چگونه تولید داخل و واردات در عرضه تلفیقی به کمک هم می‌آیند؟
ابزارهای فیزیکی تنظیمگری در بورس‌کالا
دنیای‌اقتصاد: مدتی است که وزن اصلی تنظیمگری در بازارهای کالایی با محوریت مواد اولیه، فلزات، فولاد و سیمان در بورس‌کالای ایران ترسیم شده است. اما بورس‌کالا برای این تنظیمگری از ابزارهای خاصی استفاده می‌کند که به بررسی دقیق‌تری نیاز دارد. یکی از این ابزارها استفاده از عرضه کالاهای وارداتی است که به‌منظور تامین نیاز بازار داخلی به ارقامی بیش از تولید داخلی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تنظیم بازار و رگولاتوری آن با محوریت بورس‌کالا مدتی است که در ادبیات تصمیم‌سازان اقتصادی مورد بحث و بررسی بسیاری قرار گرفته است. در این موضوع از ابزارهای مختلفی استفاده می‌شود که یکی از آنها عرضه تلفیقی یا بهطور دقیقتر، عرضه کالای داخلی و وارداتی به صورت توامان در یک سبد معاملاتی است. در کنار آن، استفاده از عرضههای سلف، اعتباری یا مدیریت تقاضا از جمله فرآیندهایی هستند که تاکنون برای مدیریت بازار به کار گرفته شده‌اند. این در حالی است که این شیوه‌‌‌ها مستقیما در بازار فیزیکی بورس‌کالا مورد استفاده قرار می‌گیرند و با بازارهای مالی و مشتقه و شیوه‌‌‌های معاملاتی به کمک ابزارهای مالی ارتباط مستقیم ندارند. این در شرایطی است که بخش اعظم معاملات بورس‌کالا در بازار فیزیکی مورد دادوستد قرار می‌گیرد؛ بنابراین وزن اصلی تنظیمگری نیز به همین بازار بازمی‌گردد. به عبارت دقیقتر، حجم ارزش معاملات بازار فیزیکی بورس‌کالا در سال گذشته ۶۳۰هزار میلیارد تومان بود؛ آن‌‌‌هم در شرایطی که ارزش کل معاملات سال قبل در تمامی بازارها ۶۶۵هزار میلیارد تومان بود که نشان می‌دهد، اهمیت بازار فیزیکی، چه در فاز معاملاتی و چه در فاز تنظیمگری، بسیار برجسته است.
عرضه تلفیقی به چه معناست؟
در شرایطی که تولیدکننده داخلی نمی‌تواند نیاز بازار را تامین کند، میتواند نسبت به واردات کالای تولیدی خود اقدام کرده و کالای وارداتی را با کالای داخلی تلفیق و با هم عرضه کند. این امر ساده‌ترین تعریف از عرضه تلفیقی است؛ آن هم در شرایطی که وقتی کالای داخلی و وارداتی توامان عرضه شوند، قیمت بالاتر کالای وارداتی سرشکن می‌شود و مصرف‌کننده میتواند ماده اولیه موردنیاز خود را با حجم کافی و قیمت عادلانه‌تری خریداری کند. این رویکرد مدتی است که در بورس‌کالا تجربه شده و نتایج مثبتی به همراه داشته است.
اینکه تولیدکننده اصلی یک کالا، خود اقدام به واردات کند، میتواند مهم‌ترین ویژگی عرضههای تلفیقی باشد؛ آن هم در شرایطی که جو بازار از دست تنظیم‌گر خارج نمی‌شود. اما در شرایطی که واردکننده با تولیدکننده متفاوت باشد، اوضاع اندکی متفاوت خواهد بود. عزم بر این است که واردکننده بهعنوان تاجر، ابتدا اقدام به واردات کالا کرده، سپس بخش اعظم تولیدات داخلی را خریداری و آنگاه آنها را به صورت تلفیقی در بورس‌کالا عرضه کند. این رویکرد جدیدی است که بدنه تنظیمگری بازار به انجام آن تمایل دارد؛ آن هم در شرایطی که قیمت‌ها برای مصرف‌کننده داخلی این قبیل مواد اولیه رشد چندانی نخواهد داشت. جریان غالب در نگاه تصمیم‌سازان اقتصادی همین رویکرد است و در شرایطی که تولیدکننده راسا نسبت به واردات اقدام نکند، می‌توان این مسیر اجرایی را پیمود. در حال حاضر شرکت‌های بسیاری در کشور وجود دارند که از توان اجرای این فرآیندهای معاملاتی برخوردارند و به نظر می‌رسد اجرایی شدن آن چندان دشوار نباشد.
ویژگی‌‌‌های عرضه تلفیقی
در این خصوص، محمود الهی‌‌‌فرد، کارشناس بازار سرمایه در گزارشی به نقل از «کالاخبر» در مورد این سوال که چگونه عرضه تلفیقی به کمک قراردادهای پریمیوم میتواند موجب ایجاد تعادل در بازار کالاها شود، عنوان کرد: قبل از هر چیزی باید در مورد الگوی نظام‌‌‌بخشی بازار توضیح داد. این الگو برای سامان‌دادن به وضعیت عرضه و تقاضا در بازار طراحی شده و هدف آن تامین کامل نیاز بازار به مواد اولیه و کالاهاست. بازار محصول‌های مختلف قابل عرضه در بورس به دو دسته تقسیم می‌‌‌شوند؛ محصول‌هایی که با مازاد عرضه مواجه‌‌‌اند و محصول‌هایی که با کمبود عرضه در بازار روبهرو هستند. در خصوص محصول‌هایی که با کمبود عرضه در بازار روبهرو هستند، مقرر شده است که عرضه‌‌‌کننده عمده نسبت به تامین کسری بازار از منابع خارجی اقدام و در بازار از طریق بورس‌کالا به صورت عرضههای تلفیقی عرضه کند و این اقدام تا زمانی که نیاز بازار به طور کامل تامین شود و کسری در بازار وجود نداشته باشد، ادامه پیدا می‌کند.
وی افزود: در عرضه تلفیقی، تولیدکننده تناژ قابل تولید خود را در بورس به همراه درصدی که از محل واردات تامین می‌شود، عرضه می‌کند. قیمت آن نیز طبق میانگین وزنی عرضه تولیدات داخلی و براساس قیمت پایه و قیمت تمام‌‌‌‌شده واردات تعیین خواهد شد. بهعنوان مثال، اگر قرار باشد عرضه‌‌‌کننده‌‌‌ای حدود ۲۵۰هزار تن از محصول تولیدی خودش همچون ورق گرم را در بورس‌کالا عرضه کند و ۵۰هزار تن از همین کالا را از محل واردات تامین کند تا جمعا ۳۰۰هزار تن ورق گرم در بازار عرضه کند، عرضه تلفیقی در واقع میانگینی موزون با ضریب پنج‌برابری از عرضه داخلی و ضریب یک از عرضه وارداتی خواهد بود که میانگین قیمت خودش را می‌‌‌سازد و تعیین‌‌‌کننده قیمت پایه خواهد بود. البته در ادامه این عرضه میتواند رقابت داشته باشد و محدودیتی برای رقابت و سقف قیمتی در بورس‌کالا اعمال نخواهد شد.
الهی‌‌‌فرد تصریح کرد: این عرضه کننده، عرضه تلفیقی محصول‌های خود را از آذر سال گذشته آغاز کرده و در نخستین مرحله، محصول‌های گرم این عرضه انجام شده و قرار است این روند ادامه یابد. در این طرح، سعی بر این است که مواد اولیه زنجیره فولاد به‌‌‌صورت کامل تامین شود. به عبارت دیگر، در مرحله نخست، باید مواد اولیه شرکت‌های فولادساز از طریق شرکت‌های معدنی بهطور کامل تامین شود تا آنها بتوانند با ظرفیت کامل تولیدات خود را انجام دهند. در کنار آن، قرار است سامانه تجارت نیز به ساماندهی بازار و نظام‌‌‌بخشی عرضه‌‌‌ها و تقاضاهای بازار کمک کند تا با ثبت تولیدات و عرضههای تمامی تولیدکنندگان و از طرفی خرید شرکت‌ها بتوان به وضعیت بازار سامان داد و وارداتی که انجام می‌شود، کمبود بازار را جبران کند.
این کارشناس بازار سرمایه در ادامه توضیح داد: در شرایطی که عرضه، مازاد بر تقاضا باشد، به غیر از تولیدکنندگان (تولیدکنندگان صنایع پایین‌دست که طبق سیستم بهینیاب مجاز به خرید کالای مورد نظر است)، سایر متقاضیان نیز می‌‌‌توانند در بورس‌کالا اقدام به خرید کنند، اما در شرایطی که مازاد تقاضا نسبت به عرضه داشته باشیم تا زمانی که عرضه‌‌‌کننده عمده نتواند بیش از ۹۵درصد نیاز بازار را تامین کند، مقرر شده است که تنها تولیدکنندگان (متقاضیان تولیدکننده که طبق سیستم بهینیاب دارای سهمیه خرید هستند) مجاز به خرید باشند. همچنین مقرر شده است که در صورت عرضه کافی در بورس‌کالا، سقف بهینیاب حذف شود و تولیدکنندگان تا حد موردنیاز خود اقدام به خرید کنند و محدودیتی برای خرید در یک سقف مشخص وجود نداشته باشد. در جهت اجرایی کردن اهداف عرضه تلفیقی که هدف عمده آن تنظیم بازار و ایجاد تعادل در بازار محصول‌هاست، قراردادهای کشف پریمیوم یکی از روش‌های انجام معاملات در بورس‌کالای ایران است که میتواند به تعادل بازار کمک کند.
