شد، اما در سال جاری بنابر موارد مطرح شده این تقاضا به اذعان اغلب فعالان بازار و معامله‌گران بسیار ناچیز بوده و تقریبا به صفر رسیده است. در واقع واسطه‌گرهای بازار فولاد به همراه سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی فعال در این بازار تا زمانی‌که بازار ارز و طلا فاقد رفتارهای هیجانی است با علم به شرایط حاکم بر تقاضای مصرفی فولاد، از تحرکات قابل ملاحظه و خریدهای سنگین انباری آهن‌آلات اجتناب کرده‌اند و این روند را تا زمان برقرار بودن این عوامل ادامه خواهند داد.

مخاطرات بازار و تولید به دنبال رکود تقاضا

به هر طریق با توجه به عوامل کاهنده تقاضای مصرفی و انباری فولاد در ۶ ماه ابتدایی سال، صنف آهن فروش با کمبود شدید نقدینگی، خطر ورشکستگی و شیوع آن در کل بازار مواجهند که البته باید به این مشکلات چالش مالیات بر ارزش افزوده را نیز اضافه کرد. البته باید تاکید کرد که مشکلات ناشی از رکود تقاضای آهن تنها به بخش بازاری آن ختم نمی‌شود؛ چرا که تولیدکننده‌ها به خصوص واحدهای خصوصی نیز به واسطه عدم امکان فروش محصولات خود و نبود بازاری قوی و پرتحرک از مشکلات نقدینگی، کاهش حجم تولید، کاهش پی‌درپی قیمت‌ها و حاشیه سود ناچیز، عدم توانایی در بازپرداخت تعهدات مالی خود و در نهایت خطر زیان و ورشکستگی رنج می‌برند. شاید در نیمه اول سال حجم تولید چندان متاثر و کاهشی از رکود بازار نشد، اما اغلب واحدهای تولیدی تاکید می‌کنند در ۶ ماه پایانی سال برنامه‌ریزی برای روند تولید کاهشی بوده است. به استناد آمارهای موجود در انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، در حالی‌که در ۶ ماه نخست سال ۹۱ مجموع تولید فولاد خام و محصولات فولادی بخش خصوصی ۴۳۶ هزار تن بوده است، این رقم در مدت مشابه سال جاری به ۴۲۲ هزار و ۳۰۰ تن کاهش یافته است. از سوی دیگر فولادسازان دولتی هم در ۵ماه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال ۹۱ با کاهش ۲ درصدی در تولید محصولات فولادی روبه‌رو بوده‌اند. البته تولید شمش توسط این بخش رشد ۷ درصدی را در این مدت تجربه کرده است. از سوی دیگر کل واردات محصولات فولادی و شمش با توجه به تنگناهای تامین ارز و کاهش مصرف در بازار داخلی کاهش ۳۶ درصدی را در ۵ ماه نخست امسال یافته است و در طرف مقابل صادرات فولاد نیز از رقم ۶۵۸ هزار تن در ۵ ماه ابتدایی پارسال به ۷۱۴ هزار تن در سال ۹۲ رسیده که افزایش ۸ درصدی را نشان می‌دهد.در حال حاضر تلاش‌های زیادی برای دریافت‌های مجوزهای صادراتی از سوی انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در حال پیگیری است تا شاید از این طریق بتوان بر بخشی از مشکلات ناشی از رکود داخلی غلبه کرد، اما اینکه مجوزهای داده شده کافی برای حجم زیاد کالاهای رسوب شده در انبار کارخانه‌ها است یا نه، جای تردید و سوال وجود دارد.

عملکرد فولادی‌ها در بورس کالا چگونه بود؟

تا اوایل تیرماه بورس کالا چندان متاثر از رکود بازار داخلی فولاد نبود؛ چرا که قیمت‌ها در بازار آزاد تا پیش از اعلام نتایج انتخابات در مسیر صعودی حرکت می‌کرد و عرضه‌های سلف بورس کالا با امکان خرید انواع محصولات فولادی عرضه شده با قیمتی پایین‌تر از خرید نقدی جذابیت بالایی میان معامله‌گران و خریداران داشت. اما این شرایط با توجه به کاهش مدام قیمت‌ها در اواخر خرداد و ادامه این شرایط در ماه‌های بعدی رنگ دیگری به خود گرفت. هم‌اکنون نه تنها خریدهای نقدی محصولات فولادی عرضه شده در تالار صنعتی بورس کالا به دلیل بیشتر بودن نرخ‌های فروش نسبت به بازار آزاد از جذابیتی برخوردار نیست، بلکه دامنه رکود تقاضا در رینگ فولاد به عرضه‌های سلف نیز رسیده است. بر اساس آمارهای موجود در بورس کالا، در حالی‌که در فروردین معادل ۶۴ درصد از عرضه‌های نقدی فولادسازان مورد معامله قرار گرفته بود، اما در شهریور این رقم به ۵/۶ درصد کاهش یافته که نسبت به خرید‌های نقدی شهریورماه سال ۹۱ که ۸۵ درصد بود، افت بی‌سابقه‌ای را نشان می‌دهد. البته در نخستین ماه سال گذشته نیز ۹۵ درصد از عرضه‌های نقدی رینگ فولاد به فروش رسیده است که بازهم مقایسه آن با رقم فروردین ماه امسال شاهد دیگری بر عمق رکود تقاضای فولاد در سال جاری و در بورس کالا است. هم‌اکنون بیشترین تقاضایی که در طول هفته‌های کاری رینگ فولاد در تابلو معاملات به ثبت می‌رسد مربوط به مواد اولیه‌ای همچون تختال و شمش برای کارخانه‌های تولیدی است وگرنه درخواست خرید مقاطع طولی به خصوص برای سبدهای میلگرد و تیرآهن واحدهای نوردی با کاهش فزاینده‌ای روبه‌رو است که چاره‌ای به جز کاهش اجباری نرخ‌های پایه در هفته‌های اخیر برای عرضه‌کننده‌ها باقی نگذاشته است. البته شرکت‌های فولادی عرضه‌کننده در بورس کالا و عملکرد نه چندان دلچسب آنها در ۶ ماه نخست امسال روی گزارش عملکرد مالی آنها در این مدت نیز موثر بوده است. بر اساس گزارشی که چهارشنبه هفته گذشته در صفحه ۹ روزنامه «دنیای اقتصاد» به چاپ رسید، مقایسه قیمت‌های کنونی کالاها با فصل بهار نشان می‌دهد که در گروه فلزات، محصولات فولادی اعم از شمش و میلگرد با افت بیش از ۵ درصدی، بیشترین کاهش ارزش را به ثبت رسانده‌اند و طبیعتا در صورت حفظ شرایط موجود و ثبات نرخ ارز، شرکت‌های این صنعت مسیر دشواری در شش ماه دوم جهت تکرار عملکرد نیمه نخست سال پیش رو دارند.

در نهایت باید افزود تا زمانی‌که تقاضا در بخش‌های پایین دستی و تغذیه کننده از فولاد جان نگرفته و به تحرک نیفتد، خریدهای ناچیز روزانه نیز هرگز تکافوی عرضه‌های مازاد موجود در بازار آزاد و بورس کالا را نخواهد کرد و تا پایان سال بازار مصرف فولاد همچنان در خواب زمستانی به سر خواهد برد.