عارضه‌یابی عوارض صادرات معدنی عکس: ایسنا

دنیای اقتصاد: وضع عوارض صادراتی روی محصول سنگ‌آهن در ابتدا به منظور تشویق فعالان حوزه معادن برای جلوگیری از خام‌فروشی مطرح شد؛ موضوعی که در دوره‌ای حتی با عنوان کردن مبحث اقتصاد مقاومتی هم مورد بحث قرار می‌گرفت، هرچند اکنون با گذشت دو سال از تصویب قانون وضع عوارض روی صادرات سنگ‌آهن این طرح اجرا نمی‌شود ولی فارغ از بحث‌ها و درست و غلط این طرح، به منظور استخراج نقد و نظر پیرامون این قانون و نقاط ضعف و قوت بخش معدن به بررسی این موضوع پرداخته‌ایم.مبحث وضع عوارض روی سنگ‌آهن، منتقدان و موافقان را در دو دسته قرار می‌داد، منتقدان این طرح که بخش خصوصی معادن را شامل می‌شوند و موافقان طرح که اکثرا دولتمردان و مسوولان دولتی در بدنه وزارت صنعت هستند؛ با این حال موافقان این طرح دلایلی داشتند که جلوگیری از خام‌فروشی یکی از مهم‌ترین این دلایل بود. از سویی مخالفان این طرح هم بر این موضوع پافشاری زیادی می‌کردند و با دلایل بی‌شماری وضع عوارض را اقدامی رو به عقب می‌دانستند، به‌طوری‌که ملغی شدن این طرح به مطالبه اصلی سنگ‌آهنی‌ها در دوره‌ای بدل شد.اما آیا دیدگاهی که صادرات سنگ‌آهن را اشتباه می‌داند و بر این باورند که کسانی که صادرات سنگ‌آهن انجام می‌دهند، سرمایه کشور را هدر می‌دهند، دیدگاه صحیحی است؟

در پاسخ به این سوال و به گفته فعالان بخش خصوصی معادن باید گفت: معادن کشور هنوز راه زیادی دارند تا بتوانند به شرایط ایده‌آل برسند، هنوز از ماشین‌آلات و تجهیزات روز، روش‌های نوین دنیا، علوم جدید و مشاوره‌های صحیح استفاده نمی‌کنند. اکتشافات معادن، اکتشافاتی سطحی است، تجهیزات این اکتشافات غالبا وجود ندارد و دلایل متعدد دیگری در این راستا می‌توان بیان کرد.حال در نظر بگیرید که در شرایط این‌چنینی و ضعف‌هایی که وجود دارد عوارض مربوط به صادرات سنگ‌آهن مطرح شود؛ حال آنکه یکی از بازوهای مهم زیست و قدرت‌گیری معادن به وسیله انتفاع مالی از راه صادرات تامین می‌شود. مهرداد اکبریان رئیس انجمن تولیدکنندگان و صادر‌کنندگان سنگ‌آهن در این باره می‌گوید: اگر دولت نه تنها برای صادرات سنگ‌آهن مشکلی به وجود نیاورد بلکه کنار صادر‌کننده بایستد و حمایت و تشویق به بازگشت سرمایه‌ها به بخش معدن کند، این موضوع تبدیل به یک کار احسن می‌شود، اما متاسفانه این موضع در دیدگاه نمایندگان مجلس و مسوولان وجود ندارد.

اکتشاف مجدد معادن کوچک

اکبریان در پاسخ به این سوال که تولیدکنندگان فولاد معتقدند صادرات سنگ‌آهن باید متوقف شود تا صنعت فولاد با کمبود این ماده اولیه روبه‌رو‌ نشود، در زمینه کسری یا مازاد این محصول می‌گوید:آمار میزان ذخیره سنگ‌آهن در ایران قابل اتکا نیست؛ به‌طوری‌که این میزان را رقمی حدود ۸/ ۲ میلیارد تن در نظر می‌گیرند که رقم واقعی نیست و ذخیره کشور قطعا بیش از این ارقام است. به گفته وی مطالعات ما که منجر به شناسایی ذخیره قطعی شده، غالبا مطالعات سطحی بوده، به این معنا که مطالعات عمیق در این زمینه انجام نداده‌ایم؛ در کشورهای دیگر روی اعماق بسیار پایین‌تر از ایران هم مطالعه و هم استخراج می‌کنند، این در حالی است که در ایران نه تنها استخراج عمیق نداریم و استخراج‌هایی سطحی و نیمه سطحی است، بلکه مطالعات اکتشافی هم روی معادن انجام نداده‌ایم. معتقدم اگر مطالعه صحیح راجع به معادن انجام دهیم، قطعا میزان ذخیره سنگ‌آهن بالای ۸/ ۲ میلیارد تن خواهد بود.اکبریان در ادامه با ذکر یک مثال گفت: قسمت عمده‌ای از پروانه‌های معادن کشور را به‌عنوان پروانه‌های «کوچک مقیاس» نام می‌بریم و ذخایر آنها را کوچک عنوان می‌کنیم، در صورتی که اگر روی تمام پروانه‌های کوچک و متوسط سرمایه‌گذاری شود و بتوان اکتشافات عمیق‌تر و قوی‌تری روی آنها انجام داد، ممکن است قسمت عمده‌ای از آنها تبدیل به ذخایر بزرگ شوند.

چه تضمینی وجود دارد که همین معادن کوچک مقیاس در آینده معادن بزرگ محسوب نشوند؟ چه تضمینی وجود دارد که معادن کوچک نشانه‌های وجود ذخایر بزرگ نباشند؟ بنابراین تمرکز روی معادن کوچک مقیاس به منظور شناسایی ظرفیت واقعی آنها انجام نشده و دولت‌های گذشته هم حمایتی در این زمینه نکرده‌اند. مثلا طی سال‌های گذشته و در سیر تکاملی دولت‌های مختلف، سازمان زمین‌شناسی نقش درستی در بحث اکتشافات نداشته است. به گفته رئیس انجمن تولیدکنندگان و صادر‌کنندگان سنگ‌آهن اگر یک مطالعه صحیح انجام شود، اگر یک راهکار درست برای اکتشافات مجدد پروانه‌های فعالی که وجود دارد، انجام بگیرد قطعا ذخیره سنگ‌آهن کشور بالای ۵ تا ۶ میلیارد تن خواهد بود و این میزان با توجه به توانی که فولاد کشور دارد و ۵۵ میلیون تنی که افق دستیابی فولاد کشور است تا سال‌های آینده کشور را تامین خواهد کرد.وی در ادامه به تجربه کشورهای دیگر استناد کرده و می‌گوید: با تمام این تفاسیر اما مسیر درست را باید شناخت، خیلی از کشورها وجود دارند که بزرگ‌ترین تولید‌کننده سنگ‌آهن هستند و اتفاقا فولاد هم ندارند؛ در ادامه باید گفت بزرگ‌ترین فولادسازان دنیا، سنگ‌آهن ندارند، چرا در هر دو شرایط در این کشورها زمانی که سنگ‌آهن تولید می‌کنند، فولاد تولید نمی‌کنند و چرا زمانی که فولاد تولید می‌کنند، سنگ‌آهن ندارند؟

این در حالی است که این کشورها به درآمدزایی و کسب سود در زمینه معادن دست پیدا کرده‌اند، به چه دلیل؟ به این دلیل که مسیر این کشورها مسیر درستی است و زمانی که کارخانه‌ای فولاد تولید می‌کند، آن فولاد چه با سنگ‌آهن وارداتی و چه با سنگ‌آهن داخل کشور، سود‌آور است.ولی داخل کشور این فرمول به درستی اجرا نشده است، به این معنا که صحبت از ارزش افزوده می‌کنیم ولی هنگام محاسبات، آن را اشتباه حساب می‌کنیم. وی با طرح این سوالات که چه زمانی آمده‌ایم و ارزش افزوده حلقه‌های فولاد را محاسبه صحیح کرده‌ایم؟ آیا در زمان نگارش فرمول ارزش افزوده، برای نیروی انسانی محاسبات دقیق و درستی انجام داده‌ایم؟ برای خسارت و تحمیل هزینه‌ای که واحد معدنی برای منطقه خودش به لحاظ آلودگی، محیط‌زیست و آلودگی شهری ایجاد می‌کند محاسبه انجام دادیم؟ به برخی از کمبودها در مسیر رشد معادن سنگ‌آهن اشاره کرد.به گفته وی به همین دلیل وقتی این محاسبات را انجام نمی‌دهیم، عددی که در نهایت به دست می‌آید عدد غلطی است، یعنی شاید در بعضی مقاطع فکر می‌کنیم که ارزش افزوده ایجاد کرده‌ایم در صورتی که این ارزش افزوده، ارزش افزوده‌ای منفی است و حتی چند قدم هم عقب‌تر رفته‌ایم، در واقع چون محاسبه فرمول ارزش افزوده در صنایع معدنی محاسبه صحیحی نیست، همگان فکر می‌کنند مسیر درست همین است و اگر هم از این مسیر نرویم، خائن هستیم. در حالی که این نگرش غلط است.