پل عبور از واسطه‌گری در بازار فولاد

دنیای اقتصاد: بازار فولاد ایران به رغم تغییراتی که سال گذشته در حوزه معاملات در آن رخ داد و به رونق نسبی مبادلات محصولات فولادی در این بازار منجر شد هنوز چشم به راه تحولات محسوس در حوزه‌های کلان اقتصادی و بهبود اوضاع بخش‌های ساختمانی و مسکن در ایران است. کارشناسان می‌گویند احتمالا در سال جاری شاهد تحرک جدی در چرخ‌های اقتصادی کشور باشیم و این موضوع می‌تواند با تحرک بخش مسکن در ساخت و ساز و سرایت آثار آن به سایر بخش‌ها آغاز شود. در عین حال به احتمال قوی امسال دولت برنامه‌های بهتری در زمینه رونق طرح‌های عمرانی در پیش بگیرد که این دو موضوع سیگنال‌های رونق در بازار فولاد نیز محسوب می‌شوند.

در این بین یکی از موضوعاتی که در این شرایط اهمیت می‌یابد رشد سیستم‌های توزیعی در بازار فولاد برای جلوگیری از انحصارهای کاذب در این بازار است. کارشناسان معتقدند پیش‌ترها بنگاه‌های بزرگ تولید‌کننده فولاد توزیع‌کنندگان انحصاری این محصولات نیز بودند و نقش دوجانبه‌ای را در تامین بازار بر عهده داشتند که این مساله به دلیل رانت‌هایی که ایجاد می‌کند مفید نیست و به عدم انضباط در بازار و کسری و مازادها در برهه‌های مختلف زمانی منتهی می‌شد. این در شرایطی است که خریداران خرد نیز این قابلیت را نداشتند که با حضور در بورس کالا نسبت به خرید نیاز خود اقدام کنند. در این شرایط بورس کالای ایران تصمیم گرفت سیستم معاملات خرد را در بورس کالا راه‌اندازی کرده و شرایطی را فراهم کند تا همه خریداران بتوانند نیاز خود را از این بازار تامین کنند. این موضوع به عقیده کارشناسان تاثیرات شگرفی بر انحصارزدایی از تامین بازار توسط شرکت‌های بزرگ دارد. محمد آزاد معتقد است اینکه قیمت فولاد توسط یک یا دو تولیدکننده بزرگ یا تاجر تعیین شود خطرات بزرگی را متوجه بازار می‌سازد و این در حالی است که انتظار می‌رود قیمت محصولات فولادی در بورس کالا و بر اساس عرضه و تقاضای واقعی تعیین شود.

به عقیده این فعال بازار فولاد زمانی که بازاری متشکل برای تعیین قیمت‌ها وجود نداشته باشد تولیدکنندگان بزرگ و دلال‌ها هستند که برای حرکت‌های بعدی بازار تعیین جهت می‌کنند و این موضوع بسیار خطرناک و بر هم زننده مکانیزم بازار در صنعت فولاد خواهد بود و به علاوه سایر ساختارها را نیز با اشکال مواجه می‌سازد کما اینکه در بحث‌های مالیاتی نقش دلال‌ها و واسطه‌ها که سهم زیادی در نوسانات بازار دارند، نادیده انگاشته می‌شود. با این حال بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهند هنوز خریدهای خرد در بورس کالا به‌طور کامل کلید نخورده است و هنوز سبک گذشته معاملات را شاهد هستیم اما بورس کالا در صورتی که قرار باشد به بازاری شفاف با قیمت‌های عادلانه و واقعی برای فولاد تبدیل شود باید برنامه‌های راه‌اندازی بازار معاملات خرد را هر چه زودتر راه‌اندازی کند. وی نظام توزیع یکپارچه از تولید‌کننده به مصرف‌کننده را یکی از محورهای اصلی مطالبات بازار در شرایط کنونی می‌داند و معتقد است باید فروشندگانی که پروانه کسب دارند بتوانند به راحتی از طریق بورس کالا نسبت به خرید نیاز خود اقدام کنند و تجمیع این تقاضاهای خرد روی قیمت‌های واقعی اثرگذار است. به اضافه اینکه مالیات‌ستانی ساده‌تر و پیگیری مسیر حرکت کالا در بازار نیز مشخص‌تر خواهد شد.

البته به تحلیل «دنیای اقتصاد» یک نگاه اجمالی به شبکه توزیع کشور نشان می‌دهد که بسیاری از مشکلات گذشته همچنان پابرجا است و برخی از نهادهای ایجاد شده نتوانسته‌اند نقش موثری ایفا کنند و برخی از مقررات و استانداردها موجب تضعیف رقابت در بازار و محدودیت ورود به فعالیت‌ها شده‌اند. کارشناسان معتقدند باید جهت راهکارها و تصمیمات در نظام توزیع کشور به سمت بزرگ شدن و برخورداری از صرفه‌های مقیاس و ایجاد یک ارتباط پویا و نظام‌مند میان اجزای این شبکه و نوسازی آن باشد. در این راستا اقدامات مورد نیاز برای اصلاح و تدوین مقررات همچنین سرمایه‌گذاری‌های جدید در بخش فولاد و به خصوص تسهیل شرایط برای توزیع مناسب ضروری است.

متاسفانه به‌رغم برنامه‌ریزی‌هایی که بورس کالا برای فروش خرد محصولات صورت داده هنوز این معاملات در این بازار انجام نمی‌شود و این برخلاف انتظار فعالان بازار است. فعالان بازار فولاد معتقدند بورس کالا باید زودتر از این نسبت به راه‌اندازی این معاملات اقدام کند تا بیش از این کالا در دست دلال نچرخد و به سرعت به مصرف‌کننده واقعی منتقل شود. کارشناسان با اشاره به شرایط رکودی فعلی معتقدند در شرایطی که بازار با رکود مواجه است قیمت‌ها طبعا باید روند نزولی طی کند اما این مساله در شرایط فعلی معکوس است و این نشان می‌دهد شیوه قیمت‌گذاری در حال حاضر معیوب و بر اساس تصمیمات بنگاه‌های بزرگ و بازارسازی‌های صوری است؛ بنابراین بورس کالا لازم است به سرعت شرایط را برای رونق حضور معامله‌گران متنوع در بازار به خصوص از نوع خرد آن فراهم کند.

نکته دیگری که نباید از نظر دور داشت نقشی است که واسطه‌ها در نظام توزیع کشور بر عهده دارند. بنکداران با تاثیر مستقیمی که بر قیمت‌های عرضه وارد می‌کنند محرک قیمت‌ها در بازار محسوب می‌شوند و این موضوع خارج از اراده مصرف‌کننده و ناشی از نبود یک سیستم یکپارچه توزیعی است. علاوه بر ایجاد تعادل در بازار و کاستن از نگرانی‌های تولید‌کنندگان فولادی، از اختلال در عرضه و تقاضای این محصول بکاهد. حسین پناهیان با بیان اینکه از این پس، اشخاص حقیقی و حقوقی و شرکت‌های کوچک‌تر امکان ورود به معاملات فولاد را در بازار خواهند داشت، گفت: این جلسه به دنبال نگرانی شرکت‌های فولادی نسبت به عرضه‌های بیش از حد تولیدکنندگان رده‌های پایین‌تر در خارج از بورس برگزار شد، چرا که مدتی است بازار فولاد به دلیل این عرضه‌های بیش از حد دچار اختلال شده است. وی تصریح کرد: اگرچه هم اکنون بخش عمده‌ای از فولاد تولیدی در کشور در بورس کالا دادوستد می‌شود، اما عرضه ۱۵ تا ۲۰ درصد از انواع محصولات فولادی در خارج از بورس از سوی تولید‌کنندگان رده چهارم و پنجم، اختلالات زیادی را در بازار ایجاد می‌کند. در این رابطه رئیس اتحادیه کشوری آهن با اشاره به رکود سنگین بازار آهن و فولاد در سال‌های اخیر می‌گوید در شرایط فعلی بازار معاملات محصولات فولادی هم در نبود پروژه‌های عمرانی دولتی در سکوت کامل به سر می‌برد. آزاد ادامه داد: همیشه یکی از انتقادهای فعالان بازار فولاد به بورس کالا، فروش سبدهای سنگین فولاد به سرمایه‌گذاران و مصرف‌کنندگان بود، اما به تازگی با آغاز معاملات خرد فولاد در بورس، آینده روشنی در انتظار معاملات این محصولات در صورت بازگشت رونق به بازار است. وی افزود: اگر در زمانی که رونق به معاملات محصولات فولادی برمی‌گردد، بخش قابل توجهی از عرضه محصولات در بورس کالا به‌صورت خرد باشد، شاهد پویایی بازار فولاد و شفافیت قیمتی در این بازار خواهیم بود.