آزاده حسینی
از ابتدای فعالیت بورس‌فلزات تاکنون حدود ۷۰ شرکت در این بورس پذیرش شده‌اند که با گذشت ۴سال از فعالیت آن تعداد شرکت‌هایی که بیشترین حجم فعالیت را در بورس کالا دارند، تنها به تعداد انگشتان دست است و سهم شرکت‌های بخش‌خصوصی در مبادلات بورس کالا بسیار اندک و ناچیز بوده. اینکه چه مشکلاتی برای حضور شرکت‌های بخش‌خصوصی در بورس کالا وجود داشته، موضوعی است که «دنیای‌اقتصاد» قصد دارد در این گزارش به آن بپردازد.

پرداخت کارمزد از سوی شرکت‌های بخش‌خصوصی یکی از عوامل عنوان شده که مانع حضور آنها و مشتریانشان است.
همچنین آنها می‌گویند که دولت برای تهیه مواد اولیه خود به ما کمکی نمی‌کند؛ در حالی که شرکت‌های دولتی برای تهیه مواداولیه خود از دولت کمک می‌گیرند و برای واردات نیز به دلیل دولتی بودن مشکلی از نظر دریافت اعتبار از سوی بانک‌ها ندارند، بنابراین کارمزدی که شرکت‌های خصوصی پرداخت می‌کنند، نباید با شرکت‌های دولتی برابر باشد.
از سوی دیگر، همچنین پرداخت تضامین بانک به بورس کالا برای تحویل محصول به مشتری از دیگر دغدغه‌های تولیدکنندگان بخش‌خصوصی عنوان شد، در حالی که این تضامین از شرکت‌های دولتی دریافت نمی‌شود؛ البته بورس نیز دریافت این تضامین از مشتریان را منطقی دانسته و آن را راهی برای اعتماد و اطمینان بیشتر مشتریان می‌داند؛ در حالی که تولیدکنندگان معتقدند در بازار مشتریان اعتماد بیشتری به آنها دارند و می‌توانند در صورت فروش مدت‌دار چند درصد وجه کالا را در ابتدا از مشتری دریافت کنند؛ در حالی که در بورس کالا باید تا زمان تحویل کالا منتظر بمانند یا به اندازه وجه کالا ضمانت نامه بانک در اختیار بورس قرار دهند.
عواملی که ذکر شد، باعث شده تا بخش‌خصوصی حضور فعالی در رینگ مبادلاتی بورس کالا نداشته باشد، البته تولیدکنندگان علاوه بر دلایل ذکر شده دلایلی دیگری نیز برای عدم حضور فعال خود در بورس کالا مطرح کردند که در این گزارش آمده است؛ اما نکته‌ای که بورس باید به آن توجه کند، این است که شاید در طول این 4سال فعالیت با حضور شرکت‌های دولتی بزرگ، منافع مالی خود را تامین کرده باشد، اما با ورود شرکت‌های دولتی به عرصه خصوصی‌سازی این امکان وجود دارد که بورس کالا، آنها را نیز در بلندمدت از دست بدهد؛ پس بهتر است، کارشناسان بورس کالا برای حضور شرکت‌های خصوصی که به معنی محصولات جدید هم می‌تواند باشد، بکوشد؛ البته مسوولان بورس کالا معتقدند این موضوع در بورس کالا مطرح و در حال پیگیری است.
بیشتر تولیدکنندگان ما دولتی هستند
علی‌اکبر هاشمیان، مدیرعامل شرکت بورس کالای ایران، از برگزاری جلسات متعدد به منظور بررسی راهکارهایی برای ورود و حضور بیشتر شرکت‌های بخش‌خصوصی خبر داد و گفت: بورس کالا برای حضور بیشتر شرکت‌های بخش‌خصوصی تمهیداتی اندیشیده و آن هم ارائه روش‌هایی برای کاهش هزینه‌های پرداختی از سوی تولیدکنندگان برای معرفی و عرضه محصولاتشان در بورس است.وی ادامه داد: خریداران مشکلی در بورس ندارند و می‌توانند بدون دغدغه از بورس خرید کرده و بدون دیرکرد محصولشان را دریافت کنند.
وی تاکید کرد: اما بورس از تولیدکنندگان برای عرضه به موقع محصولاتشان ضمانت‌نامه‌هایی دریافت می‌کند که برای رفاه حال تولیدکنندگان راهکارهایی اندیشیده شده که تخفیف در کارمزد ضمانت‌نامه که برای تولیدکننده ۵۰درصد و غیرتولیدکننده ۳۰درصد است، جزو آن موارد است.
وی ادامه داد: همچنین بورس کالا روش دیگری نیز برای ارائه تضمین تولیدکنندگان بخش‌خصوصی اندیشیده که ارائه چک تضمینی در وجه شرکت بورس کالای ایران است که تا زمان تحویل کالا نزد بورس باقی می‌ماند البته فعلا تمامی موارد بانکی که مورد قبول بورس است از سوی بانک ملت انجام می‌شود و بانک‌های دیگر برای این مورد پیش قدم نشده‌اند.
علی اکبر هاشمیان اظهار داشت: ناگفته نماند که تولیدکنندگان ما نیز اکثرا دولتی هستند و بخش‌خصوصی به تازگی فعالیت خود را آن هم در امر تولید فولاد آغاز کرده و مشکل عدم حضور بخش‌خصوصی تنها این نیست که تمایلی برای حضور ندارند، بلکه بخش‌خصوصی در برخی موارد اصلا وجود ندارد. به طور مثال ما در آلومینیوم و مس اصلا تولیدکننده بخش‌خصوصی نداریم و تنها در فولاد است که آن هم حضور دولتی‌ها ۱۱برابر خصوصی است.
مدیرعامل بورس کالای ایران گفت: مورد دیگری که وجود دارد این است که تولیدکنندگان و تجار هنوز بورس را به درستی نمی‌شناسند و امنیت معاملات در بورس و تضمین در پرداخت وجوه و تحویل کالا برای آنها مشخص نشده است. وی افزود: از ابتدای فعالیت بورس تاکنون که 48هزار قرارداد در بورس کالا منعقد شده، تنها 7مورد اختلاف به داوری رفته که این نشان دهنده امنیت در مبادلات بورس است.
هاشمیان همچنین در خصوص راهکارهای جذب واردکنندگان به بورس کالا گفت: بورس کالا در حال مذاکره با انبارهایی عمومی در گمرکات کشور است که دیگر واردکنندگان مجبور به ارائه ضمانت‌نامه بانکی به بورس نباشند و وجود کالا در انبار به منزله ضمانت تلقی شود. وی ادامه داد: در حال حاضر سلف‌فروشی در بورس بهترین راه برای رسیدن به منابع مالی است؛ چرا که با فروش به صورت سلف قبل از تحویل کالا می‌توانند وجه کالای خود را با ارائه ضمانت‌های لازم از بورس گرفته و مجددا وارد چرخه کاری خود کنند.
تضمین مبادلات بهترین راه جذب مشتری
عباس یعقوبی مدیر اتاق پایاپای شرکت بورس کالای ایران در مورد تضامینی که از سوی بورس کالا از طریق اتاق پایاپای دریافت می‌شود، گفت: اگر این تضامین وجود نداشته باشد، هیچ اعتباری به تحویل کالا و پرداخت وجوه از سوی فروشنده و خریدار وجود ندارد؛ در حالی که دریافت این تضامین در بورس موجب برقراری امنیت و اعتماد مشتریان به بورس کالا می‌شود.
وی ادامه داد: اگر خریداران بخش‌خصوصی برای واردات به صورت اعتباری (LC) محصولات هم اقدام کنند، هزینه‌ای بابت اعتباری که از سوی بانک در اختیار آنها قرار می‌گیرد، به صورت کارمزد پرداخت می‌کنند، در حالی که در بورس کالا این کارمزدها بسیار اندک است.
وی تاکید کرد: هم‌اکنون تدابیری نیز از سوی مسوولان بورس کالا اتخاذ شده که هزینه‌ کارمزدهایی که بانک بابت تضامین به مشتریان می‌دهد را کاهش داده است که این تخفیفات بین ۳۰ تا ۵۰درصد است و البته فعلا بانک ملت مستقر در بورس کالا این تخفیف را به عرضه‌کنندگان بخش‌ دولتی و خصوصی محصول در بورس کالا جهت تسهیل در مبادلات می‌دهد. وی تاکید کرد: تجار و فعالان بازار به این نکته توجه داشته باشند که با حضور در بورس، کالای اصلی و استاندارد دریافت می‌کنند؛ در حالی که ممکن است در بازار این اطمینان وجود نداشته باشد.
معافیت مالیاتی بهترین راه جذب بخش‌خصوصی
یک کارشناس اقتصادی در این باره گفت: یکی از دغدغه‌های بخش‌خصوصی برای حضور در بورس، بحث پرداخت مالیات است که امیدواریم دولت با ارائه جایگاه ویژه برای بورس کالا را همانند سایر بورس‌های دنیا از پرداخت مالیات معاف کند. وی اظهار داشت: در صورت معافیت نقدی مالیاتی مشتریان، نگرانی بابت آینده و حجم مالیات از بین رفته و خریداران حضور بیشتری پیدا می‌کنند.
وی تاکید کرد: درخواست ما از دولت این است که با توجه به بحث خصوصی‌سازی و حضور بیشتر بخش خصوصی، ابزارهای تشویقی مناسبی را در اختیار بورس کالا برای جذب هرچه بیشتر شرکت‌های بخش خصوصی قرار دهد.وی ادامه داد: در حال حاضر بورس ابزارهای محدودی برای جذب مشتری از طریق ایجاد انگیزه برای حضور بیشتر دارد و این ابزارها نظیر بخشش‌های مالیاتی در دست دولت است.
مذاکره با شرکت‌های بخش‌خصوصی آغاز شد
یک کارشناس بورس کالا نیز در این خصوص اظهار داشت: بورس کالا به دلیل ورود شرکت‌های دولتی به بورس و خصوصی‌سازی آنها و نگرانی بابت اینکه در آینده که شرکت‌های دولتی با واگذاری، آیا همچنان به عرضه محصولاتشان در بورس متعهد می‌مانند یا خیر اقدام به کارهای کارشناسی بسیاری کرده است.وی ادامه داد: پایین آوردن هزینه صدور ضمانت‌ها از طریق مذاکره با بانک ملت، مذاکره با شرکت‌های بخش خصوصی از جمله مواردی بوده که بورس برای حضور بیشتر شرکت‌های بخش خصوصی انجام داده است. وی ادامه داد: همچنین کاهش قیمت کارمزد بورس نیز از دیگر راه‌های جذب شرکت‌های بخش خصوصی بوده و همچنین بورس در نظر دارد ارائه خدمات بیمه‌ای را نیز از طریق مذاکره با شرکت‌های بیمه دولتی و خصوصی که تابه‌حال با بیمه ایران و بیمه دی انجام شده فراهم کند.
دریافت تضامین از فروشندگان آنها را بی‌رغبت می‌کند
محمدجعفر کرم‌پور، مدیرعامل سابق کارگزاری سی‌ولکس و کارگزار شرکت کارگزاری سیماب‌گون مشکل اساسی حضور ناموفق شرکت‌های بخش خصوصی را دریافت تضامین از سوی بورس کالا دانست و اظهار داشت: مشکل اساسی عدم‌حضور شرکت‌های بخش خصوصی یا فعال نبودن آنها در رینگ مبادلاتی بورس کالا به خاطر تضامینی است که به بورس کالا می‌پردازند.وی ادامه داد: شرکت‌های دولتی بدون پرداخت تضامینی به بورس کالا مبادلات خود را انجام می‌دهند در حالی که شرکت‌های بخش خصوصی مجبورند به اندازه وجه کالا تضامینی را برای تحویل به موقع آن به بورس کالا ارائه کنند که این یا به صورت تضامین بانکی است یا مبلغی را که خریدار بابت خرید کالا از فروشنده دریافت می‌کند تا زمان تحویل کالا در نزد بورس کالا می‌ماند.
وی اظهار داشت: البته بورس هم مقصر نیست و برای ایجاد اعتماد و اطمینان بیشتر مشتریان مجبور است از آنها تضمین دریافت کند و دریافت تضامین در واقع یکی از مهم‌ترین اصولی است که بورس به آن اعتقاد دارد و آن را از راه‌های جذب مشتری می‌داند.
وی با اشاره به حضور بانک‌ها در بورس کالای آنها گفت: حضور بانک‌ها در بورس کالا، از جمله عواملی است که باعث حضور پررنگ‌تر بخش خصوصی در بورس کالا می‌شوند به این صورت که از طریق ارائه تسهیلات ویژه به مشتریان بورس کالا از فشار پرداخت تضامین از سوی فروشندگان بکاهند.
وی افزود: در حال حاضر برخی از مبادلات بورس کالا مصنوعی است به این صورت که شرکت دولتی که از آن اسم نمی‌برم به دلیل الزام به حضور در بورس، محصولات خود را تماما با حجم‌های بالا عرضه می‌کند و مشتریان آن هم به دلیل عرضه با حجم بالا همان شرکت‌های دولتی هستند و نه مصرف‌کننده جزء، در حالی که با حضور واردکننده و تولیدکننده بخش‌خصوصی معاملات بورس واقعی‌تر می‌شود.
وی ادامه داد: در حال حاضر سیستم بورس کالا طوری شده که کمکی به بخش‌خصوصی و شرکت‌های کوچک برای حضور بیشتر در بورس نمی‌کند و در صورتی که وضع به همین منوال پیش برود تا چند سال آینده، بورس کالا فقط متعلق به شرکت‌های بزرگ دولتی و کارگزاری‌هایی می‌شود که با پشتوانه دولتی کار می‌کنند.
وی ادامه داد: از سوی دیگر خریداران نیز به دلیل افشای معاملاتشان در بورس کالا مجبور به پرداخت مالیات هستند در حالی که در بازار آزاد ممکن است مبادلات آنها افشا نشود و مجبور به پرداخت مالیات نباشند. وی اظهار داشت: بهتر است که بورس بر قوانین خود در رابطه با دریافت تضامین، تجدیدنظر کند؛ چرا که بیش از ۵۰درصد مشتریان بورس در بازار مورد اعتماد هستند و برای انجام مبادلات، تضامینی پرداخت نکرده و به صورت اعتباری خرید و فروش می‌کنند.
ایجاد انگیزه اقتصادی، ورود بخش‌خصوصی را فراهم می‌کند
مسعود ابکاء، مدیرعامل سابق ذوب‌آهن اصفهان دو راه برای جذب بخش‌خصوصی در بورس کالا توصیه کرد و اظهار داشت: حضور بیشتر شرکت‌های تولیدکننده در بورس کالا یا از راه ایجاد انگیزه اقتصادی میسر می‌شود و یا از راه تحمیل قانونی که راه دوم برای شرکت‌های بخش‌خصوصی امکان‌پذیر نیست و بخش‌خصوصی احتیاج به انگیزه بیشتر برای فعالیت دارد که دولت با در اختیار قرار دادن ابزارهای تشویقی لازم به بورس می‌تواند تمایل حضور بخش‌خصوصی در بورس را تقویت کند.
وی تاکید کرد: اکثر تولیدکنندگان و تجار به دلیل نگرانی از بابت اعلام شدن نامشان در مبادلات بورس و به خاطر فرار از مالیات از حضور در بورس کالا سرباز می‌زنند.
وی افزود: البته شناسایی افراد و پرداخت مالیات کار درستی است، اما وقتی یک تولیدکننده یا تجاری که در بورس مبادلاتشان را انجام می‌دهند خود را با تجار دیگر که بدون پرداخت مالیات و شناسایی نامشان فعالیت می‌کنند مقایسه می‌کند، هیچ مزیتی در خود نسبت به آنها احساس نکرده بلکه به خاطر پرداخت مالیات، سود کمتری هم عایدش شده، مگر اینکه با حضور در بورس مثلا از معافیت مالیاتی برخوردار شود. ابکاء تاکید کرد: برای حضور شرکت‌ها و افراد بیشتر در بورس باید شرایطی فراهم شود که آنها از آمدن به بورس منتفع شوند.
اطلاع‌رسانی بزرگ‌ مهم‌ترین عامل جذب بخش خصوصی
طیبی، مدیرعامل فولاد آذربایجان در مورد دلایل حضور کمرنگ بخش‌خصوصی در مبادلات بورس کالا گفت: عدم حضور یا حضور کمرنگ بخش‌خصوصی در بورس کالا به دلیل ضعف خود بورس نیست، بلکه عدم آشنایی تجار و تولیدکنندگان با بورس و عدم نهادینه شدن بورس کالا در کشور، عامل اصلی است.
وی ادامه داد: همچنین کار در بورس به کندی پیش می‌رود که تمام این دلایل به خاطر نوپا بودن بورس است.
وی افزود: البته از دیگر مسائلی که باعث بی‌رغبتی بخش‌خصوصی برای حضور در بورس می‌شود، مساله پرداخت مالیات و مطرح شدن نام افراد، تحت عنوان خریدار یا فروشنده بورس به دلیل ترس از نهادهای نظارتی مانند سازمان بازرسی است.
مدیرعامل فولاد آذربایجان اظهار داشت: بهتر است بورس برای جلب اعتماد و اطمینان بخش‌خصوصی با این شرکت تعامل داشته باشد و به این ترتیب با اطلاع‌رسانی و شفاف‌سازی از طریق بورس نگرانی مشتریان رفع شده و مشتریانش هم بیشتر می‌شوند.
وی تاکید کرد: متاسفانه در حال حاضر دسترسی به منابع مالی در بازار سریع‌تر از بورس صورت می‌گیرد که برای جذب بخش‌خصوصی احتیاج به بازنگری در قوانینی دارد که مربوط به چگونگی دسترسی فروشندگان به درآمد محصولاتشان است در حال حاضر این دسترسی به منابع مالی در بورس به ۷۲ساعت می‌رسد در حالی که در بازار، همان لحظه فروش صورت می‌گیرد.
وی تاکید کرد: بورس کالایی که هم‌اکنون داریم نسبت به سایر بورس‌های دنیا مطلوب و مقبول و در حد انتظار می‌باشد که امید است با اطلاع‌رسانی و تغییرات جزیی در قوانین و بوروکراسی آن بتوان شرایط بهتری هم مهیا کرد و از طرفی هم تجار اعم از فروشندگان و خریداران در جهت حفظ منافع اقتصادی خود و مملکت اسلامیمان رغبت بیشتری به بورس نشان دهند تا معاملات شفاف و از شیوه‌های نوین دنیا استفاده شود.
اطلاع‌رسانی سریع عرضه‌ها عاملی برای جذب مشتری
رامین رحیم‌زاده، مدیر فنی و پشتیبانی شرکت هفت الماس نیز در خصوص دلایل عدم حضور شرکت‌های بخش‌خصوصی این‌گونه بیان می‌کند: افشای معاملات از بورس کالا و بحث پرداخت مالیات از جمله مواردی است که هم تولیدکننده و هم خریدار تمایلی برای حضور در بورس را ندارد.
وی تاکید کرد: در صورتی که تجدیدنظر در قوانین مالیاتی بورس صورت بگیرد بسیاری از تجار تمایل به حضور در بورس را دارند.
وی همچنین ادامه داد: در حال حاضر کارگزاران، وابستگی زیادی به شرکت‌های دولتی دارند و کارگزار عرضه‌کننده و خریدار یکی است که همین موضوع گاهی اوقات موجب می‌شود تا به نفع خریدار یا فروشنده قیمت‌ها بالا و یا پایین برود.وی همچنین تاکید کرد: در صورتی که اطلاعات مربوط به عرضه‌ها در بورس کالا تا 5 روز قبل صورت بگیرد، مشتریان بورس بیشتر می‌شوند؛ چرا که الان این اطلاع‌رسانی تنها 24 ساعت قبل انجام می‌گیرد و در این مدت زمان نیز، تهیه پول نقد برای بنگاه‌های اقتصادی کوچک دشوار است.رحیم‌زاده همچنین ادامه داد: در مورد فروش محصول نیز در صورتی که بورس تضامین را بردارد یا آن را منوط به عرضه‌ کند، مشکلی برای عرضه نداریم، اما بورس الان هنگام دریافت لیست عرضه‌ها تضامین را نیز دریافت می‌کند که این موضوع عرضه را برای ما مشکل‌ساز کرده و تا زمانی که تضامین بانکی به اندازه مبلغ کالا تهیه نکنیم نمی‌توانیم محصولاتمان را عرضه کنیم.
وی ادامه داد: البته این کار بورس نادرست نیست، بلکه دریافت ضمانت‌نامه، عاملی برای جذب مشتری است و در همه جای دنیا اجرایی می‌شود و راه‌حلی برای آن وجود ندارد. وی افزود: بهتر است که تجدیدنظری در مورد قوانین مربوط به ضمانت‌ها انجام شود یا حتی کارگزاران متعهد این ضمانت‌ها شوند؛ در آن صورت کارگزاران بزرگ‌تر و با پشتوانه مالی بیشتر در بورس فعال می‌شوند و ما با کارگزاران طرف هستیم نه بورس کالا.


علی اکبر هاشمیان
مدیرعامل بورس کالا


فتح‌ا... طیبی
مدیرعامل فولاد آذربایجان


مسعود ابکا
مدیرعامل سابق ذوب‌آهن اصفهان


رامین رحیم‌زاده،مدیرفنی
و پشتیبانی شرکت هفت الماس