«سیاست تک‌نرخی شدن ارز»؛ وعده‌ای که با اجرایی شدن برجام و بهبود روابط خارجی ایران با دیگر کشورها به نظر می‌رسید در دولت یازدهم به اجرا درآید تا ثبات و آرامش در بازار تقویت و جلوی بخشی از مفاسد گرفته شود. اما این سیاست با وجود ثبات نسبی بازار و بهبود اوضاع، در دولت یازدهم عملیاتی نشد تا رئیس کل بانک مرکزی از آن به‌عنوان اولویت کاری دولت دوازدهم یاد کند. به گزارش «ایسنا» ولی‌الله سیف در حالی از اجرای این سیاست در روزهای ابتدایی کار دولت جدید سخن به میان می‌آورد که یکسان‌سازی نرخ ارز، پیش‌شرط راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی در بورس کالای ایران است. اجرای سیاست یکسان‌سازی نرخ ارز در کشور از آنجا حائز اهمیت است که به اعتقاد کارشناسان و اقتصاددانان نابسامانی بازار ارز و چند‌نرخی بودن دلار، امری مخرب بوده و ضربات مهلکی را به اقتصاد کشور وارد می‌کند. از این رو برای ساماندهی اقتصاد ایران، لازم به نظر می‌رسد که دولت با دو هدف نسبت به رفع این معضل یعنی تک‌نرخی کردن قیمت ارزهای خارجی اقدام کند. اولین هدف در راستای پیشگیری از رانت‌خواری‌ها و مفاسد کلان صدها یا هزاران هزار میلیارد تومانی است که سالانه بابت وجود همین سیستم نادرست چند‌نرخی بودن ارز به جیب عده‌ای از افراد بانفوذ و منفعت‌طلب می‌رود. ضمن اینکه همین موضوع موجب وسیع‌تر و عمیق‌تر شدن فاصله طبقاتی در جامعه می‌شود.

دومین هدف از اجرای این سیاست نیز کاهش معضلاتی همچون قاچاق، جلوگیری از برهم خوردن تعادل سود واردات و صادرات و پرهیز از فروش ارز ناشی از فعالیت‌های صادراتی به جای بانک در بازار آزاد ارز و افزایش انگیزه برای توسعه صادرات در کشور است.ضمن اینکه برقراری انضباط هر چه بیشتر در حوزه واردات کالاهای مصرفی و مواد اولیه و ورود آنها با نرخ‌ رسمی و البته واحد ارز نیز نتیجه دلخواه دیگری از تحقق این برنامه است که نتایج بعدی آن، جلوگیری از افزایش لحظه به لحظه نرخ تورم ناشی از کاهش ارزش پول ملی در مقابل ارزهای خارجی است. از سویی، در حال حاضر به لحاظ وجود چند نرخ در بازار آزاد ارز، شاهد وجود تفاوت قیمت کالاها در داخل کشور با قیمت‌های بین‌المللی هستیم که این امر تلاطم قیمت‌ها و نبود ثبات لازم را برای تولیدکننده و مصرف‌کننده کالاها در پی دارد.

حال آنکه به دلیل وجود این بی‌ثباتی‌ها در بازار که تحت تاثیر وجود سیاست تک‌نرخی در بازار ارز شکل می‌گیرد، تولیدکنندگان اعم از صادرکننده کالا یا واردکننده مواد اولیه مصرفی نیازمند و خواستار پوشش ریسک‌های مترتب با نوسان نرخ ارز در کشور هستند تا بتوانند نسبت به یک آینده حداقلی از قیمت ارز پیش‌بینی داشته باشند که این امر تنها به کمک اجرای طرح یکسان‌سازی نرخ‌ها و به تبع آن راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی در بورس کالا امکان‌پذیر است.در همین زمینه شورای عالی بورس با اعلام یک آماده‌باش به بورس کالا، راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی را به تصویب رسانده که در همین راستا، زیرساخت‌های فنی لازم برای انجام معاملات مشتقه ارزی اعم از معاملات آتی و آپشن ارز در بورس کالا فراهم شده و ضمن طراحی نرم‌افزارهای معاملاتی لازم و آزمایش آن، دستورالعمل‌های مورد نیاز برای آن نیز تدوین شده است. با این حال، وعده یکسان‌سازی نرخ ارز در حالی دو، سه سالی است به‌صورت جدی از سوی دولت مطرح شده که همه فعالان اقتصادی در انتظار تحقق این رویداد مهم در اقتصاد ما هستند؛ حال آنکه تثبیت و تک‌نرخی شدن ارز اهمیت زیادی در برنامه‌ریزی‌های اقتصادی کشور دارد و منافع اجرای آن در شرایط فعلی بر هیچ کس پوشیده نیست.

تک‌نرخی شدن ارز نیازمند عزم جدی دولت

دبیر کل کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران پیرامون اجرای این سیاست و راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی در بورس کالای ایران به «ایسنا» گفت: تک‌نرخی شدن ارز آنچنان که از سوی برخی مسوولان بزرگ‌نمایی می‌شود، کار دشواری نیست. این سیاست در حدود ۱۸۰ کشور دنیا به اجرا درآمده و ایران جزو ۲۰ کشوری است که در اجرای آن با مشکل مواجه است. سعید اسلامی‌بیدگلی تاکید کرد: اجرای این سیاست به عزم جدی دولت نیاز دارد؛ زیرا این طرح به معنای کنترل منافع کسانی است که از چند‌نرخی بودن ارز در کشور منفعت کسب می‌کنند. اما اگر دولت این سیاست را عملیاتی کند، به نفع اقتصاد کشور خواهد بود و با توجه به اینکه دولت خود عرضه‌کننده بزرگ در بازار ارز است، از این امر منتفع خواهد شد.

لزوم مقابله با منفعت‌طلبان برای شکل‌گیری بازار مبتنی بر عرضه و تقاضا

این کارشناس بازار سرمایه درخصوص راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی گفت: دولت برای راه‌اندازی بازار مشتقه ارز، باید به سیاست‌های دخالتی خود در بازار ارز پایان دهد تا بازاری مبتنی بر عرضه و تقاضا شکل گیرد. زیرا اگر دولت به‌عنوان یک سیاست کلی متوجه مضرات بزرگ چند‌نرخی بودن ارز در کشور، رانت و تضادهای جدی وجود چند نرخ با مبانی اصلی اقتصاد باشد که هست، لازم است هر چه سریع‌تر در راستای اجرای برنامه یکسان‌سازی نرخ‌ها و همچنین ایجاد بازاری به منظور پوشش نوسانات نرخ ارز اقدام کند. دبیر کل کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران با بیان اینکه مخالفان اجرای این برنامه منفعت‌طلبانی هستند که از رانت موجود ناشی از چند‌نرخی بودن ارز بهره می‌برند، گفت: درست است که ما در کشور اسما سیاست مدیریت شده ارزی داریم، اما گاهی حتی کنترل بازار از دست دولت نیز خارج می‌شود و در حال حاضر اقتصاددانان و کارشناسان هشدارهایی جدی می‌دهند مبنی بر اینکه چنانچه سیاست یکسان‌سازی نرخ در بازار ارز اجرایی نشود، احتمال بروز مجدد تلاطمات قیمتی در بازار ارز وجود دارد.

منفعت دوسویه راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی در بورس کالا

وی بر لزوم راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی با استفاده از ابزارهای مالی مبتنی بر ارز در بورس کالا از جمله معاملات آتی و آپشن تاکید کرد و گفت: راه‌اندازی این بازار از یکسو به صادرکننده برای تبدیل درآمدهای ارزی کمک می‌کند و از سوی دیگر نیازهای واردکننده به واردات مواد اولیه از خارج کشور را برآورده می‌سازد و به نفع فعالان حوزه تجارت در کشور است.اسلامی‌بیدگلی با تاکید بر اینکه به نظر نمی‌رسد تردیدی نسبت به راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی در بورس کالا وجود داشته باشد، گفت: گرچه این احتمال وجود دارد که حتی در ابتدای امر و اوایل راه‌اندازی بازار ارز به کمک ابزارهای مشتقه در بورس کالا مشکلاتی در انجام معاملات بروز کند، اما با توجه به وجود ساز و کار مبتنی بر نظام عرضه و تقاضا بر معاملات بورس کالا، چنانچه مشکلی هم وجود داشته باشد، به تدریج مرتفع خواهد شد، زیرا سازوکار قیمت‌گذاری در بورس کالا و شفافیت حاکم بر معاملات آن قابل مقایسه با هیچ بازاری نیست.وی افزود: مزیت بورس کالا در این است که فرآیند رفع اشکال در آن نیز فرآیند درستی است و اگر ایرادی در معاملات بازارهای مختلف مشاهده شود، به راحتی قابل اصلاح است.دبیر‌کل کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران در خاتمه سخنان خود تاکید کرد: گر چه نگرانی‌هایی از بابت اعمال فشار در مقابل راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی در بورس کالا وجود دارد، اما باید عزم جدی برای تحقق آن در دولت دوازدهم و نیز در بورس کالا داشت و می‌توان ادعا کرد که تصمیم بانک مرکزی برای اجرای جدی سیاست یکسان‌سازی نرخ ارز و همچنین بازاری برای پوشش نوسانات نرخ ارز، مورد حمایت اقتصاددانان و کارشناسان کشور خواهد بود.