ایسنا - ۶۰ سال بعد از ملی شدن صنعت نفت، برخی عرضه نفت در بورس را «دوباره ملی شدن نفت ایران» خواندند، اما عدم موفقیت بورس نفت، نه «نفت را دوباره ملی کرد» و نه «شاخصی شد برای قیمت‌گذاری در منطقه».

امسال نفت خام ایران ۹ بار در بورس کالا عرضه شد، اما تنها یک بار و آن هم نه به صورت کامل به فروش رفت و بعد از عرضه‌های ناموفق پی‌درپی، عرضه آن متوقف شد تا برای رفع موانع بر سر راه آن چاره‌ای اندیشیده شود. دلایل فروش نرفتن نفت در بورس

از دلایل فروش نرفتن نفت در بورس، عدم توافق بر سر قیمت بود؛ به طوری که در مقابل خواسته خریداران برای کاهش قیمت از سوی عرضه‌کننده، وجود خریداران بسیار برای نفت ایران یکی از جمله علت‌هایی بود که مسوولان شرکت ملی نفت ایران برای کاهش ندادن قیمت بیان می‌کردند.علاوه بر این عرضه نامنظم نفت خام در بورس نفت و محدودیت وضع شده ازسوی شرکت ملی نفت ایران در تعداد بانک‌های طرف قرارداد از دلایل دیگر خریداران داخلی برای عدم تمایلشان برای خرید نفت عنوان می‌شد.همچنین شرکت ملی نفت، عدم خرید نفت توسط مشتریان داخلی را پایین بودن قدرت مالی آنها اعلام می‌کرد.

مروری بر روند شکل‌گیری بورس نفت

طرح بورس نفت ایران برای اولین بار در برنامه سوم توسعه مطرح شد. مطالعات این بورس از سال ۱۳۸۳ با مشارکت یک کنسرسیوم بین‌المللی آغاز و تفاهم‌نامه راه‌اندازی این بورس در اردیبهشت ۱۳۸۳ امضا شد.

طرح بورس نفت، گاز و پتروشیمی ایران در ۲۰ تیرماه ۱۳۸۴ توسط شورای بورس، بر اساس ماده ۹۵ قانون برنامه چهارم توسعه و ماده ۹۵ برنامه سوم به تصویب رسید. این بورس پس از دو بورس کالاهای کشاورزی و بورس فلزات، سومین بورس کالایی کشور است.

هیات دولت بهمن ماه سال ۱۳۸۶ با صدور ابلاغیه‌ای، وزارت اقتصاد و دارایی را مسوول راه‌اندازی بورس نفت کرد. این وزارتخانه نیز باید با مشارکت وزارتخانه‌های امور خارجه، نفت و بانک مرکزی در دو مرحله اقدام به راه‌اندازی بورس نفت می‌کرد.راه‌اندازی بورس نفت در سه‌فاز مجزا عملیاتی شد که فاز اول آن معاملات فرآورده‌های نفتی در تالار تهران بود که با معامله دو هزار تن محصول پلی‌اتیلن روز ۲۸ بهمن سال ۱۳۸۶ به طور رسمی آغاز شد.

فاز دوم این طرح نیز با راه‌اندازی رینگ صادراتی فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی در جزیره کیش آبان سال ۱۳۸۹ آغاز شد، اما راه‌اندازی بورس نفت با فاز سوم آن یعنی عرضه نفت خام نهایی می‌شد.به‌دنبال تعلل و اختلاف نظر دو وزارتخانه نفت و امور اقتصاد و دارایی در راه‌اندازی بورس نفت، رییس‌جمهور اواخر اسفند ۱۳۸۹ به وزیر نفت چند هفته مهلت داد تا برای راه‌اندازی بورس نفت اقدامات لازم را انجام دهد. بعد از آن امور اقتصاد و دارایی موعد راه‌اندازی بورس نفت را ۱۲ فروردین سال ۱۳۹۰ اعلام کرد که باز هم مسائلی موجب شد در این روز بورس نفت کشور راه‌اندازی نشود.۲۲ تیر ماه سال ۱۳۹۰اولین محموله نفت خام سنگین میدان بهرگان به میزان ۶۰۰ هزار بشکه از سوی شرکت ملی نفت در تالار بین‌المللی بورس کالا کیش با ‌قیمت پایه هر بشکه ۱۱۵ دلار و ۱۸ سنت با هدف بازارهای شرق مدیترانه و شمال غرب آفریقا عرضه ‌شد، اما در اولین عرضه خریداری برای نفت پیدا نشد.

طلسم فروش نفت در بورس شکسته شد

بعد از آن نیز دوبار دیگر عرضه نفت خام در بورس کالا ناموفق بود تا اینکه در چهارمین عرضه معامله صورت گرفت و از یک میلیون بشکه عرضه شده توسط شرکت ملی نفت ۵۰۰ هزار بشکه آن به فروش رفت.

نفت از «این جیب» به «آن جیب» شد

در حالی نام شرکت «نفتیران» یا همان «نیکو» به عنوان اولین خریدار نفت ایران در بورس اعلام شد که این شرکت یکی از زیر مجموعه‌های شرکت ملی نفت ایران است که در سال ۱۹۹۱ و در جزایر جرسی (بریتانیا) با هدف ارائه منابع مالی برای پروژه‌های نفت و گاز، سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز و خرید و فروش و مبادله نفت خام، گاز طبیعی و محصولات تصفیه شده تاسیس شد.

اگر چه اعلام شده بود که با عرضه نفت خام در بورس «نفت» بار دیگر «ملی» می‌شود، اما با خرید نفت عرضه شده در بورس کالا توسط یکی از شرکت‌های زیر مجموعه شرکت ملی نفت، همچنان «نفت»، «دولتی» باقی ماند.

البته مدیران شرکت ملی نفت ایران اعلام کردند که نیکو در این میان نقش یک واسطه را داشته، چرا که نفت خریداری شده را برای یک شرکت نفتی خارجی خریداری کرده است.

توقف عرضه نفت در بورس

اما بعد از آن نیز نفت پنج بار دیگر در بورس کالا عرضه شد، اما نفت ایران با وجود داشتن خریداران و مشتریان خارجی، خریدار داخلی نداشت؛ حتی نیکو نیز دیگر به عنوان واسطه اقدام به خرید نکرد.

و بعد از ۹ بار عرضه ناموفق نفت در بورس کالا، عرضه آن در سال ۱۳۹۰ متوقف شد تا اینکه مدیران نفتی و بورسی مجبور شوند برای رفع موانع بر سر راه عرضه نفت چاره‌ای بیندیشند.

البته رستم قاسمی - وزیر نفت، با بیان اینکه در حال حاضرسازوکارهای مورد نیاز برای عرضه نفت در بورس با مسوولان سازمان بورس و اوراق بهادار در حال بررسی است، تاکید کرد طبق قانون، بورس نفت در سال آینده راه‌اندازی می‌شود.