مهدی وحیدی

تقریبا در تمام کشورهایی که صاحب بورس‌های کالایی هستند، تعامل و همکاری متقابلی میان دولت و بورس‌های کالایی وجود دارد. دولت‌ها از بورس‌های کالایی حمایت می‌کنند و بورس‌ها نیز در مقابل آمارها و تحلیل‌هایی نظیر روند قیمت در ماه‌های گذشته و پیش‌بینی آن برای ماه‌های آینده، میزان حجم دادوستد محصول و مطابقت آن با تولید داخلی و واردات و موارد مشابه آن را در اختیار دولت قرار می‌دهند تا براساس آن سیاست‌های کلی و خط‌مشی‌‌های خود را در قبال کالا و بازار مشخص کنند.

دانستن این اطلاعات و آمارها می‌تواند جهت تصمیم‌گیری مسائلی همچون صادرات یا واردات افزایش یا کاهش تولید و سیاست‌های دیگر مفید واقع شود و چون دولت‌ها قبل از دلالان و سوداگران از این آمارها و اطلاعات باخبر می‌شوند، به همین دلیل همیشه در تصمیم‌گیری یک گام جلوتر از سوداگران حرکت می‌کنند و با تصمیماتی که اتخاذ می‌کنند باعث آرامش در بازار و کاهش التهاب آن می‌شوند.

متاسفانه در کشور ما به این امر کمتر پرداخته شده است و با گذشت پنج سال از فعالیت بورس‌های کالا در ایران، رابطه دولت و بورس کالا بیشتر به تقابل منجر شده تا تعامل و دولت به جای حمایت از بورس کالا و استفاده از مزایای آن در پیشبرد اهداف و رفع مشکلات، به دنبال راه‌های جایگزین برای بورس کالا بوده است. البته در این میان حمایت‌هایی هم از بورس کالا شده ولی مقطعی بوده و دوام چندانی نداشته است.

در حال حاضر در بورس کالای ایران کالاهای صنعتی (فلزی)، پتروشیمی‌ و کشاورزی پذیرش شده‌اند و بر اساس مصوبات هیات دولت این کالا‌ها از سیستم قیمت‌گذاری و سبد حمایتی دولت خارج شده و قیمت آنها در بورس کالا و بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا مشخص می‌شود، اما ارتباط بورس کالا با دولت در هر یک از این محصولات متفاوت است. تعامل یا تقابل دولت با بورس کالا در محصولات پایین‌دستی نفت و پتروشیمی ‌هنوز شروع نشده چرا که این محصولات به تازگی وارد بورس کالا شده‌اند و دوران گذار را طی می‌کنند و نمی‌توان از آنها انتظاراتی همچون پیش‌بینی بازار و کنترل بازار و ... را داشت، اما با یک نگاه اجمالی به بازار انرژی و پتروشیمی ‌ایران می‌توان فهمید که این بازار کاملا در اختیار دولت بوده و در صورت حمایت دولت و اطمینان به بورس کالا در زمینه محصولات پتروشیمی، تصمیم‌گیران صنعت نفت ایران می‌توانند با توجه به اطلاعات و آمارهای بورس تصمیماتی مطابق با بازار این محصول اتخاذ کنند.

اما در محصولات کشاورزی که از قدمت بیشتری نسبت به محصولات پتروشیمی ‌برخوردارند، نه تنها تعاملی در کار نبوده بلکه در پاره‌ای از اوقات بین بورس کشاورزی و مسوولان بخش کشاورزی تقابل نیز اتفاق افتاده است. هم‌اکنون کارگروه ویژه میان بورس کالا و وزارت کشاورزی برای حل مشکلات بخش کشاورزی و بررسی راهکارها برای رونق معاملات تشکیل شده است. باید امید به روزهای آینده داشت تا این کارگروه بتواند تعامل مطلوبی میان بخش کشاورزی و رینگ کشاورزی بورس کالا برقرار کند.

از میان محصولاتی که در بورس کالا مورد دادوستد قرار می‌گیرد، محصولات فلزی از رونق و اعتبار بیشتری برخوردارند. بورس فلزات در همان سال اول توانست جایگاه خود را در اقتصاد کشور تثبیت کند و این امر با حمایت دولت محقق شد، اما هم‌اکنون باز هم به طور کامل از همه پتانسیل بورس کالا استفاده نشده است. بی‌تردید تعامل دولت و بورس کالا باعث خواهد شد تا دولت اولین نفری باشد که از نوسانات بازار در آینده خبردار شود و با یک برنامه‌ریزی صحیح و اصولی و اتخاذ تصمیم مناسب، در آرامش بخشیدن به بازار نقش مهمی‌ را ایفا کند.

به عنوان مثال اگر تصمیم‌گیران صنعت فولاد کشور به عنوان اولین نفرات از حجم بالای تقاضا در دو سه ماه آینده باخبر شوند، قبل از آن که این خبر باعث التهاب در بازار و هجوم مصرف‌کنندگان به سمت بازار برای خرید انجام پذیرد، می‌توانند با تصمیم‌گیری مناسب و اتخاذ سیاست‌هایی نظیر واردات، بازار را تحت کنترل داشته و مانع از زیان مصرف‌کنندگان به دلیل شرایط حاکم بر بازار شوند و برعکس آن زمانی که عرضه بازار از تقاضا بیشتر شد دولت می‌تواند با سیاست‌های تشویقی صادرات، تجار را به صادر کردن این محصول ترغیب کند و همین امر باعث خواهد شد که قیمت این محصول در داخل دچار افت فاحش نشود و تولید‌کنندگان دچار ورشکستگی و ضرر و زیان حاصل از رکود بازار نشوند.

اتخاذ این تصمیم‌های درست است که می‌تواند به دولت در رونق بخشیدن به بازار‌های مالی و کالایی کمک کند؛ چرا که رونق و توسعه بازار یعنی شکوفایی اقتصادی و این امر امکان‌پذیر نیست مگر با تعامل و همکاری تنگاتنگ میان بورس کالا و دولت و پیش‌زمینه این همکاری و تعامل حمایت و اعتماد دولتمردان به بورس کالا است.

در حال حاضر هر زمان که بازار دچار التهاب و نوسان شود این هجوم و فشار‌ها است که به سمت بورس کالا روانه می‌شود در حالی که خیلی از این نقدها در حوزه کاری بورس کالا نیست. به هر حال باید امید به روزهای آینده بست تا هم بورس کالا جایگاه خود را در اقتصاد تثبیت کند و هم دولت در تصمیمات خود بورس کالا را شریک کند تا از منافع این تعامل و همکاری همه فعالان این بخش بهره‌مند شوند.

کارشناس بورس کالا