منافع دوطرفه در بازار پتروشیمی قطر

عارفه مشایخی: تحریم قطر از سوی ۴ کشور عربی شریک تجاری این کشور در یک هفته گذشته یکی از مهم‌ترین‌ موضوعات و در صدر اخبار رسانه‌های جهانی و منطقه‌ای بوده که به عقیده کارشناسان داخلی جدا از اثرات سیاسی منطقه‌ای که با خود به همراه دارد به تقویت جایگاه اقتصادی کشورهای غیر‌عرب منطقه از جمله ایران و ترکیه کمک شایانی می‌کند.

دو مسأله در این رابطه قابل بررسی است؛ نخست آنکه ایران چه همکاری‌هایی را در رابطه با ارتقای توان تجاری خود با قطر باید در پیش بگیرد و دوم آنکه ترکیه چه تهدیدی برای ایران در این میدان محسوب می‌شود. از ابعاد صادرات و واردات محصولات ایرانی در صنایع غیرنفتی که بگذریم زمینه‌های همکاری مشترک ایران و قطر در حوزه‌های نفت و پتروشیمی از اهمیت بسیاری برخوردار است. این کشور آن‌طور که عضو هیات‌مدیره اتحادیه صادر‌کنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی ایران در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» می‌گوید یکی از اصلی‌ترین بازیگران عمده عرضه گاز طبیعی و محصولات پتروشیمی (محصولاتی چون کود اوره که فرآیند تولیدشان راحت تر است و پلی اتیلن و برخی پلیمرهای مهم) به شمار می‌آید و حتی یکی از رقیبان اصلی ایران در منطقه محسوب می‌شود. حمید حسینی افزود: علاوه بر این موضوع قطر در حدود ۷۵ میلیون تن LNG در سال تولید می‌کند و در طرف دیگر اولین کشوری است که با همکاری با شل از تکنولوژی GTL استفاده کرده و به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین‌ صادرکنندگان عمده گاز مایع و میعانات گازی در منطقه شناخته شده است. وی در ادامه توضیح داد: این در حالی است که ایران برخی از محصولات اولیه که تولید آن پیشرفته و پیچیده است یا مواد افزودنی دارد را از این کشور وارد می‌کند.

دکتر حسینی در ادامه با اشاره به قطع روابط تعدادی از کشورهای عربی همچون عربستان، مصر، بحرین و امارات‌متحده‌عربی با قطر گفت: به باور من با شروع موقعیت جدید این کشور، به نظر نمی‌رسد که صادرات LNG و فعالیت خط لوله دولفین که گاز قطر را به امارات منتقل می‌کند با چالش روبه‌رو‌ شود. وی در ادامه درخصوص فرصت‌هایی که این تحریم برای کشور ما ایجاد می‌کند تصریح کرد: اما با ادامه تحریم‌های کشورهای غربی علیه قطر، صادرات محصولات پتروشیمی این کشور به مخاطره می‌افتد و این امر می‌تواند فرصتی را برای صنعت پتروشیمی کشور ما ایجاد کرده تا با برنامه‌ریزی دقیق و عملکردی هوشمندانه بخش بزرگی از سهم بازارهایی که در ید قدرت قطر است را تحت سلطه خود درآوریم. دکتر حسینی می‌گوید: با تحریم قطر و تجربه حضور چند ساله ما در کشورهایی همچون مصر، امارات متحده‌عربی،‌ عربستان و بحرین می‌توانیم در بازار این کشور‌ها خود‌نمایی کرده و محصولات تولیدی خود را جایگزین کالاهای قطری کنیم. وی در ادامه درخصوص تهدیدهایی که این اتفاق برای محصولات پتروشیمی تولیدی کشور ما به همراه دارد، اظهار کرد: در طرف دیگر این امکان وجود دارد که قطر با از دست دادن بازارهای عربی به سمت کشورهای جنوب‌شرقی آسیا جهت‌گیری کرده و در پی دستیابی به آن منطقه باشد که این امر با توجه به صادرات محصولات پتروشیمی ما به آن کشورها شرایط را برای ما سخت کرده و با توجه به مشکلاتی که در ارتباطات و مراودات بانکی و گشایش‌های اعتباری ما و آن کشورها وجود دارد،‌ صادرات محصولات پتروشیمی تولیدی ما به آن منطقه با مشکل مواجه شده و سهم‌مان از آن بازارها را به قطر واگذار می‌کنیم.

حسینی افزود: با این همه هنوز ترسیم و تصمیم‌گیری درخصوص اینکه این اتفاق چه تاثیری بر صنعت پتروشیمی کشور می‌گذارد، زود است و البته با توجه به دلایلی که به آنها اشاره کردم با اجرایی شدن این اتفاق طبیعتا بخش‌هایی از صنعت پتروشیمی منتفع و بخش‌هایی دیگر متضرر می‌شوند. وی گفت: علت این تصور مبهم این است که هنوز عمق این بحران مشخص نیست و این امکان وجود دارد که کشورهای عربی در همراهی با عربستان به‌طور زبانی حرفی را بزنند اما در عمل این اتفاق نیفتد؛ مثل ارتباط فعلی ما با امارات متحده عربی که در شرایط فعلی اسما با آنها ارتباطی نداریم و مراودات بانکی ما با این کشور با مشکل روبه‌رو است اما در عمل کالاهای ما در بازارهای این کشور وجود دارد و به صادرات محصولات تولیدی خود به امارات متحده عربی مشغولیم. دکتر علی شمس‌اردکانی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق ایران نیز درخصوص بحران‌های اخیر قطر و فرصت‌های فراروی ایران می‌گوید: با توجه به اینکه حمل و نقل محصولات پتروشیمی دریایی است، ایران می‌تواند در این زمینه ورود کند. به گفته وی در حال حاضر چندین شرکت حمل و نقل طرف قرارداد عربستان به دلیل ارجحیت منافع کار با عربستان و فشار سیاسی این کشور، همکاری خود را با قطر قطع کرده‌اند و محموله‌های قطر را حمل نمی‌کنند و این به معنی فراهم آمدن فرصت حضور برای ایران است. شمس اردکانی توضیح داد: مجموعه‌های پتروشیمی ما در عسلویه و مجتمع‌های پتروشیمی مستقر در بندرامام به دلیل امتیاز نزدیکی می‌توانند با شرکت‌های حمل‌ونقل‌ که محصولات ایران را حمل می‌کنند همکاری مشترک داشته باشند و حتی محصولات پتروشیمی قطری را با قیمت مناسب پیش خرید کنند و به مجموعه حمل‌ونقل‌ خود بیفزایند. وی افزود: ایران حمل و نقل دریایی گسترده‌ای دارد که در حمل محصولات پتروشیمی نیز مهارت دارند و می‌توانند در این زمینه وارد عمل شوند. وی گفت: به‌عنوان نمونه در ایران شرکت‌های بزرگی هستند که محصولات اوره و آمونیاک تولید می‌کنند. در قطر نیز یک مجتمع نسبتا بزرگ اوره و آمونیاک فعال است. با یک بازاریابی حساب‌شده شرکت‌های داخلی می‌توانند محصول قطر را بخرند و به سهم خود اضافه کرده و با صادرات آن سود خوبی نیز ببرند و از آن طرف قطر را از تنگنا نجات دهند. شمس اردکانی درخصوص همکاری ایران و قطر در حوزه گاز گفت: صادرات گاز قطر به‌صورت LNG است و ایران در LNG فعالیت چندانی ندارد.

کشتی‌های حمل LNG، کشتی‌های ویژه‌ای هستند که ایران ندارد و نقش خاصی نمی‌تواند در این حوزه ایفا کند اما ممکن است بتوانیم همکاری‌هایی نیز در این زمینه داشته باشیم. رئیس کمیسیون انرژی اتاق تهران به مساله پارس جنوبی و مشکل قدیمی ایران و قطر اشاره کرد و گفت: اشتباه بزرگی که از زمان کشف میدان گازی پارس‌جنوبی قبل از انقلاب رخ داد، این بود که می‌شد در آن زمان این مشکل را حل کرد و برنامه بهره‌برداری مشترک را با قطر به آسانی ریخت اما این اتفاق نیفتاد. بعد از انقلاب هم جنگ این فرصت را از ما گرفت چرا‌که بسیاری از کشورهای منطقه از جمله قطر رابطه خوبی با ایران نداشتند. شاید شرایط حال‌حاضر منطقه فرصت خوبی برای تعامل بهتر باشد که من اسم آن را «تامین منطقه‌ای برجام» در زمینه‌های نفت و گاز و پتروشیمی می‌گذارم. وی بحران قطر را به لحاظ ادامه‌دار یا مقطعی بودن آن غیر‌قابل پیش‌بینی دانست و گفت: باید دید چه رویدادهایی در روزهای آتی رخ خواهد داد. به گزارش «دنیای اقتصاد» قطر خود به‌عنوان یکی از قطب‌های تولید محصولات پتروشیمی دو درصد از کل تولید این محصولات را در جهان در اختیار دارد به‌طوری‌که ۲ میلیون متریک تن محصولات مذکور را در سال به بازارهای جهانی صادر می‌کند. این موضوع نشان می‌دهد در شرایط فعلی و با تحریم‌های کشورهای عربی رقمی در حدود ۷۰۰ هزار متریک تن در سال خلأ ناشی از عدم صدور کالاهای پلیمری در کشورهای عربی منطقه دیده ‌شود که ایران برای کسب این سهم باید خیز بردارد.