به رغم تحریم‌ها و سقوط آزاد بهای نفت خام، اوضاع بورس انرژی خوب است
ایستاده در برابر تهدید
دکتر سیدعلی حسینی به «دنیای‌اقتصاد» گفت: در سال گذشته شاهد افزایش چشمگیر حجم عرضه‌های حامل‌های انرژی از جمله فرآورده‌های نفتی بودیم. بخشی از این حجم بالای عرضه، ناشی از رویکرد بورس انرژی مبنی بر تداوم همیشگی عرضه و بخش دیگر آن مربوط به رشد تدریجی و گام به گام آن، برای پاسخ به تقاضای ایجاد شده در این بازار است. این سیر صعودی عرضه در سال گذشته از ابتدای مردادماه سال ۹۸ با ورود عرضه‌های بزرگ شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران به بورس انرژی آغاز شد که تاکنون ادامه داشته و روند معاملات اخیر بورس انرژی به خوبی بیانگر آن است. سیدعلی حسینی در ادامه اظهار کرد: امید بر این است که در سال جاری شرکت ملی نفت ایران نیز مشابه شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، با جدیت، سیاست فروش برخی اقلام نظیر نفت کوره و گازوئیل دریایی را در بورس انرژی دنبال کرده و آن را توسعه دهد تا بتوانیم در سال جدید نیز این تداوم رشد عرضه را که از ابتدای امسال آغاز شده، با همین روند شاهد باشیم.
وی ادامه داد: طی یک سال گذشته بورس انرژی بر بازار صادراتی متمرکز بوده است. بهطوری که در همین راستا بیشتر فروش‌ها صادراتی شد و درحال حاضر بالغ بر 87 درصد فروش فرآورده‌های هیدروکربوری بورس انرژی صادراتی محسوب می‌شود. بررسی آمارها از ابتدای امسال نشان می‌دهد که ارزش معاملات در رینگ بین‌الملل به نسبت رینگ داخلی حدودا 7 به 1 است یعنی به ازای هر یک میلیاردریال فروش در بازار داخلی، نزدیک به 7 میلیارد ریال در بازار صادراتی محصول معامله شده است. همچنین این نسبت درحجم صادرات به حجم فروش داخلی نیز با همین نسبت مشاهده می‌شود. مدیرعامل بورس انرژی ایران امیدوار است این نسبت‌ها تا انتهای سال نیز با همین روند، تداوم یابد.
سیدعلی حسینی ادامه داد: اتفاقی که سال گذشته در مورد معاملات افتاد و شاهد رشد حجم داد و ستد بودیم، نشانگر رشد جدی عرضه‌هاست یعنی با رشد عرضه، زیرساخت اصلی برای افزایش حجم و ارزش معاملات فراهم شد. بنابراین برای امسال امید بر بالاتر رفتن درصد دادوستد عرضه‌هاست که در این بین دو عامل تاثیرگذار است؛ اول افزایش درصد دادوستد عرضه‌ها و دوم افزایش عرضه‌ها، که این دو به عنوان اهرم‌هایی برای رشد حجم معاملات عمل خواهند کرد. البته لزوم توجه به این نکته ضروری است که حجم عرضه پالایشگاه‌ها تابع تولید آنهاست و در کوتاه‌مدت ظرفیت تولیدی آنها، امکان افزایش قابل توجهی را ندارد. شاید بخشی از این افزایش حجم عرضه‌های بورس انرژی متوجه محصولات جدیدی باشد که انتظار بر این است که به لیست کالاهای مورد معامله بورس انرژی اضافه شود.
وی افزود: فاصله گرفتن از خام فروشی و حرکت به سوی تولید فرآورده‌های نفتی، سبب خلق مسیرهای جذاب و هموار برای فروش آنها می‌شود. به‌رغم اینکه این موضوع در ادبیات اقتصادی، جدید محسوب نمی‌شود اما تاکید و تمرکز اخیر سیاست‌گذاران بر آن، نشان‌دهنده شکل‌گیری عزم جدی و اجتناب‌‌ناپذیر برای عملی شدن این امر مهم به شمار می‌رود. درحال حاضر به دلایل تحریم‌های بی‌شمار و قیمت پایین، فروش نفت خام با مشکلات عدیده‌ای همراه است. درحالی‌که طبق تجربه بورس انرژی می‌توان دریافت که فروش فرآورده‌های نفتی به مراتب سهل‌تر و با محدودیت‌های کمتری همراه است. فرآورده‌های نفتی ایران به لحاظ کیفیت و قیمت مزیت‌های بی‌شماری داشته و همچنین به دلیل ویژگی‌های ذاتی، امکان عرضه متنوع‌تری نیز دارند. بر این اساس ذخیره‌‌سازی و فروش راحت‌تری برای آنها متصور است. دکتر سیدعلی حسینی گفت: یکی از کارهای برجسته‌ای که بورس انرژی در زمینه فروش فرآورده‌ها از ابتدای امسال انجام داده است، شکل‌دهی سبدهای فروش است که تاکنون چند بسته از آن به فروش رسیده است. وی در ادامه به توضیح دلایل موجود برای شکل‌گیری سبد پرداخت: برخی از فرآورده‌های نفتی از لحاظ کیفیت و قیمت برای خریداران جذابیت زیادی داشته و به لحاظ ویژگی‌های خود، این قابلیت را دارند که به عنوان جانشین یکدیگر مورد استفاده قرار گیرند. از این‌رو برای کالاهای جانشین آنها هم بازار پررونقی شکل می‌گیرد. اما در برخی برهه‌های زمانی ممکن است این جذابیت چندان بالا نباشد. به عنوان مثال؛ بنزین، گرچه کالای جذابی در بین فرآورده‌های نفتی به حساب می‌آید اما مصرف آن در فصول مختلف، متفاوت است. بهطوری که در فصل زمستان که به نسبت سایر فصول، حمل و نقل کاهش می‌یابد، به طور طبیعی از مصرف بنزین کاسته می‌شود. همچنین در روزهای کنونی که شاهد همه‌گیری ویروس کرونا و کاهش مسافرت‌ها درتمام دنیا هستیم این روند کاهش مصرف ادامه دارد. به رغم این کاهش تقاضای ایجاد شده در مصرف بنزین، در بخش عرضه آن روند افزایشی قابل قبولی داریم که سبب ایجاد مازاد قابل صادرات آن می‌شود. وی در ادامه بیان کرد: بر این اساس با پیشنهاد عرضه کنندگان بزرگ این فرآورده‌ها و تصویب مقررات لازم، فروش برخی فرآورده‌های نفتی به شکل سبد (مجموعه‌ای از چندفرآورده) امکان پذیر شد.
وی درخصوص تنوع این سبدها در آینده بیان کرد: این سبدها بر پایه درخواست عرضه‌کنندگان تشکیل شد. زیرا عرضه‌کنندگان اغلب نیازها و سلایق متقاضیان را شناسایی و اقدام به پوشش آن کرده و سعی می‌کنند تا اقلام مورد توجه خریداران، درکنار سایر اقلامی که در برخی ماه‌های سال، دارای بازار عادی هستند در قرار گرفته و به سهولت به فروش روند. بنابراین با این رویکرد به شناسایی فرآورده‌هایی که قابلیت قرارگیری در سبد فروش را دارند، اقدام کرده و برپایه آن، این امکان را فراهم می‌کنند تا تمام فرآورده‌های جذاب و معمولی در کنار هم در بورس انرژی قابل معامله شوند. به این ترتیب تاکنون چندین سبد برحسب درخواست عرضه‌کنندگان مورد دادوستد قرارگرفته و انتظار براین است که فروش از این طریق به تدریج توسعه یابد و شاهد عرضه‌های بیشتر به شکل سبد باشیم.
همچنین وی در ادامه به گواهی ظرفیت برق نیروگاه‌ها به عنوان ابزار موثر در این بخش اشاره کرد و گفت: همان‌گونه که شاهد هستیم، در سال گذشته بورس انرژی پس از بررسی و شناسایی مصرف‌کنندگان بزرگ و نیروگاه‌های متقاضی اقدام به راه‌اندازی بازاری، با عنوان بازار گواهی ظرفیت کرد. این گواهی نشان‌دهنده ظرفیت تولید برق نیروگاهی است. راه‌اندازی این بازار سبب شده که بتوان معادل ظرفیت تولیدی برق کشور که به اندازه 75 هزار مگاوات است، اوراقی را تعریف کرد و از این طریق امکان خرید و فروش آن در بورس میسر شد. به‌‌طوری‌که با ورود به بورس انرژی هر مگاوات آن با قیمت بازار مورد معامله قرار گرفت. از طرف دیگر گواهی ظرفیت ابزاری است که به سرمایه‌گذاری در این بخش کمک می‌کند. ساخت نیروگاه تابع هزینه‌هایی از جمله هزینه‌های مربوط به نیروی انسانی، تکنولوژی و ماشین‌آلات، هزینه سربار و... است که این هزینه‌ها دائما در حال نوسان است. انتظار بر این است که نیروگاه‌ها بتوانند ظرفیت تولیدی خود را از طریق گواهی ظرفیت عرضه کنند و از این راه بتوانند سرمایه موردنیاز برای ساخت نیروگاه‌های جدید را، هر چند امکان فروش گواهی ظرفیت برای نیروگاه‌های در حال ساخت نیز فراهم است، تامین کنند.
مدیرعامل بورس انرژی در پایان عنوان کرد: طی ابلاغیه وزیر محترم(نیرو) به شرکت‌های برق منطقه‌ای، متقاضیان متوسط و بزرگ برق موظفند، برای خرید برق مورد نیاز خود، گواهی ظرفیت ارائه کنند. در طراحی انجام شده برای این گواهی، 5 مگاوات، ظرفیت حد آستانه آن است. برق بالای 5 مگاوات را شرکت‌های برق منطقه‌ای به مشتریان ارائه می‌دهند و البته خریدار، گواهی ظرفیت را به‌طور مستقیم از بورس انرژی خریداری می‌کند. اما پایین‌تر از 5 مگاوات را شرکت‌های توزیع برق تامین و گواهی ظرفیت را نیز خودشان ارائه می‌کنند. تلاش بر این است که به تدریج شرکت‌های توزیع برق، به یکی از خریداران گواهی ظرفیت تبدیل شوند و از این طریق بین مشتریان کوچک توزیع برق را انجام دهند. در حال حاضر این طرح در مرحله مصرف‌کنندگان بزرگ انجام می‌پذیرد.
