کانال جدید ساماندهی واردات پتروشیمی

عارفه مشایخی : بورس کالا بازاری متشکل و قوام‌یافته است که با استفاده از ابزارهای گوناگون سعی در کمک به انجام معاملات کالاهای پایه به شکلی کاملا شفاف دارد که در این راه باید بتواند با کشف راهکارهای مختلف بستری را فراهم آورد که تمامی تولید‌کننده‌ها و مشتریان تمایل به انجام معاملات از طریق این نهاد داشته باشند و انتظار از بورس کالای ایران این است که این سازمان هم بتواند ابزارهای مختلفی را تعریف کرده و در نهایت بتواند کارآیی مجموعه خود را در کنار ایجاد شرایطی مناسب برای انجام معاملات ارتقا دهد. کارشناسان در این رابطه درخصوص معاملات محصولات پتروشیمی معتقدند گاه مشکلاتی درخصوص عرضه کم کالاهای جذاب و پرالتهاب وجود دارد که چالش‌های جدی را هم در بخش بالادست و هم پایین‌دست این صنعت ایجاد می‌کند؛ به عبارتی کالاهایی که متقاضیان بیشتری دارد با کمبود محصول در بازار روبه‌رو‌ شده و این مساله باعث می‌شود مشکلاتی در فرآیند انجام معاملات وجود داشته باشد که علاوه بر اثرگذاری بر روند قیمتی به سرعت باعث بروز وقفه در فعالیت تولیدکنندگان می‌شود. در این بین تولید‌کنندگان مجتمع‌های پایین‌دست پتروشیمی نمی‌توانند نیاز واحدهای تولیدی خود را تامین کنند و طبعا یا باید برنامه تولید خود را عوض کرده یا به فکر تامین نیاز خود از طریق واردات باشند. این در حالی است که فعالان پایین‌دست این صنعت در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» بیان می‌کنند که تامین مواد اولیه بنگاه‌های تولیدی‌شان از طریق واردات با مشکلات عدیده‌ای همراه است.

در طرف دیگر مجتمع‌های پتروشیمی هم اظهار می‌کنند که تمام سعی خود را برای عرضه محصولات پتروشیمی می‌کنند و اگر مشکلی در این راستا وجود دارد، متوجه مسائلی است که در جریان تولید و بارگیری محصولات پیش می‌آید و جنبه عمدی در پایین بودن عرضه‌ها وجود ندارد. این در حالی است که دولت واحدهای پتروشیمی را مکلف کرده عرضه‌های خود را در تالار پتروشیمی بورس کالا به فروش برسانند که به عقیده فعالان این صنعت، این روند در حال حاضر بهتر از گذشته شده است اما چالش پایین بودن میزان عرضه‌ها در برخی گریدها است که انتظار می‌رود بورس کالای ایران بتواند با استفاده از ابزارهای گوناگون این فرآیند را تسهیل بخشد. فعالان صنایع پایین‌دست پتروشیمی می‌گویند بورس کالا باید در فصول پرتقاضا با شناسایی گریدهای کمیاب از طریق مراجع ذی‌صلاح و قانونی مجتمع‌های پتروشیمی را ترغیب به ارائه میزان نیاز واقعی بازار و نه نیاز کاذب کند و آنها را مکلف به عرضه حداقلی در این بازار کند.

پیش از این نیز بورس کالا بارها با برگزاری جلساتی با فعالان صنایع بالادستی در برهه‌های مختلف در جهت ایجاد تعادل در بازار از طریق اقدام به تعیین حداقل عرضه تلاش کرده و در برخی موارد حتی نتیجه‌بخش بوده است. نمونه آن کمبود عرضه‌های پی‌وی‌سی در سال گذشته یا مشکلاتی که در حوزه عرضه پلی‌اتیلن ترفتالات گرید بطری در برهه‌های مختلف زمانی دیده شده است. در این بین کارشناسان بازار معتقدند در شرایط فعلی در مورد کالاهایی همچون پلی پروپیلن شیمیایی، فیلم و نساجی، گریدهای پلی‌اتیلن لوله و سنگین اکستروژن، پلی‌اتیلن ترفتالات بطری و پلی استایرن‌ها پتانسیل برای عدم تعادل در بازار بالا است. در هفته‌های اخیر نیز در برخی دوره‌ها هر یک از این محصولات با کمبود عرضه روبه‌رو‌ بوده و این موضوع می‌تواند تا آخر فصل تابستان ادامه داشته باشد. در بیان دلایل این امر نیز کارشناسان دو موضوع را مطرح می‌کنند؛ نخست آنکه صادرات در این محصولات باعث می‌شود کمبود عرضه در بازار داخلی تشدید شود و دوم آنکه میزان تقاضای واقعی و سفته‌بازانه در بازار این محصولات روند رو به تزایدی را پشت سر می‌گذارد. در این بین در صورت تداوم این شرایط گفته می‌شود که محصولاتی از جمله PVC و پلی اتیلن‌های سبک فیلم و سبک خطی نیز با شرایط عدم تعادل در بازار روبه‌رو‌ شوند.

هدایت واردات به تالار بورس کالا

در این بین اما سوالی که مطرح می‌شود آن است که چرا بورس کالای ایران به دنبال عرضه‌کننده و تامین‌کننده خارجی نیست؟ اگر بورس کالای ایران بستری را فراهم ‌کند که تولید‌کنندگان خارجی هم بتوانند محصولات خود را در این بازار عرضه کنند، از این طریق تعادلی همیشگی میان عرضه و تقاضا پدید می‌آید و بنگاه‌های پایین‌دست با خیال راحت از تامین خوراک محصولات نهایی بنگاه‌های تولیدی خود تمرکز خود را روی کیفیت، قیمت نهایی و به‌طور کلی رقابتی کردن محصول خود می‌گذارند و مجتمع‌های پتروشیمی هم بدون فشار کار خود را دنبال می‌کنند. با قبول این موضوع که در مسیر آوردن تولید‌کنندگان خارجی به ایران مشکلاتی وجود دارد، سوال اینجاست که بورس کالای ایران با استفاده از بودجه در دسترس و با توجه به اینکه این موضوع در رسالت این شرکت تعریف شده است، آیا تا‌کنون اقدامی را در این مسیر انجام داده؟ آیا ابزاری را در این راستا تعریف کرده است؟ این در حالی است که در صورت عملی شدن این امر سود زیادی هم عاید این نهاد می‌شود.قراردادهای بلند‌مدت از جمله ابزارهایی بود که می‌توانست به انجام معاملات کمک و مشکلاتی را که در راستای عرضه و تقاضا وجود دارد حل کند و تسهیل‌کننده مسیر انجام معاملات باشد. در همین راستا نمایندگانی از بورس کالای ایران و وزارت نفت دور هم جمع شدند تا بتوانند در این خصوص تصمیمات راهبردی گرفته و در نهایت استفاده از این قراردادها بتواند روند کار معاملات را تسهیل بخشد.

در این راستا انتظار این بود که بورس کالای ایران بتواند واردکنندگان را به خط کرده و برنامه عرضه آنها را در کنار عرضه‌کننده داخلی گذاشته و بتواند شرایط را بهبود ببخشد. اساس کار این معاملات این گونه بود که به‌طور مثال واردکننده اظهار می‌کند که هر ماه یک هزار تن از یک محصول خاص را برای ۱۰ ماه عرضه می‌کند و در مقابل خریداران هم هر کدام با درصد مشخصی تقاضا وارد میدان بازی شده و رقابت می‌کنند و دست آخر کسی که با درصد پیشنهادی رقابتی آمده محصول را با قیمت پایه به علاوه درصد رقابت از آن خود می‌کند. در این میان مبلغ خسارت برای دو طرف را عدد بزرگی تعریف می‌کنیم که اگر وارد‌کننده محصول را وارد کرد و تولید‌کننده آن را تحویل نگرفت، تولید‌کننده خسارت بپردازد و بتواند جبران خسارت کند و به همین ترتیب عکس این موضوع نیز قابل اقدام است؛ به این ترتیب که اگر خریدار پولی را بابت خرید پرداخت کرد و تامین‌کننده محصول را وارد نکرد خسارتی را به تولید‌کننده بپردازد تا جبران مافات شود.

امن کردن میز معاملات بر عهده بورس کالای ایران است و انتظار می‌رود بورس کالا بتواند با استفاده از ابزارهای مختلف دو طرف معامله را بر سر میز کشانده و امنیت معاملات را تامین کند. به علاوه با توجه به اینکه در شرایط فعلی وارد‌کنندگان زیادی در پی وارد کردن محصولات پتروشیمی هستند بورس کالای ایران باید تمهیداتی را برای به خط کردن و نظم دادن به اساس کار این وارد‌کننده‌ها اندیشیده و اقداماتی را در این راستا به وجود آورد. سوالی که مطرح می‌شود آن است که آیا تا به حال واردات محصولات پتروشیمی به بازارهای داخلی نمای رسمی به خود گرفته است؟ کما اینکه در مقاطعی از زمان محصولات وارداتی برای رفع نیاز تولید‌کنندگان وارد کشور شده است. بر این اساس باید گفت این وظیفه بورس کالای ایران است که به این معاملات نمایی رسمی ببخشد و به عبارتی به آنها سر و سامان دهد و شرایطی را در راستای شفاف‌سازی معاملات این چنینی به وجود آورد. به علاوه بعد از گذشت ۶ ماه که برای استفاده از قراردادهای بلند‌مدت مصوبه شورای بورس گرفته شده، لازم است استفاده از این قراردادها اعلام عمومی شده یا نشستی در این خصوص برگزار شود. این در حالی است که با توجه به اینکه سال گذشته چیزی حدود ۷۰۰ هزار تن پلیمر وارد کشور شده، اگر این واردات در بورس کالای ایران ثبت می‌شد و نظم می‌یافت سودی هم عاید این سازمان می‌شد.

چیزی که واضح است اینکه با محدود کردن و گذاشتن شرایط برای مجتمع‌های پتروشیمی مبنی بر اینکه این تولید‌کنندگان باید محصولشان را در بورس کالای ایران عرضه کنند، این مشکل به‌طور کامل حل نمی‌شود و به نظر می‌رسد که برگزار کردن نشستی در میان همه وارد‌کنندگان و مشخص کردن خط مشی سازمان بورس کالا و متقاعد کردن این واردکنندگان در جهت تامین مالی بنگاه‌هایشان می‌تواند راهگشای این موضوع باشد و شرایط از حالت انحصاری به شرایط رقابتی تبدیل می‌شود و در این میان دیگر احتیاجی نیست سازمانی قیمت پایه اعلام کند.

البته در این میان باید به این نکته توجه داشته باشیم که بورس کالای ایران نه واحدی تصمیم‌گیرنده است و نه واحدی تصمیم‌ساز و البته واحد تنظیم‌گر بازارها هم نیست، بلکه ابزاری است که تصمیم‌سازها با مدد از آن و در قالب مدلی مشخص، روند کار تصمیم‌گیرها را مشخص می‌کنند. مهم‌ترین ویژگی بورس کالا این است که باید نهادی برای کشف قیمت‌ها باشد و در شرایط فعلی درخصوص محصولات پتروشیمی لازم است با اقداماتی به موقع به این وظیفه خود عمل کند. به عقیده کارشناسان زمانی بورس کالای ایران درخصوص معاملات محصولات پتروشیمی می‌تواند کارآ باشد که تولیدکننده‌های بیشتری را وارد میدان بازی کرده و در طرف دیگر تقاضا آزاد باشد و در شرایط رقابتی عرضه و تقاضا بتوانند به تعادل برسند. این ضعف برخی نهادهای رگولاتوری است که سبب شده تا بورس کالای ایران از رسالت اصلی خود باز بماند؛به‌طور مثال بستن کدهای معاملاتی پتروشیمی در برخی واحدهای مناطق آزاد بر گردن بورس کالای ایران افتاده که این مساله سرگرم کردن این بازار به فعالیت‌های غیرمرتبط را می‌رساند.