یک قدم تا بورس نفت

محمدحسین بابالو : عرضه نفت خام صادراتی در هفته جاری در بورس انرژی به ثبت خواهد رسید. تلاش بدنه اجرایی و مدیریتی بورس انرژی، همکاری بانک‌های ایرانی با سپرده‌گذاری مرکزی در تسویه وجوه به‌صورت ارزی با یورو و مساعدت شرکت ملی نفت ایران زمینه لازم را برای عرضه نفت خام صادراتی در بورس انرژی فراهم کرده و با فرض نظر مثبت خریداران، به احتمال قوی هفته آینده شاهد اولین معامله نفت خام صادراتی در تاریخ بورس انرژی ایران خواهیم بود؛ رخدادی که معادلات بسیاری را در بازارهای منطقه‌ای حامل‌های انرژی تغییر خواهد داد. با توجه به معاملات قدرتمند فرآورده‌های نفتی و گازی در بورس انرژی و امیدواری به آغاز معاملات نفت خام صادراتی، دست‌یافتن به یکی از مهم‌ترین‌ اهداف بورس انرژی یعنی تبدیل شدن به بازار قیمت‌ساز در منطقه چندان هم دور از دسترس نیست.در حاشیه اولین دوره دانش‌افزایی خبرنگاران فعال در حوزه بورس انرژی ایران دکتر سیدعلی حسینی، مدیرعامل این بازار مالی درخصوص آخرین وضعیت معامله نفت خام صادراتی در بورس انرژی گفت: در گذشته معاملات داخلی نفت خام در بورس انرژی وجود داشته ولی در ماه‌های اخیر هماهنگی‌ها و پیگیری‌های بسیاری با دو بانک عامل برای واریز و تسویه وجوه به‌صورت ارزی در چارچوب سپرده‌گذاری مرکزی (سمات) صورت گرفت و هم‌اکنون این آمادگی وجود دارد که نفت خام صادراتی به‌صورت ارزی عرضه شده و با یورو تسویه وجوه صورت پذیرد.

به گفته وی پیگیری‌های صورت‌گرفته در نهایت موجب شد تا عصر چهارشنبه این آمادگی به‌صورت کتبی به شرکت ملی نفت ایران اعلام شود. با توجه به این موارد هم‌اکنون فعالیت مشترکی بین دستگاه‌های دخیل در این موضوع در حال انجام است تا اطلاعیه عرضه نفت خام صادراتی تهیه شده و نفت به‌صورت ارزی عرضه شود. با توجه به تلاش‌ها و هماهنگی‌ها به احتمال قوی در هفته جاری عرضه نفت خام صادراتی با ارز یورو بر روی سایت بورس انرژی درج شود. با توجه به ساز‌و‌کارهای معاملاتی در بورس انرژی ۳ روز پس از ثبت عرضه امکان دادو‌ستد این کالا فراهم خواهد بود. مدیرعامل بورس انرژی درخصوص وضعیت خریداران بورس انرژی و احتمال ثبت معامله عنوان کرد: مشتریان بسیاری آمادگی خود را برای خرید نفت خام اعلام کرده‌اند و البته این آمادگی از طرف خریداران به شرکت ملی نفت ایران هم اعلام شده است. مدتی است که شرکت ملی نفت ایران هم پیگیر عرضه نفت خام در بورس انرژی است که تمامی این موارد احتمال ثبت این معامله را افزایش می‌دهد و امیدواریم که معاملات ارزی نفت خام در بورس انرژی به سرانجامی روشن دست یابد. دکتر سید‌علی حسینی در ادامه با اشاره به ساز‌و‌کارهای معاملاتی عنوان کرد: این شیوه داد‌و‌ستد نفت خام در بورس انرژی اگرچه نوپاست، ولی تجربه معاملاتی در رینگ‌های داخلی و بین‌المللی نفت خام و فرآورده‌های نفتی حکایت از موفقیت پیش‌روی معاملات نفت خام صادراتی در بورس انرژی دارد.

وی درباره وضعیت معاملاتی و پیگیری‌های پیشین درخصوص معاملات نفت خام عنوان کرد: تاکنون عرضه‌های اصلی نفت خام در بورس انرژی در رینگ داخلی بوده ولی به مرور زمان و با افزایش استخراج گاز طبیعی در کشور، حجم تولید میعانات گازی افزایش یافت و بسیاری از پالایشگاه‌های کوچک‌تر به سمت استفاده از میعانات گازی حرکت کردند. این وضعیت موجب شد تا توجه بورس انرژی به سمت معاملات این گروه کالایی افزایش یابد که در رشد حجم معاملات میعانات گازی این امر مشهود است. از لحاظ فنی هم مصرف میعانات گازی با توجه به سهولت کاربرد و تصفیه برای واحدهای پالایشگاهی اغلب کوچک‌ جذابیت بیشتری دارد.مدیرعامل بورس انرژی در پاسخ به پرسش خبرنگار «دنیای اقتصاد» درخصوص حجم عرضه نفت خام عنوان کرد: با توجه به ویژگی‌های فنی تحویل و حمل نفت خام، به احتمال قوی هر لات معاملاتی (‌واحد عرضه) رقمی بین ۳۵ تا ۴۰ هزار تن خواهد بود زیرا کمتر از این رقم، حمل‌ونقل‌ آن جذابیت اقتصادی کمتری داشته و حتی مقرون به‌صرفه نخواهد بود.

اهمیت این رخداد

شفافیت معاملات نفت خام صادراتی در بورس انرژی شاید ساده‌ترین و مهم‌ترین‌ خروجی این شیوه معامله در بازارهای جهانی به‌صورت ارزی باشد؛ آن‌هم در شرایطی که ذات چنین معامله‌ای می‌تواند قیمت‌های کشف‌شده در بورس انرژی را به اقصی نقاط جهان و بازارهای مختلف ارائه کند. به عبارت دقیق‌تر بهای نفت خام صادراتی ایران از این پس می‌تواند از سوی مهم‌ترین‌ رسانه‌ها و مجلات اقتصادی و حوزه انرژی در جهان منتشر شود که سیگنالی بسیار مهم برای ایران خواهد بود. همین ویژگی به یکی دیگر از کارآیی‌های مهم این شیوه معامله در جهان تسری می‌یابد و آن تبدیل بورس انرژی به یکی از بازارهای قیمت‌ساز در منطقه است.هم‌اکنون بهای نفت خام و فرآورده‌های نفتی و سایر حامل‌های انرژی صادراتی کشورمان بر پایه قیمت‌های رایج در سایر بازارها مورد معامله قرار می‌گیرد؛ یعنی ایران خود یکی از مصرف‌کنندگان خبرهای قیمتی در این حوزه مهم به‌شمار می‌آید. حال که بورس انرژی پذیرای نفت خام خواهد بود، این پتانسیل وجود خواهد داشت که تعیین نرخ حامل‌های انرژی صادراتی کشورمان بر پایه نرخ‌های کشف‌شده در این بازار مالی صورت پذیرد که این به آن معناست که ایران از سمت مصرف‌کننده قیمت‌های اعلامی به سمت تولیدکننده قیمت‌ها گام بر‌می‌دارد. به‌صورت دقیق‌تر از هم‌اکنون این پتانسیل وجود خواهد داشت که بورس انرژی به بازار قیمت‌ساز در منطقه بدل شود؛ رخدادی که در اهداف پیش‌روی بورس انرژی در ماه‌های گذشته به آن اشاره شده است اما به ملزومات بیشتری نیاز دارد.

برای تبدیل شدن بورس انرژی به بازار قیمت‌ساز منطقه‌ای نیاز است که حجم معاملات و عرضه‌های صادراتی فرآورده‌های نفتی هم افزایش یابد که این رخداد در نهایت فرش قرمز مضاعفی برای تبدیل‌شدن بورس انرژی ایران به بازار قیمت‌ساز منطقه به‌شمار خواهد رفت. این در حالی است که ذات عرضه نفت خام صادراتی با تسویه ارزی در بورس انرژی ایران موجب خواهد شد تا خریداران بیشتری به سمت بورس انرژی جلب شوند که این ویژگی در کنار نیاز به افزایش حجم عرضه‌ها می‌تواند فرآیندهای معاملاتی را تسریع کرده و با افزایش تقاضا، حجم عرضه و معاملات را تقویت کند. در کنار موارد فوق باید نیم‌نگاهی به وضعیت معاملاتی نفت خام و حامل‌های انرژی در بورس دوبی موسوم به DME داشت. هم‌اکنون ذات قیمت‌گذاری فرآورده‌های نفتی و حتی نفت خام در منطقه بر اساس قیمت‌های مورد معامله در این بورس صورت می‌پذیرد؛ آن‌هم در شرایطی که حجم عرضه‌های صادراتی کشورهای منطقه به نسبت امارات متحده عربی بسیار بالاتر است و DME تنها بازاری برای معاملات است که خود به تنهایی از عرضه‌های جذابی برخوردار نیست. این در حالی است که قیمت‌گذاری نفت خام در این بورس بر مبنای نفت خام عرضه شده کشور عمان است که باز‌هم شکننده بودن شرایط معاملاتی این بورس را برجسته می‌سازد.

اهمیت این مطلب در شرایطی است که با توجه به استفاده حداکثری از دیپلماسی اقتصادی البته با فرض افزایش توانمندی‌های بورس انرژی، می‌توان بخش بزرگی از تولیدات نفت خام و فرآورده‌های نفتی در کشورهای همسوی سیاسی را به این سمت جذب کرد. در ماه‌های اخیر شاهد بودیم که طی چند مرحله، نفت خام سومو عراق در DME مورد معامله قرار گرفت، به عبارت دقیق‌تر برای سومین‌بار شرکت بازاریابی نفت وزارت نفت عراق نفت خام سبک بصره را در بورس انرژی عرضه کرده است.این وضعیت نشان می‌دهد که چنین پتانسیلی در صورت حمایت بدنه تصمیم‌سازی وزارت نفت از عرضه‌های گسترده نفت خام و جذب خریداران بین‌المللی می‌تواند موفقیت‌های بزرگی را در کوتاه‌مدت برای بورس انرژی ایران به ارمغان آورد. جذب عرضه نفت خام از کشوری همچون عراق و داد‌و‌ستد آن با یورو را باید یکی از موارد استراتژیک در مناسبات تجاری ایران و عراق به‌شمار آورد. تجربه تجارت ایران و عراق نشان می‌دهد اغلب ذات تسویه وجوه یکی از مشکلات تجاری بین دو کشور بوده و هست و البته موانع پیش‌رو برای معامله با دلار آمریکا در کنار دشواری‌های تامین یورو برای طرف عراقی (‌فارغ از مباحث معاملاتی با ارزهای دو کشور) یکی از نقاط ضعف مناسبات اقتصادی کشور به‌شمار می‌رود. این در حالی است که جذب عرضه نفت خام عراق و فروش آن در بورس انرژی به معنی تامین منابع موردنیاز ارزی برای رونق فعالیت تجار ایرانی در عراق خواهد بود که تصمیمی استراتژیک در برابر سرمایه‌گذاری‌های متقابل طرفین در دو کشور ایران و عراق به‌شمار می‌رود.

به‌صورت دقیق تر در صورت تامین یورو مورد نیاز برای دولت عراق، می‌توان مناسبات تجاری و سرمایه‌گذاری را به کمک این ارز واسط تقویت کرد که در نهایت منافع طرفین را به همراه خواهد داشت. در صورت تقویت معاملات نفت خام در بورس انرژی قطعا بازار ایران نیز یکی از خریداران نفت عراق به‌شمار می‌رود که تصمیمی استراتژیک در توسعه اقتصادی دو کشور به‌شمار می‌رود زیرا افزایش صادرات ایران به عراق توجیه بیشتری پیدا کرده و منابع مورد نیاز آن البته با ارز واسطه یورو در دسترس خواهد بود. بهتر است به رونق معاملات نفت خام ایران در بورس انرژی با توجه و اهمیت بسیار بالایی نگریسته شود زیرا گام دوم معامله نفت خام عراق و حتی شاید عمان در این بازار خواهد بود. بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد که بسیاری از شرکت‌های برجسته بین‌المللی در حوزه انرژی به عناوین مختلف حضوری نامحسوس در بورس انرژی ایران داشته و در ذهن آنها حضور در بورس انرژی ایران قرار داشته و دارد یعنی می‌توان به جذب خریداران کوچک و بزرگ بین‌المللی به این بازار خوش‌بین بود. نکته دیگر درخصوص معاملات نفت خام در بورس انرژی با تسویه یورویی می‌تواند جذب خریداران اروپایی در پالایشگاه‌های کوچک‌تر و مختلفی باشد که مستقیما بنزین یا حامل‌های انرژی مشابه را به مصرف‌کننده نهایی می‌فروشند. به‌صورت دقیق تر هم اکنون در کشورهای اروپایی همچون کشورهای شرق این قاره که عضو اتحادیه اروپا هستند، پمپ‌های بنزین یا مصرف‌کنندگان گوناگون و متنوع سوخت خود را با یورو خریداری می‌کنند اما در بازارهای جهانی بهای نفت خام با دلار آمریکا مورد داد‌و‌ستد قرار می‌گیرد. با توجه به نوسان یورو در برابر دلار آمریکا همیشه این قبیل واحدهای پالایشی یا توزیع با ریسک نوسان نرخ ارز رو به رو هستند که بعضا پوشش ریسک کافی برای آن صورت نمی‌گیرد.

این وضعیت موجب خواهد شد تا عرضه نفت خام صادراتی ایران با یورو جذابیت بیشتری پیدا کرده و البته ذات معامله در بورس انرژی ایران و تسویه مالی در سیستم بانکی رسمی خود می‌تواند احتمال ریسک‌های ناشی از تحریم را به حداقل برساند و همچنین مشخص بودن منبع وجه و مسیر شفاف انتقال مالی و تحویل کالا نیز توصیه‌های سخت گیرانه فعلی در نظام بانکی در جهان در چارچوب مبارزه با پولشویی را پوشش خواهد داد. این در حالی است که عرضه نفت سبک (در صورت وجود ظرفیت‌های خالی) می‌تواند توجیه بیشتری برای عرضه‌های اولیه داشته باشد اما ایجاد مکانیزمی امن برای عرضه دائمی نفت خام خود سیگنالی برای تداوم مصرف واحدهای پالایشگاهی متوسط و حتی بزرگ در جهان و مخصوصا کشورهای اروپایی با محوریت اروپای شرقی باشد.

نکته پایانی درخصوص ورود بورس انرژی به بازار قیمت ساز در منطقه نیاز به معاملات مشتقه گسترده بر عرضه‌های نفت خام است که در نهایت به کشف شفاف قیمت‌ها منجر خواهد شد. هم اکنون تجربه معاملات آتی سکه طلا در بورس‌های کالایی وجود داشته و ابزارهای معاملاتی مختلفی همچون انواع آپشن، گواهی سپرده کالایی و صندوق کالایی طلا در حال اجرا هستند. این موارد پتانسیل ایجاد بازار مشتقه قدرتمند برای نفت خام یا فرآورده‌های نفتی مشابه است که شاید لازمه تبدیل بورس انرژی به بازار قیمت ساز در منطقه خواهد بود. این در حالی است که پاشنه آشیل ایجاد ابزارهای مالی و معاملات کاغذی در سطوح بین‌المللی تسویه وجوه بوده که با فرض عرضه، معامله و تسویه وجوه موفقیت آمیز نفت خام، مهم‌ترین مانع تحقق این رخداد برچیده خواهد شد. به عبارت ساده تر پس از ایجاد بازار فیزیکی نفت خام در بورس انرژی، زمان آن فرا خواهد رسید که به ایجاد بازاری منطقه‌ای یا حتی جهانی برای داد وستد کاغذی نفت اقدام کرده که در نهایت بورس انرژی به بازار قیمت ساز در منطقه تبدیل خواهد شد.

آغاز به کار چنین بازاری به معنی آن است که سرمایه گذاران خرد و کلان پس از ایران؛ از سوی کشورهای منطقه همچون عراق، عمان، سوریه یا حتی امارات نیز به سمت این بازار جذب شوند که موفقیت مهم دیگری در این خصوص به شمار می‌آید. این نکته مهم باز هم می‌تواند به رونق مبادلات با یورو و افزایش توان مانور اقتصادی ایران در منطقه کمک کرده و البته ایجاد بستری برای مبادله با دینار عراق یا لیر سوریه یا حتی ریال عمان را نیز فراهم می‌سازد؛ مواردی که اگرچه در نگاه اول ثقیل به نظر می‌رسد ولی تجربه‌های اخیر در بازارهای داخلی و منطقه‌ای نشان داده که در صورت پیگیری و نگاهی استراتژیک می‌توان موفقیت‌هایی رویایی در این خصوص به دست آورد. همه چیز به یک استراتژی مدون اقتصادی با نگاهی کلان نگر نیاز دارد.