نقش بورس کالای ایران درتنظیم بازار محصولات کشاورزی

محسن عبدالهی

عضو هیات مدیره بورس کالای ایران

با توسعه ابزارهای نوین مالی در بورس کالابه ویژه در بخش کشاورزی امکان کاهش ریسک خرید کالاها فراهم شده تا تولید‌کنندگان و مصرف‌کنندگان بتوانند بسته به نیاز خود، برنامه تولید و مصرف خود را با به‌کارگیری ابزارهای مختلف اجرایی کنند و از نوسانات قیمتی در آینده مصون بمانند. بازارهای کالایی که مهم‌ترین بخش اقتصادی یک کشور محسوب می‌شوند شامل محصولات بالادستی مثل نفت خام تا صنایع میان‌دستی و پایین‌دستی در حوزه‌های معدنی، نفت و گاز و پتروشیمی، کشاورزی و صنعتی هستند. بدیهی است جمعیت بیش از هفتاد میلیونی ایران نیز با این وسعت، تنوع زیستی و مواهب طبیعی، برای گذران معاش، ناگزیر به اتکا به ظرفیت‌های بخش کالا در مقایسه با بخش خدمات است؛ به ویژه اینکه با توجه به ظرفیت‌های مختلف کشورمان در زمینه نفت و گاز، معادن، محصولات کشاورزی و با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران در خاورمیانه، نیاز به بورس کالای وسیع تر در سطح مرجعی برای تعیین قیمت کالاهای مختلف در منطقه بیشتر از پیش احساس می‌شود. بنابراین داشتن یک بازار متشکل و منسجم برای مبادلات کالایی در کشور، سنگ بنای توسعه است، بر همین اساس هم عواملی همچون مساله حذف ریسک تحویل کالا و تسویه وجه، داشتن یک مرجع قیمت‌گذاری، حذف عدم تقارن اطلاعات عرضه‌کننده‌ها و متقاضیان و در نهایت، وجود یک مکانیزم شفاف برای مبادله کالاها، منجر به توسعه این بازار مالی شده است.

بورس کالای ایران؛ تولید ملی:

بورس کالا با شکل دهی یک بازار منسجم، اطلاعات قیمتی و حجمی قابل اتکا در اقتصاد برای کالاهای مختلف ایجاد کرده و این اطلاعات علاوه بر فرصت‌های مناسب سرمایه‌گذاری، ظرفیت‌های کلی اقتصاد را مشخص می‌کند. بنابراین سیاست‌گذاران، سرمایه گذاران و فعالان، امکان ارائه تحلیل‌های اقتصادی و مالی برای توسعه سرمایه‌گذاری‌ها و تولید را پیدا می‌کنند. از طرفی با توسعه ابزارهای نوین مالی در بورس کالا، از جمله ابزارهای مشتقه، سلف و قراردادهای آتی و اختیارات، امکان کاهش یا حذف ریسک خرید کالاها فراهم شده تا تولید‌کننده و مصرف‌کننده، بتوانند بسته به نیاز خود، برنامه تولید و مصرف خود را با بکارگیری ابزارهای مختلف اجرایی کنند و از نوسانات قیمت‌ها در آینده مصون بمانند. به‌طور مثال کشاورزی که دغدغه کاهش قیمت گندم تولیدی خود را دارد و همچنین از طرف دیگر شرکت کشت و صنعتی که دغدغه افزایش قیمت آن را دارد، با مبادله یک قرارداد آتی گندم یا با انتشار و داد و ستد تعدادی قرارداد اختیار روی دارایی پایه گندم، هر دو می‌توانند روی قیمت محصولات و مواد اولیه مد نظر خود برای فصول بعد برنامه‌ریزی کنند و انضباطی که در تولید شکل می‌گیرد، در کلان اقتصاد تاثیرات مثبت خود را خواهد داشت.

بورس کالای ایران؛ اشتغال

با توجه به ظرفیت‌های مناسب بخش‌های معدنی، کشاورزی و فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی در ایجاد اشتغال در کشور، بورس کالا توانسته است با تسهیل مبادلات کالاهای نهایی و مواد اولیه تولید در این بخش ها، به توسعه اشتغال و بهره‌گیری کامل از فرصت‌های کاری کمک کند. در این راستا، این بازار مالی توانسته است زیرساخت لازم برای اجرای طرح‌های حمایتی و تشویقی خود از جمله خرید تضمینی محصولات اساسی کشاورزی را با کمک ابزارهای نوین مالی مثل گواهی سپرده کالایی و اوراق اختیارات و آتی‌ها میسر کند و در نهایت فرصت‌های اشتغال را با به‌کارگیری عوامل و ظرفیت‌های تولید، حداکثر کند.

عملکرد بورس کالای ایران در بخش کشاورزی

طی سال ۱۳۹۵ با توجه به فراز و نشیب‌های قیمت‌های جهانی انواع کالاها و از طرفی رکود ادامه‌دار در اقتصاد، بورس کالای ایران توانست برای حمایت از کشاورزان، با انتشار اوراق سلف موازی استاندارد گندم، بزرگ‌ترین‌ تامین مالی بخش کشاورزی را رقم بزند. همچنین در این سال شاهد اولین معامله قرارداد‌های اختیارات بوده‌ایم که فعالان اقتصادی با پیاده‌سازی استراتژی‌های ترکیبی مختلف، امکان کسب سود مناسبی خواهند داشت و می‌توانند ریسک تولید و مصرف را مدیریت کنند. طی مدت فعالیت بورس کالای ایران، پذیرش و قابل معامله شدن انواع محصولات کشاورزی در زیرگروه‌هایی مثل کنجاله، ذرت، شکر، پسته، پنبه، زیره، زعفران، عدس، نخود، جو، برنج، خرما، روغن، کشمش، گندم، چای، مرغ منجمد، دانه‌های روغنی، تخم مرغ و سایر محصولات، امکان مبادله طیف وسیعی از کالاهای کشاورزی را برای فعالان میسر کرده است. ماده ۳۳ قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی با اتکا به ظرفیت‌های بورس کالای کشور، قیمت تضمینی محصولات کشاورزی را جایگزین خرید تضمینی کرده است که این امر، بار مالی دولت را برای حمایت از اشتغال کشاورزان، تا یک سوم کاهش داده است، به‌طوری که تولید‌کنندگان محصولات کشاورزی محصولات خود را با تحویل به انبارهای استاندارد تحت نظارت بورس کالا، تبدیل به گواهی سپرده کالایی کرده و آن را در بورس کالا عرضه می‌کنند و در صورت کاهش قیمت بورس نسبت به قیمت تضمینی اعلام شده، مابه‌التفاوت آن از سوی دولت به تولیدکنندگان پرداخت شده است. با برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات صورت گرفته، بازیگران و فعالان گواهی سپرده کالایی، آتی‌ها و اختیارات و سایر اوراق بهادار مبتنی بر انواع محصولات کشاورزی مثل گندم، جو و ذرت، با تاسیس صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی، گسترده تر شده و با فرهنگ‌سازی و آموزش این ابزارهای نوین مالی در بین کشاورزان، امکان برنامه‌ریزی متناسب با ظرفیت‌های تولید و پیش فروش کالا با قیمت مشخص برای این قشر مؤثر در جامعه فراهم خواهد شد. به امید روزی که تمام کشاورزان با برنامه‌ریزی صحیح و به‌کارگیری ابزارهای قابل معامله در بورس کالای ایران، اقدام به اخذ موقعیت مناسب فروش محصولات خود با قیمت مناسب کنند و بتوانند حداکثر انتفاع را از دسترنج خود داشته باشند و از طرفی بازار محصولات کشاورزی شفاف و کارآتر شده و بتواند با ارائه سیگنال‌های صحیح سرمایه‌گذاری، اشتغال کامل و حداکثر بهره‌وری را در این بخش داشته باشد.