در گفتوگو با مهدی کرباسیان، از پیشکسوتان اقتصاد و صنعت ایران مطرح شد
سریال نقش‌آفرینی بورس‌کالا در اقتصاد
البته رونق و تعمیق این بازار و تعریف ابزارهای مالی در معاملات بورس‌کالا می‌‌‌تواند مزایای متعدد دیگری از جمله جذب سرمایه‌‌‌های سرگردان به بخش تولید، تامین سرمایه موردنیاز تولیدکنندگان و... را نیز به همراه داشته باشد. بهمنظور بررسی عملکرد بورس‌کالای ایران در رهگذر دو دهه فعالیت و در حاشیه همایش تجلیل از برترین‌‌‌های بورس‌کالای ایران، با مهدی کرباسیان، رئیس سابق هیات عامل ایمیدرو گفت‌‌‌وگویی انجام شد. وی معتقد است: توسعه بورس‌کالا به مفهوم حمایت و رونق واقعی در بخش‌‌‌های مختلف تولیدی و بازار کشور است و با فراهم‌شدن شرایط برای تحقق این توسعه، منفعت اصلی این رویداد به اقتصاد کشور می‌‌‌رسد.
تقدیر از پیشکسوتان بورس‌کالا
این هفته، همایشی در تجلیل از برترین‌‌‌های بورس‌کالا به همت این سازمان برگزار شد که در آن، از سویی از حامیان رونق این بازار تجلیل شد و از طرف دیگر مدیران ارشد اقتصادی کشور به بیان نظرات خود در خصوص بهبود کارآیی این سازمان پرداختند. در این همایش از مهدی کرباسیان، رئیس سابق هیات‌عامل ایمیدرو نیز به‌‌‌عنوان یکی از مدیران باسابقه اقتصادی کشور که از ابتدای آغاز به کار بورس‌کالای ایران از تاسیس و رونق این بازار حمایت کرده است، تجلیل شد.
کرباسیان در گفتوگو با «دنیای‌اقتصاد» تقدیر از شرکت‌های فعال در بورس‌کالای ایران را امری ارزنده دانست که به همت مدیران بورس‌کالا و به‌خصوص حامد سلطانی‌‌‌نژاد، مدیرعامل این سازمان رقم خورد. وی افزود: افراد متعدد و موثری در سال‌های گذشته برای تاسیس و رونق بورس‌کالا در کشور تلاش کردند و من به نمایندگی از این پیشکسوتان در این مراسم به ایراد سخنرانی پرداختم.
تشکیل اولین بورس‌کالایی ایران در ابتدای دهه ۸۰
رئیس سابق هیات‌عامل ایمیدرو به مناسبت سالروز تاسیس بورس‌کالا اشاره‌‌‌ای به پیشینه تشکیل این بازار کالایی کرد و گفت: آغاز فعالیت بورس‌کالایی در کشور به سال ۱۳۸۲ برمی‌گردد که در آن زمان اولین بورس‌کالایی در ایران با عنوان بورس فلزات به مدیریت مهندس صادقی که از مدیران عامل سابق شرکت ذوب‌‌‌آهن اصفهان بود، آغاز به کار کرد. آقای جهانگیری در آن زمان سکانداری وزارت صنایع و معادن کشور را برعده داشتند و سازمان ایمیدرو نیز تازه آغاز به فعالیت کرده بود و این دو بازوی سیاستگذاری بخش معدن و صنعت کشور از تاسیس بورس فلزات برای فروش محصولاتی از جمله تیرآهن، میلگرد و... حمایت جدی کردند. وزارت صنایع و معادن وقت، بهمنظور رفع موضوع چندنرخی بودن محصولات صنعتی، عدم‌شفافیت در معاملات و مفسده‌‌‌هایی که عدم‌شفافیت به همراه دارد و برای حمایت از واحدهای تولیدی از راه‌‌‌اندازی بورس فلزات حمایت کرد. در حالی که وزارت صنایع و معادن موضوع راه‌‌‌اندازی بورس فلزات را پیگیری می‌‌‌کرد، آقای مظاهری به‌‌‌عنوان وزیر اقتصاد وقت و اینجانب به‌‌‌عنوان قائم‌مقام وزیر اقتصاد و البته آقای دکتر نوربخش رئیس کل بانک‌مرکزی نیز با توجه به مزایای راه‌‌‌اندازی چنین بازاری به حامیان راه‌‌‌اندازی بورس فلزات پیوستند و هماهنگی ایجادشده میان وزارت اقتصاد و وزارت صنایع و معادن باعث شد تا در اوایل دهه ۸۰ اولین بورس کالای کشور با عنوان بورس فلزات شروع به کار کند.
کرباسیان در پاسخ به این سوال که چه کسانی و با چه دلایلی مخالف تاسیس این بازار متشکل کالایی بودند، اظهار کرد: در آن مقطع، مقاومت‌‌‌هایی در مسیر ایجاد این بازار برای فروش محصولات فلزی وجود داشت. برخی معتقد بودند که فروش محصول در بورس باعث افزایش قیمت محصول شده که این موضوع زیان مصرف‌کننده نهایی را به همراه دارد و با همین استدلال در مقابل تاسیس این بازار مقاومت می‌‌‌کردند. به هر ترتیب و با وجود حضور مخالفان، خوشبختانه این بازار کالایی در کشور شکل گرفت و در ادامه نیز شاهد گسترش فعالیت آن بودیم. با این حال، اگرچه سال‌ها از فعالیت بورس‌کالا در کشور می‌‌‌گذرد، اما همچنان شاهد هستیم که عده‌‌‌ای با همان استدلال قدیمی یعنی نقش بورس در گرانی، مانع ورود محصولات جدید به این بازار می‌‌‌شوند. نمونه بارزی از مخالفت با فعالیت بورس‌کالا در دولت یازدهم دیده شد که یکی از وزرای صنعت و معدن در این دولت تلاش‌‌‌هایی برای خروج معاملات پتروشیمی از این بازار با هدف کنترل بیشتر قیمت کرد که البته خوشبختانه این تلاش بی‌‌‌نتیجه ماند. در عین حال، برخی تولیدکنندگان نیز معتقدند با فروش محصول میان کارخانه‌‌‌ها می‌‌‌توانند به سود بیشتری دست پیدا کنند، بنابراین از هر فرصتی برای فرار از عرضه در بورس استفاده می‌کنند. اما واقعیت آن است که عرضه و فروش محصول از طریق بستر بورس‌کالا با ایجاد رقابت صحیح به واقعی شدن قیمت و شفاف‌‌‌سازی معاملات منجر شده که این واقعی‌شدن نرخ و شفاف‌‌‌سازی از سویی سود تولیدکننده و از طرف دیگر منفعت مصرف‌کننده را به همراه دارد و در عین حال به نفع اقتصاد کشور خواهد بود.
از بورس فلزات به بورس‌کالای ایران رسیدیم
رئیس پیشین هیات عامل ایمیدرو در ادامه در خصوص تبدیل بورس فلزات به بورس کالای ایران گفت: با وجود تمامی مخالفت‌‌‌ها بورس فلزات آغاز به کار کرد و در فروش محصولات فلزی و به‌خصوص مقاطع فولادی موفق بود. در ادامه تشکیل بورس کالای کشاورزی برای فروش محصولات این بخش مطرح شد و این کالاها نیز رهسپار این بازار شدند. در ادامه، موضوع تشکیل بازار متشکلی برای فروش انواع محصولات کالایی مطرح شد و در سال ۱۳۸۶ بورس کالای ایران به شکل رسمی فعالیت خود را آغاز کرد، مهندس‌هاشمیان نیز به‌‌‌عنوان اولین مدیرعامل بورس کالای ایران شروع به فعالیت کرد. وی ادامه داد: در دوره تصدی‌‌‌گری مهندس هاشمیان نیز تلاش جدی شد تا محصولات پلیمری و شیمیایی در بورس‌کالا عرضه شوند. در آن مقطع زمانی اینجانب به‌‌‌عنوان رئیس صندوق بازنشستگی نفت مشغول فعالیت بودم، آقای‌یزدان‌‌‌جو، مدیرعامل وقت شستا بودند و به این ترتیب ما به همراه آقای هاشمیان تصمیم گرفتیم محصولات شیمیایی از جمله قیر، روغن و برخی از اقلام پتروشیمی برای اولین مرتبه در بورس‌کالا عرضه شوند. در راستای عملیاتی شدن این تصمیم به شرکت‌های زیرمجموعه این دو سازمان اعلام شد که محصولات خود را در بورس‌کالا عرضه کنند و به این ترتیب زمینه رونق این بازار فراهم شد.
رونق معاملات پتروشیمی با غلبه بر مخالفان
کرباسیان گفت: در ابتدای ورود محصولات پتروشیمایی به بورس کالای ایران نیز مقاومت و مخالفت‌‌‌های جدی انجام شد؛ به‌‌‌نحوی که جوسازی سنگینی علیه رئیس وقت بورس‌کالا شکل گرفت و حتی احتمال تغییر آقای هاشمیان می‌‌‌رفت. اما خوشبختانه با مقاومت انجام‌شده از سوی ایشان و حمایت‌‌‌های انجام‌شده، این موضوع مهم که شفافیت در معاملات محصولات شیمیایی، پلیمری و فرآورده‌‌‌های نفتی را به همراه داشت، محقق شد. در سال‌های بعد، محصولات صنایع معدنی نیز به مرور راهی بورس‌کالا شدند.
رئیس سابق هیات عامل ایمیدرو درباره ورود محصولات بخش معدن و صنایع معدنی به بورس‌کالا و فروش از طریق این بستر معاملاتی گفت: ظرف سال‌های ۹۲ تا ۹۷ که اینجانب به‌‌‌عنوان رئیس هیات عامل ایمیدرو مشغول فعالیت بودم و در برخی شرکت‌های معدنی کشور نیز حضور داشتم، جلسات متعددی با مدیران وقت بورس‌کالا برگزار کردیم تا کالاهای این بخش نیز در بورس مورد فروش قرار گیرند. این تلاش‌‌‌ها نتیجه داد و خوشبختانه در حال حاضر صنایع معدنی یکی از ارکان اصلی قراردادهای بورس‌کالا هستند که سهم بالایی به لحاظ ارزش و حجم در معاملات این بازار دارند. آخرین تلاش ما به عرضه سنگ‌‌‌آهن در بورس‌کالا مربوط می‌‌‌شد که این هدف در دوران حضورم در ایمیدرو محقق نشد، اما خوشبختانه در سال‌های اخیر این هدف محقق شد و در حال حاضر سنگ‌‌‌آهن نیز در بورس‌کالا عرضه می‌شود.
کرباسیان گفت: بورس‌کالا نماد شفافیت، رقابت صحیح، حمایت از تولیدکننده و حمایت از مصرف‌کننده و در عین‌‌‌حال نماد توسعه کشور است. فعالیت این بستر معاملاتی تاثیر مثبتی بر بهبود اقتصادی کشور دارد.
دولت، حامی یا مانع رونق بورس‌کالا؟
آمارهای سالانه منتشرشده به‌خوبی موید موفقیت بورس‌کالا در افزایش رشد و حجم معاملات است؛ اما این رونق با حمایت سیاستگذار و الزام تولیدکننده و متقاضیان برای عرضه در این بازار میسر شده و در عین حال این بازار نسبت به سایر بورس‌‌‌های کالایی دنیا به لحاظ گستردگی ابزارهای معاملاتی، کارکردهای بسیار محدودی دارد. کرباسیان در خصوص میزان موفقیت بورس‌کالا در رونق معاملاتی و گستردگی انواع ابزارهای این بازار با توجه به حمایت‌‌‌های دولتی اظهار کرد: واقعیت این است که بورس‌کالای ایران نسبت به بورس‌‌‌های کالایی بزرگ دنیا قدمت بسیار کمتری دارد، بنابراین برای مقایسه میزان موفقیت این بازار باید سابقه کمتر فعالیت را نیز مدنظر قرار دارد. به عنوان نمونه ۱۷۰سال از آغاز به کار بورس کالای شیکاگو و ۱۳۰سال از فعالیت بورس فلزات لندن می‌‌‌گذرد. این در حالی است که از زمان تاسیس بورس فلزات کشور حدود ۲۰سال می‌‌‌گذرد. وی ادامه داد: بورس‌‌‌های کالایی در تمام نقاط دنیا براساس سازوکار مشخص عرضه و تقاضا فعالیت دارند و قیمت فروش محصولات نیز براساس همین رویه تعیین می‌شود. این بازار باید به‌طور آزاد حرکت کند، فعالیت صحیح بورس‌کالا همزمان منافع تولیدکننده و مصرف‌کننده را محقق کرده و اقتصاد کشور را نیز در مسیر صحیح قرار می‌دهد، اما دخالت و دستکاری دولت در این بازار شفاف با صدرو بخشنامه، مقررات و دستورالعمل بهمنظور کنترل قیمتی، سهمیه‌‌‌بندی در خرید باعث می‌شود تا بورس‌کالا از مسیر اصلی خود خارج شود. چنین اقداماتی از سویی از اعتبار بورس‌کالا می‌‌‌کاهد و از سوی دیگر اقتصاد را از مسیر حرکت شفاف و طبیعی خود خارج کرده و در نهایت نیز زیان همه‌‌‌جانبه برای تولیدکننده و مصرف‌کننده خواهد داشت.
کرباسیان به عوارض صادراتی که ظرف هفته‌‌‌های اخیر بر محصولات مختلف وضع شد، اشاره کرد و گفت: با افزایش قیمت کامودیتی‌‌‌ها در بازار جهانی شاهد وضع عوارض صادراتی بر محصولات مختلف با شعار تنظیم بازار داخل بودیم؛ این در حالی است که مسیر حمایت از بازار داخلی، وضع عوارض صادراتی نیست. وضع عوارض، سهمیه‌‌‌بندی در میزان خرید و تصمیماتی از این دست که با هدف کنترل قیمت در بازار داخل انجام می‌شود تنها باعث ضربه به تولید شده که در ادامه نتیجه این ضربه در بخش تولید در بخش مصرف نیز بروز می‌کند. در عین حال چنین دست اقداماتی باعث می‌شود که از میزان شفافیت بورس‌کالا کاسته شود و این بستر معاملاتی اثرگذاری لازم را از دست بدهد. این پیشکسوت عرصه تولید و اقتصاد در ادامه به قوانین حامی عرضه محصولات در بورس‌کالا اشاره کرد و گفت: تولیدکنندگان برای عرضه محصول در بورس‌کالا مشمول معافیت‌‌‌های مالیاتی می‌‌‌شوند که این معافیت به نوعی تشویقی مثبت است. تجمیع معاملات در بورس‌کالا حتی اگر با تشویق میسر شود، می‌‌‌تواند با ایجاد شفافیت، حذف رانت، واقعی‌‌‌سازی قیمت و ایجاد سیستم جامع اطلاعاتی در کشور به سود کشور و سیاستگذار باشد.
کرباسیان افزود: با توجه به مزیت بورس‌کالا برای اقتصاد کشور، حمایت دولت از این بستر معاملاتی امری درست تلقی می‌شود، اما این حمایت نباید به دخالت‌‌‌های بعدی منجر شود. دولت باید دخالت خود در بورس را نزدیک صفر کند. نظارت و دقت سازمان بورس، بورس‌کالا و وزیر اقتصاد به‌‌‌عنوان رئیس شورای عالی بورس می‌‌‌تواند معاملات انجام‌شده از طریق این بازار را در مسیر صحیح قرار دهد.
