بورس کالای ایران به‌عنوان یک بازار پیشرو طی سال‌های اخیر اقدامات مهمی را برای رونق صنایع پایه در کشور انجام داده و کارنامه قابل قبولی را از خود بر جای گذاشته است. در حال حاضر نیز طی دو سال اخیر حرکت بورس کالا به سمت اوراق بهادار محور شدن معاملات نشان می‌دهد شرایط برای تامین منابع مالی نیز تقویت شده است. به این ترتیب فعالان حوزه فولاد، پتروشیمی‌ها، کشاورزان و بسیاری از بخش‌ها که در تالار اصلی و فرعی معامله می‌کنند در کنار فروش محصولات خود می‌توانند به تامین مالی امن در این بازار اتکا کنند.

حامد سلطانی‌نژاد، مدیرعامل شرکت بورس کالای ایران در گفت‌وگویی مفصل که با پایگاه خبری و تحلیلی می‌متالز انجام داده با اشاره به اینکه همچنان نکته موجود صنایع فولادی بحث قیمت است، گفت: میان صنایع بالادستی و پایین‌دستی در حوزه قیمت‌ها اختلاف نظرهایی وجود دارد. برخی معتقد هستند زمانی که قیمت‌های جهانی افزایش پیدا می‌کند، چون فرصت صادرات برای تولید‌کنندگان ما به ویژه تولیدکنندگان ورق و شمش ایجاد می‌شود، تصمیم به صادرات گرفته و منفعت آن شامل سهامداران و خود آن شرکت شود چراکه برخی از فرصت‌ها ممکن است تکرار نشدنی باشد.

وی در ادامه افزود: در واقع این موضوع را به منزله فرصتی برای توسعه صنایع بالا‌دستی می‌بینند، اما صنایع پایین‌دستی نیز معتقد هستند؛ اگر قیمت‌های جهانی افزایش پیدا می‌کند ما نباید قیمت‌های داخلی را متناسب با قیمت‌های جهانی افزایش دهیم، چراکه ما دارای مزیت نسبی در صنعت فولاد هستیم و هدفگذاری این بوده که صنایع پایین‌دستی تشویق شوند و یک مزیتی برای آنها در نظر گرفته شود. همچنین آنها می‌گویند، اگر دنبال اشتغال هستیم اشتغال در صنایع پایین‌دستی محقق می‌شود؛ هرچند دوستان بالادستی نیز معتقدند در صنایع بالا دستی نیز اشتغال وجود دارد. وی در ادامه افزود: باید اجازه دهیم قیمت واقعی در بورس کشف شود. در واقع کارکرد بورس نیز همین است. هرچند سیستم بورس بر مبنای مزایده تعریف شده، البته ما مناقصه را نیز در بورس طراحی کرده‌ایم و ان‌شاءالله به زودی پس از تصویب و ابلاغ سازمان بورس اجرایی خواهد شد.

به گفته وی یکی دیگر از کارآیی‌های بورس، کارآیی تخصیص است. وقتی معاملات دو‌جانبه باشد چه در عرصه صادراتی و چه معاملات داخلی، تخصیص کالا به صنایع پایین‌دستی مشخص نیست به چه صورت انجام می‌شود اما وقتی معاملات در بستر بورس انجام می‌شود کارآیی تخصیص که ارتباطی با قیمت پیدا می‌کند، رخ می‌دهد. مهم آن است وقتی می‌خواهیم کارآیی قیمتی و کارآیی تخصیص داشته باشیم زمانی این کارآیی به درستی محقق می‌شود که کل عرضه در مقابل تقاضا قرار می‌گیرد. یعنی این کار باید در بازار داخلی انجام شود.

به گفته سلطان‌نژاد بازارهای صادراتی مولفه‌های خاص خود را دارند. خیلی از تولیدکنندگان فولاد که کالای خود را در بورس عرضه می‌کردند پس از کاهش قیمت‌ها در سال‌های قبل دیگر به سمت بورس نیامدند و ما در حال حاضر عرضه‌کنندگان بزرگ را در بورس کالا شاهد هستیم. مفهوم این موضوع آن است که قسمتی از عرضه از سیکل بورس خارج شده و باعث می‌شود قیمتی که کشف می‌شود کارآیی لازم را نداشته باشد.

سلطانی‌نژاد در بخش دیگری از صحبت‌های خود به موضوع تامین مالی از طریق بورس کالا اشاره کرد و گفت: در سلف موازی موفق عمل شده به‌طوری که سال گذشته حدود ۵ هزار میلیارد تومان معامله سلف موازی داشته‌ایم. در واقع یک مطالعه و بررسی روی شیوه‌های جدید انجام و سپس به مرحله اجرا می‌رسد. در روش خرید دین نیز صنایع پایین‌دستی که خواهان خرید کالا بوده اما پول ندارند بر سر خرید کالا به صنایع بالا دستی مدیون می‌شوند. دین صنایع پایین‌دستی به بالا دستی می‌تواند در بورس به فروش رفته و صنایع بالا‌دستی به نوعی تامین مالی انجام دهند. این موضوع در بورس کالا دیده شده و به نوعی تامین مالی خریداران بوده با استفاده از اوراقی که در بورس منتشر می‌شود. البته این موضوع الزاماتی همچون رتبه‌بندی، ضمانت‌های خریداران را دارد که در قالب استاندارد قابل انجام است.

مدیرعامل بورس کالا ادامه داد: ما در چرخه تولید هر چه به سمت صنایع پایین‌دستی پیش رویم شاهد افزایش اشتغال و ارزش افزوده خواهیم بود. اما نکته مهم آن است که در بازاریابی و فروش مشکلات زیادی خواهیم داشت. به‌عنوان مثال در حال حاضر شمش خیلی آسان‌تر از میلگرد خرید و فروش می‌شود. زیرا هرچه به سمت صنایع پایین‌دستی می‌رویم بازار پیچیده‌تر و رقابتی‌تر خواهد شد.

وی با اشاره به اینکه در صنایع بالا دستی امکان فروش بیشتر است، افزود: اگر می‌خواهیم صاحب فناوری و فروش باشیم باید به سراغ صنایع پایین‌دستی برویم. بنده حتی یک مرحله پایین‌تر از شمش یا ورق‌های فولادی را صنایع پایین‌دستی نمی‌دانم بلکه نظر بنده آن است که باید به سراغ صنایع پایین‌دستی رفت که بیشتر از فناوری روز استفاده می‌کنند اما این موضوع نیازمند صرف زمان و تلاش طاقت‌فرسا خواهد بود. همچنین جهت بهره‌گیری از بازار محصولات نهایی بحث برندینگ بسیار اهمیت پیدا می‌کند.

سنگ‌آهن در بورس

حامد سلطانی‌نژاد در بخش دیگر گفت‌وگوی خود با می‌متالز با اشاره به اینکه سال گذشته بیش از ۲ میلیون تن صادرات سنگ‌آهن از بورس صورت گرفت، گفت: این میزان را ۲ تا ۳ شرکت عرضه کردند. اما در بازار داخل نکته‌ مهم برای سنگ‌آهن آن است که در کشور ما بـرخلاف کشورهای دیـگر دنـیا سنگ‌آهن بـر مبنای نرخ‌گذاری و تعیین قیمت از سوی نهادهای مربوط صورت می‌پذیرد. نتیجه این سیاست آن خواهد بود که بعد از چند سال سنگ‌آهنی‌ها به فولادسازها تبدیل می‌شوند. کمااینکه این موضوع در حال حاضر قابل رویت است.

وی افزود: نگاه در این زمینه ناشی از قیمت‌گذاری یا یک شیوه فروش بر مبنای قرار‌داد است که مزیتی برای صاحبان سنگ آهن ایجاد کرده تا به سمت صنایع پایین‌دستی بروند. اما هر کنشی یک واکنش به همراه دارد. پایین‌دستی‌ها نیز می‌گویند اگر این اتفاق در حال وقوع است باید حرکتی در جهت خنثی‌سازی آن انجام شود. به عقیده سلطانی‌نژاد یک زمان تمرکز صنایع به سمتی می‌رود که کجا محصول با قیمتی پایین‌تر از قیمت جهانی وجود دارد تا از آن استفاده کنند، اما گاهی تمرکز صنایع به سمتی است که فناوری خود را به روز کرده تا به قیمت تمام‌شده کمتری دست پیدا کنند. این موضوع تفاوت میان دو نگرش است. در حال حاضر بیشترین تعداد بورس‌های کالایی در چین است، زیرا چین یکی از بزرگ‌ترین‌ مصرف‌کنندگان کالا در دنیا است در نتیجه می‌تواند تعیین‌کننده قیمت باشد. جالب است که برای کالاهایی نظیر میلگرد و... ابزارهای مالی تعریف کرده است که در نگاه نخست ممکن است دشوار به نظر برسد.