مهدی آزادواری - علی جهدی
با توجه به داد‌و‌ستد شکر در بورس‌های مهم جهان، تعداد قراردادهای آتی (Future ) و اختیار معامله (Option) شکر سفید نسبت به کل قراردادهای آتی و اختیار معامله دیگر محصولات کشاورزی (مانند: جو، قهوه، کاکائو، ذرت و گندم) در بورس اتحادیه اروپا (Euro next) طی سال‌های مختلف از یک روند نسبتا ثابتی برخوردار بوده که در سال‌های ۳-۲۰۰۲ حجم تعداد قراردادهای کشاورزی و شکر رشد چشمگیری داشته است.

به طور متوسط تعداد روزهای کاری در بورس Euro next حدود 256 روز است که داده‌های موجود برای شکر مربوط به سال 2004 فقط مربوط به 149 روز کاری می‌باشد که این امر نشانگر این موضوع است که در سال 2004 نسبت به سال 2003 تعداد قراردادها کاهش یافته است. در نتیجه می‌توان این گونه نتیجه گرفت که در حدود 20 درصد قراردادهای محصولات کشاورزی در بورس لندن مربوط به شکر است که این امر نشانگر رونق معاملات شکر در بورس لندن است. از طرف دیگر متوسط تعداد قراردادهای آتی و اختیار معامله داد‌و‌ستد شده روزانه شکر سفید از سال 2000 به بعد از یک روند افزایشی برخوردار بوده است. یکی دیگر از بورس‌های معتبری که در دنیا محصول شکر در آن معامله می‌شود، بورس نیویورک است.
قیمت هر دو نوع شکر خام چغندری و نیشکری طی سال‌های مورد بررسی دارای روند کاهشی بوده است؛ به طوری که قیمت شکر چغندری از ۲۲ سنت به ازای هر پوند در سال ۱۹۹۴ به ۲۰ سنت به ازای هر پوند در سال ۲۰۰۴ کاهش یافته است. همچنین قیمت شکر نیشکری نیز از ۱۱ سنت به ازای هر پوند در سال ۱۹۹۴ به حدود۷ سنت به ازای هر پوند در سال ۲۰۰۴ کاهش یافته است.
با نگاهی به تعداد قراردادهای آتی دو نوع شکر، در مقایسه با دیگر محصولات کشاورزی در بورس نیویورک درمی‌یابیم که در سال 2003 میزان کل قراردادهای آتی کشاورزی در حدود 16 میلیون قرارداد بوده و این در حالی است که در همین سال تعداد قراردادهای آتی شکر (چغندری و نیشکری) در حدود 7 میلیون قرارداد گزارش شده است. سهم درصدی تعداد قراردادهای آتی دو نوع شکر در مقایسه با دیگر محصولات کشاورزی نشان‌دهنده آن است که سهم شکر در قراردادهای آتی بورس نیویورک از سال 2003 به بعد، بیش از 40 درصد بوده است. از سویی دیگر در سال 2003 روزانه به طور متوسط حدود 29 هزار قرارداد آتی تنظیم شده است و این در حالی است که در سال 2004 با توجه به 149 روز کاری تعداد قراردادهای روزانه آتی شکر به بیش از 40 هزار قرارداد رسیده است.
با بررسی میزان هماهنگی شاخص قیمت شکر خام و سفید بورس لندن و شکر خام بورس نیویورک در می‌یابیم که هر سه سری قیمت از نوسانات مشابه برخوردارند و هر سه، روند نزولی را طی زمان از خود نشان می‌دهند.
از لحاظ سابقه حضور شکر در بورس‌های کالایی جهان، در حال حاضر در تعداد زیادی از بورس‌های دنیا شکر در انواع مختلف قراردادهای قابل داد‌و‌ستدپذیر مورد معامله قرار می‌گیرد که از آنها می‌توان به قراردادهای نقدی، آتی، اختیار معامله و اختیار معامله قرارداد آتی اشاره نمود.
بزرگ‌ترین بورس‌های شکر در دنیا، بورس LIFFE لندن، NYBOT نیویورک است که در سال ۲۰۰۳، تعداد ۷۲۷۰۰۰۰ انواع قرارداد شکر (نقدی، آتی و اختیار معامله) در هیات تجارت نیویورک (NYBOT) و ۱۱۲۰۰۰۰ انواع قرارداد شکر در بورس بین‌المللی قراردادهای آتی لندن (LIFFE) معامله شده است. با توجه به وزن هر قرارداد، مقدار فیزیکی معاملات این دو بورس سالانه حدود ۴۲۰ میلیارد تن می‌باشد که حدود ۲۰۰۰ برابر تولید جهانی شکر در آن سال است.
میزان تولید داخلی شکر در ایران در حدود یک میلیون و 70 هزار تن است که 530 هزار تن از آن توسط کارخانجات چغندری و 540 هزار تن دیگر توسط کارخانه‌های نیشکری تولید می‌شود. طبق آمارهای موجود کل عرضه شکر در ایران در حدود یک میلیون و 600 هزار تن بوده که بدین ترتیب مابقی نیاز جامعه توسط واردات تامین می‌شود.
شکر در سال‌های گذشته در بورس کالا عرضه می‌شد؛ ولی به دلیل نرخ‌سازی و فروش تولیدات کارخانه‌ها در خارج از بورس،
شش ماه عرضه آن متوقف شد. در حال حاضر با توجه به توافقی که بین شرکت بورس کالا و شرکت بازرگانی توسعه نیشکر به عمل آمده از روز سه‌شنبه 29/04/89، عرضه نقدی و سلف شکر مجددا در تابلوی بورس کالا نمایان شد؛ به طوری که طبق این توافق در خارج از بورس هیچ فروشی صورت نپذیرد.
به عقیده برخی از فعالان بازار، فروش بالای شکر در بورس در صورت عدم ورود مشتریان واقعی آن؛ یعنی اتحادیه‌های توزیعی و وزارتخانه‌ها آرزویی دور از دسترس به نظر می‌رسد. همچنین در صورتی که واردکنندگان شکر ملزم به عرضه شکر وارداتی در بورس کالا شوند، حجم معاملات آن بسیار افزایش خواهد یافت. طی سه ماه اول سال جاری بیش از ۳۰۷ هزار تن قند و شکر با رشد قیمت ۴۰ درصدی نسبت به سال گذشته وارد کشور شد. ارزش واردات ۳۰۷ هزار تن قند و شکر وارد شده طی سه ماه امسال بیش از ۱۳۱ میلیون دلار بوده است که متوسط قیمت ۴۲۶ دلاری برای هر تن را رقم زده است. این در حالی است که در مدت مشابه سال گذشته ۲۷۲ هزار تن قند و شکر به ارزش ۸۳ میلیون دلار و با متوسط قیمت ۳۰۵ دلار در هر تن وارد کشور شده بود.
روز یکشنبه 3 مرداد ماه در پی وعده مسوولان بورس کالا مبنی بر فروش شکر عرضه شده در هفته جاری، شرکت کشت و صنعت کارون 600 تن شکر سفید را در حالی در تالار کشاورزی بورس عرضه کرد که 100 تن آن به نرخ هر کیلو 870 تومان به فروش رفت.
نرخ‌های اعلامی از سوی شرکت متناسب با در نظر گرفتن هزینه‌ها و وضعیت قیمت در بازارهای داخلی انجام می‌گیرد، به همین خاطر ممکن است نرخ‌ها در هر هفته متفاوت باشد، هرچند که پیش‌بینی ما با توجه به وضعیت بازار حاکی از کاهش قیمت‌ها است.
عرضه برخی از محصولات کشاورزی دیگر همچون شکر که برای بار دوم در تالار عرضه شده، با استقبال نه چندان مناسبی روبه‌رو بوده است، هر چند از سوی مشتریان اعلام نرخ بالای این محصول سبب شده که بیشتر مشتریان از خرید شکر امتناع کنند، اما با این وجود عرضه‌کنندگان نیز در پاسخ، آن را عادلانه توصیف می‌کنند؛ اما در هر صورت، طی هفته‌های گذشته برای چندین مرتبه عرضه شکر با میزان 100 و 500 تن انجام شد، اما تنها میزان اندکی از این محصول با توافقات و رایزنی‌های صورت گرفته توانست به فروش برسد. عرضه‌کننده با نرخ بالای هر تن 860 تومان سعی دارد که قیمت‌ها را منطبق با نرخ جهانی به فروش برساند؛ این در حالی است که تناسب و همسویی قیمت داخلی با قیمت خارجی در صورت پذیرش مفروضاتی است که بازار ما هنوز آنها را نپذیرفته است، بنابراین عرضه این کالا با قیمت محاسبه شده نمی‌تواند در رونق بازار این محصول موثر باشد. بر اساس اطلاعات دریافتی از رینگ کشاورزی هر تن شکر در حالی در تابلو معاملاتی بازار عرضه می‌شد که هر تن این محصول با پایین‌ترین نرخ 885 تومانی فروشنده مواجه شد، این در صورتی بود که بالاترین نرخ اعلامی از سوی مشتری 860 تومان عنوان شد و همین اختلاف 25 تومانی دلیل اصلی عدم ازسرگیری معامله بود، در همین حال رایزنی‌های مسوولان بازار در این زمینه هم نتوانست در به سرانجام رسیدن این دادوستد نقشی ایفا کند.
اگر سایر کارخانه‌ها و انجمن‌های تولیدی چغندر قند نیز محصولات خود را در بورس کالا عرضه کنند، این اقدام باعث می‌شود که عرضه نیشکر در بورس جا بیفتد به طوری که وزارت بازرگانی نیز شکر وارداتی را از طریق بورس کالا عرضه کرده و شفاف‌سازی قیمت این محصول صورت می‌گیرد.
بورس کالا عرضه مجدد محصولات کارخانه کشت و صنعت کارون را با شرط عرضه کامل تولیدات این کارخانه پذیرفته و آنها نیز قرار است کالا‌های خود را در خارج از بورس کالا نفروشند.