عقب‌نشینی حجم و قیمت در بازار آتی

محمدحسین بابالو: عقب‌نشینی حجم معاملات در بازار آتی سکه در کنار افت نسبی بهای جهانی طلا مواردی است که وضعیت معاملات در این بازار را ترسیم می‌کند. کف قیمتی ۱۳۰۰‌دلاری در بازار طلا در بازه‌ای از زمان از بین رفته و قیمت‌های پایین‌تری در خلال معاملات روز جمعه ثبت شده است. به نظر می‌رسد بازار در آغاز هفته مهمی قرار گرفته و داده‌های کشف‌شده امروز سیگنال مهمی برای وضعیت معاملاتی هفته جاری در بازار آتی به شمار می‌رود. وضعیت معاملاتی در بازار آتی نشان می‌دهد که بخشی از خوش‌بینی‌های پیشین در حال عقب‌نشینی از بازار است. در هفته گذشته در بورس کالای ایران شاهد ۵۲ هزار و ۸۲۵ معامله در بازار آتی بودیم که در مقایسه با مدت مشابه هفته قبل از آن کاهش ۱۶ هزار و ۳۸۳ قرارداد را نشان می‌دهد؛ یعنی ۶۷/ ۲۳ درصد از حجم معاملات کاسته شده است. کاهش قیمت‌های جهانی طلا و ثبت رکوردهای معاملاتی بالا در دو هفته قبل از آن را می‌توان از دلایل اصلی این کاهش حجم معاملات به شمار آورد؛ اگرچه کاهش نرخ‌های جهانی دلیل اصلی حجم معاملات به‌شمار می‌رود.

پس از رسیدن قیمت‌های طلا به بیش از ۱۳۵۰ دلار در هر اونس در بازارهای جهانی شاهد روند کاهشی قیمت‌ها هستیم که تاکنون نیز این روند نزولی ادامه دارد. این در حالی است که در ساعات معاملاتی روز گذشته کف روانی ۱۳۰۰ دلاری در هر اونس شکسته شده که احتمال کاهش بیشتر قیمت‌ها را برای روزهای آینده برجسته‌تر می‌سازد، ولی هنوز نمی‌توان با اطمینان در این خصوص صحبت کرد. در بورس کالا نیز چنین رویکردی قابل رهگیری است، یعنی بهای سکه آتی در روزهای گذشته با یک روند کاهشی نوسان کرده و البته ذات تاثیرگذاری قیمت‌های جهانی بر نرخ‌های داخلی در نهایت موجب خواهد شد تا هفته مهمی در تاریخچه ماه‌های اخیر معاملات آتی در بورس کالا به ثبت برسد. نگاهی به وضعیت قیمتی در هفته گذشته نشان می‌دهد که اگرچه روند کلی بازار نزولی بوده ولی بخش اعظم افت نرخ به روز پایانی بازار باز‌می‌گردد. با توجه به همین سیگنال کاهشی می‌توان از احتمال ذهنیت منفی در بازار برای هفته جاری خبر داد. از سوی دیگر نوسان بهای طلا در بازارهای جهانی نشان می‌دهد که پس از یک فاز افت قیمتی، باز‌هم بازار سیگنال‌های افزایشی جدیدی را حس کرده که موجب شد بخشی از قیمت‌های از دست رفته خود را بازیابد. این در حالی است که از دست رفتن کف قیمتی ۱۳۰۰ دلاری نکته مهمی در این بازار به شمار می‌آید، ولی نوسان ساعت‌های پایانی بازار طلا از رخدادهای جدیدی خبر می‌دهد که می‌تواند تغییراتی محدود را در این بازار ایجاد کند. نمی‌توان اظهارنظر قاطعی درخصوص بازار طلا داشت ولی سیگنال‌های موجود از ادامه نوسان قیمت‌ها در نرخ‌هایی نزدیک به ۱۳۰۰ دلار در هر اونس و حتی کمتر خبر می‌دهد.

وضعیت معاملات آتی طلا در نیمه نخست سال جاری

آمارهای معاملاتی در طول سال گذشته در بورس کالا نشان می‌دهد که ارزش معاملات در بازار فیزیکی رقمی نزدیک به ۳۷ هزار میلیارد تومان بوده؛ اگرچه در بازار آتی این رقم به نزدیکی ۳۹ هزار میلیارد تومان بالغ می‌شود. این وضعیت نشان می‌دهد که ارزش بازار مشتقه بیش از بازار نقدی بوده که اگرچه در نگاه اول سیگنال مثبتی در این بازار به شمار می‌رود ولی واقعیت آن است که برتری بخش مشتقه بر بازار فیزیکی در نهایت سیگنال چندان جذابی نیست؛ هرچند که بالابودن قیمت طلا و جذابیت معاملات آن در بازار آتی سیگنال مهمی محسوب می‌شود. برای سال‌جاری و در ۶ ماه نخست آن، مجموع ارزش بازار فیزیکی رقمی نزدیک به ۲۰ هزار میلیارد تومان بوده اما در بازار آتی حدودا شاهد ۱۴ هزار میلیارد تومان ارزش معاملات بودیم که نشان می‌دهد رشد بازار فیزیکی در کنار عقب‌نشینی بازار مشتقه مشهود است. رشد قیمت‌ها در بازارهای کالایی در کنار کاهش بهای جهانی طلا دلیل اصلی این وضعیت بود که باز‌هم از تعادل نسبی در این بازار خبر می‌دهد. در سال گذشته تا ابتدای مهرماه یک میلیون و ۳۵۸ هزار معامله به ثبت رسیده که‌این رقم در سال جاری تاکنون به یک میلیون و ۶۹ هزار قرار‌داد کاهش یافته است. دلیل اصلی این عقب‌نشینی را باید در کاهش جذابیت معاملات آتی طلا به دلیل افت بهای جهانی این فلز قیمتی جست‌وجو کنیم؛ یعنی با کاهش قیمت‌های جهانی طلا، حجم و جذابیت معاملات نیز کاهش یافته است.

با توجه به رخدادهای موجود در بازارهای کالایی و مخصوصا رشد قیمت‌ها در کنار افزایش نسبی حجم تولید در بازار داخلی و همچنین ورود محموله‌های جدید در بازارهای فلزی، فرعی و بازار محصولات کشاورزی به‌نظر می‌رسد حجم معاملات فیزیکی با شتابی جذاب در مسیر رشد قرار گرفته که می‌تواند در نیمه دوم سال جاری، حتی این حجم تقویت شود. این در حالی است که از هم‌اکنون و با آغاز فصل برداشت محصولات کشاورزی و همچنین ورود محموله‌های گندم در چارچوب قیمت‌های تضمینی می‌توان به تقویت این حجم با خوش‌بینی بیشتری امیدوار بود. در مقایسه با این شرایط مثبت، در بازار آتی سکه طلا احتمال تداوم افت حجم معاملات وجود دارد زیرا از یکسو قیمت‌ها به نسبت سال قبل از آن کمتر بوده و از سوی دیگر کاهش حجم معاملات در نیمه نخست سال جاری، خود سیگنال مهمی از کاهش حجم معاملات برای طول سال جاری به‌شمار خواهد رفت.

در هر حال احتمال حفظ سطوح قیمتی در بازار طلا و حتی احتمال کاهش بیشتر آن خود سیگنالی از عقب‌نشینی حجم معاملات به‌شمار می‌رود اما با توجه به اما و اگرهای بازار طلا و رخدادهای پیش‌بینی نشده پیش‌رو، نمی‌توان با صراحت از دورنمای حجم معاملاتی در بازار آتی سخن گفت ولی شواهد کلی از سال جاری از احتمال کاهش حجم و ارزش معاملات به نسبت سال گذشته خبر می‌دهد. با توجه به موارد فوق ترسیم دورنمای بهای طلا می‌تواند سیگنال اصلی در تخمین حجم معاملات آتی در سال پیش‌رو به‌شمار رود. همان‌گونه که در گزارش‌های پیشین به آن اشاره کرده بودیم حجم تولید معدنی طلا در سال‌های اخیر تقریبا ثابت بوده و تغییر چندانی نداشته است. این در حالی است که جذابیت خرید و نگهداری طلا نیز کاهش یافته اما رخدادهای ژئوپلیتیک و اما و اگرهای اقتصادی تاکنون اجازه نداده سقوط محسوسی در سال ۲۰۱۷ در بازار طلا به ثبت برسد؛ اگرچه در مقایسه با سال‌های قبل و اوج‌های قیمتی در سطوح جذابی قرار نداریم.

به‌نظر می‌رسد وضعیت قیمتی و معاملاتی در بازارهای رقیب طلا آرام‌آرام در مسیر بهبود قرار گرفته که خود سیگنالی مهم از مهاجرت سرمایه‌ها به بازارهای رقیب است. از سوی دیگر در بازارهای کالایی همچون بازار محصولات کشاورزی با اتمام زمان برداشت می‌توان به رشد قیمت‌ها امیدوار بود که در کنار خوش‌بینی محدود به رشد قیمت نفت و حامل‌های انرژی می‌تواند وضعیت کلی در بازارهای کالایی را تقویت کند. این در حالی است که رشد بهای فلزات در هفته‌های اخیر می‌تواند به‌عنوان لیدر رشد قیمتی در بازارهای کالایی دیگر نیز خودنمایی کند که شاید محدود‌کننده رشد قیمت‌ها در بازار طلا به‌شمار رود. این در حالی است که هنوز پتانسیل خودنمایی بحران‌های ژئواستراتژیک در جهان وجود دارد که می‌تواند تغییرات کلی را در بازارهای کالایی و طلا ایجاد کند؛ اگرچه با فرض تجربیات پیشین، تاثیرگذاری این رخداد در بازارهای جهانی طلا محدود خواهد بود.

در هر حال بخش عرضه طلا از منابع معدنی تقریبا ثابت است ولی تقاضای فیزیکی همچون جواهرات به نسبت در مسیر رشد بوده اما موجودی صندوق‌های طلا نیز کاهش یافته است. تمامی این موارد در کنار نیم نگاهی به نوسان بهای جهانی طلا نشان می‌دهد که شاید شاهد رشد خارق‌العاده قیمت‌ها نباشیم ولی با فرض محدودیت عرضه و داده‌های اقتصادی، سقوط آزاد بهای طلا و رسیدن به قیمت‌هایی نزدیک به ۱۱۰۰ دلار نیز هنوز توجیه‌پذیر نیست. تمامی این موارد باز‌هم داده‌های حمایتی از بازار طلا به شمار می‌رود که در بازار آتی داخلی نیز خودنمایی خواهد کرد، بنابراین حجم معاملات آتی طلا در سال جاری اگرچه به نسبت سال قبل از آن یا در نیمه نخست سال جاری به نسبت مدت مشابه کاهش یافته ولی عقب‌نشینی چندانی ندارد. به نظر می‌رسد در نیمه دوم سال جاری نیز شاهد کاهش حجم معاملات آتی طلا در بورس کالا باشیم که داده چندان جذابی برای این بازار به شمار نمی‌رود.

بررسی حجم معاملات هفتگی

نگاهی به حجم معاملات هفتگی آتی سکه طلا در بورس کالا نشان‌دهنده رشد کلی این حجم است، یعنی در ماه‌های اخیر به‌صورت نسبی شاهد تقویت داد‌و‌ستد سکه آتی بودیم؛ اگرچه اوج این روند را باید در ۱۱ تا ۱۵ شهریورماه جست‌وجو کرد. در این بازه زمانی حجم معاملات به ۱۰۸ هزار و ۶۰۰ معامله در هفته رسید که رکورد ماه‌های اخیر به شمار می‌آید. این در حالی است که روند کلی رشد حجم معاملات را می‌توان در افزایش گام به گام طلای جهانی جست‌وجو کرد که همپوشانی نسبی با این روند کلی دارد. به عبارت ساده تر با رشد قیمت‌های جهانی طلا حجم معاملات افزایش یافته و با کاهش بهای جهانی طلا، حجم معاملات هفتگی کاهشی بوده است. همین نکته ساده داده‌های بسیاری را در خود نهفته دارد که در ادامه بیشتر به آن می‌پردازیم. این وضعیت نشان می‌دهد که بازار آتی نه به‌صورت پیش‌بینی قیمت‌های جهانی عمل کرده، بلکه به‌عنوان تابعی از رخدادهای واقعی بین‌المللی ایفای نقش کرده است که نشان می‌دهد فعالان این بازار چندان هم توجهی به پیش‌بینی‌ها ندارند و بیشتر واقعگرا بوده‌اند. شاید چنین ادعایی از سوی یک رسانه رسمی و معتبر چندان هم جذاب نبوده و اغلب فعالان بازار مخالف این ادعا موضع‌گیری می‌کنند، ولی بهتر است به واقعیت‌های این بازار حداقل برای نفع شخصی توجه دقیق‌تری داشته باشیم، زیرا اصلاح طرز فکر می‌تواند به اصلاح استراتژی و اصلاح استراتژی به اصلاح عملکرد منجر شود. خروجی این تغییر نیز درآمدزایی بیشتری برای خود فعالان این بازار به شمار خواهد رفت. این در حالی است که برای بازار طلا تحلیل‌های بسیاری نوشته می‌شود ولی در نهایت معامله‌گر است که با انتخاب نهایی خود، سود یا زیان خویش را بر پایه واقعیت‌های بازار تعیین خواهد کرد.

نکته مهم دیگر درخصوص واقعیت‌های حجم معاملات و همبستگی آن با تغییر قیمت‌های جهانی طلا را می‌توان در این واقعیت بررسی کرد که بازار آتی طلا بیش از بازار دلار آزاد، به رخدادهای جهانی توجه دارد که البته مکانیزم سیاست‌گذاری صحیحی است، زیرا بازار ارز در کشورمان در مقایسه با بازار طلای جهانی از تغییرات کمتری برخوردار بوده، بنابراین وزن اصلی تغییر فاز در بازار را می‌توان در قیمت‌های جهانی طلا جست‌وجو کرد. همان گونه که عنوان شد بیشترین حجم معاملات در ماه‌های اخیر به دو بازه زمانی اواسط شهریور‌ماه و اواخر خرداد باز می‌گردد. به‌صورت دقیق‌تر در همین دوران یعنی اوایل سپتامبر و اواسط ماه ژوئن شاهد جهش‌های جدی قیمت طلا بودیم که نشان می‌دهد وضعیت بازار داخلی (‌همان‌گونه که عنوان شد) در تقارن با معاملات جهانی خودنمایی می‌کند. این در حالی است که اوج قیمت‌های جهانی و نرخ‌هایی نزدیک به ۱۳۵۰ دلار در هر اونس در روز ۸ سپتامبر و نزدیک به آن ثبت شده که نشان می‌دهد بخش مهمی از فعالان برجسته بازار با رصد واقعیت‌های قیمتی و پیش‌بینی احتمال ریزش نرخ، در قیمت‌هایی نزدیک به اوج از بازار خارج شده‌اند که قطعا سودآوری مهمی را برای آنها به همراه داشته است. این بخش از فعالان بازار در دوره مشابه پیشین یعنی اواخر خرداد ماه نیز یک بار دیگر از بازار خارج شده و سپس در نرخ‌های پایین مجددا به بازار وارد شده بودند. تمامی این ادعاها و موارد را می‌توان با احتساب یک ضریب خطا، در وضعیت معاملات هفته‌ها و ماه‌های اخیر رصد کرد و البته این موارد در فراز و فرود حجم معاملات نیز قابل رهگیری است. با توجه به تمامی این موارد می‌توان این ادعای جدید را مطرح کرد که بخشی از بدنه بازار با دقت بسیاری واقعیت‌های معاملات و قیمت‌های جهانی را رصد کرده و اغلب تصمیمات آنها در ورود به بازار و خروج از آن دقیق و صحیح بوده ولی بخش دیگری از بدنه بازار نیز هستند که بر رخدادهای جهانی تسلط چندانی نداشته و خروجی رفتارهایی بدون عامل تحقیق می‌تواند به زیانی جدی در بازار آتی منجر شود. این وضعیت را باید با صراحت بیشتری عنوان داشت، زیرا در بازار آتی مخصوصا سکه طلا اغلب زیان افراد در سود افرادی دیگر نهفته است که نگرانی‌ها را افزایش می‌دهد. حال با توجه به تمامی این موارد می‌توان واقعیت‌های دیگری از این بازار را هم عنوان داشت.

به‌عنوان مثال، هم‌اکنون که قیمت‌ها به‌صورت نسبی در مسیر کاهش قرار داشته و حتی کف روانی و فنی ۱۳۰۰ دلار در هر اونس نیز شکسته شده ممکن است شاهد زیان‌های بیشتری برای بخش بزرگی از فعالان بازار باشیم. این در حالی است که اگرچه حجم معاملات در دو هفته اخیر در مسیر کاهش قرار داشته، ولی ارقام بزرگی به ثبت رسیده که نشان می‌دهد هنوز هم بسیاری از فعالان بازار در حال خروج از بازار هستند. همین سیگنال نشان می‌دهد که فاز کاهش قیمتی در بازار طلا ممکن است جدی باشد. از سوی دیگر این احتمال نیز وجود دارد که فعالان برجسته از بازار خارج شده باشند که در کنار احتمال کاهش بیشتر قیمت‌ها، ممکن است باز هم حجم معاملات کاهش یابد. نکته دیگر را باید در سکوت بازار جست‌وجو کرد یعنی در شرایطی که حجم معاملات به شدت کاهش می‌یابد قطعا خبری در زیر پوست بازار در جریان است که نه خریدار تمایلی به خرید داشته و نه فروشنده از فروش خود استقبال می‌کند. این وضعیت در دوره‌هایی خودنمایی می‌کند که نوسان قیمت‌های جهانی محدود بوده و جو بیم و امید در بازار جدی تر باشد، یعنی داده‌ها از کاهش و افزایش قیمت‌ها به‌صورت توامان حکایت کرده و بازارهای داخلی و جهانی در برابر رشد قیمت یا کاهش نرخ مردد باشند. با توجه به تمامی این موارد احتمال کاهش بیشتر حجم معاملات در روزهای اخیر وجود دارد و البته با فرض افت قیمت‌های جهانی به‌صورت کلی و شکسته شدن کف روانی و فنی ۱۳۰۰ دلار در هر اونس، ممکن است حجم معاملات هفته جاری باز هم کاهش یابد که نشان‌دهنده روزهای سختی در بازار آتی خواهد بود.