ایرج فاضل‌بخششی

مدیر پروژه‌های معدنی و صنایع معدنی ایریتک

استراتژی خصوصی‌سازی معدن و صنایع معدنی ایران یک هدف ارزشمند و دست‌یافتنی در برنامه توسعه کشور است. این هدف‌گذاری نیاز به ایجاد ساختارهای مناسب در شرکت‌های خدمات مهندسی نیز دارد. شرکت‌های مهندسی به دلیل توسعه سریع دولتی در بخش معدن و صنایع معدنی ایران، در گذشته کمتر به بخش‌های اقتصاد مهندسی در ساختار خدمات خود توجه داشته‌اند. امروزه با رویکرد جدید در بازار و نیاز مشتریان و سرمایه‌گذاران، ساختار شرکت‌های مهندسی نیز نیاز به بازنگری دارند.به‌نظر می‌رسد برای تامین نیازهای امروز مشتریان این گروه از شرکت‌ها، لازم است در ساختارهای خود توجه جدی‌تر به جذب مهندسان خلاق و ماهر کنند و آگاه باشند که نیازهای مشتریان امروز، فراتر از انجام خدمات طراحی است و یک شرکت مهندسی پیشرو شایسته است نقش مغز متفکر را برای مشتریان خود بازی کند.

در این راستا به‌نظر می‌رسد که توجه به مهندسی اقتصادی، ارتباط تنگاتنگی با شرکت‌های دارای تکنولوژی‌های نوین بهره‌برداری، راهکارهای افزایش بهره‌وری، شناخت بازار محصولات معدنی و فولادی، ابزار پیش‌بینی رشد مصرف در منطقه و جهان، آشنایی با پروژه‌های جدید ساخت معادن و کارخانه‌ها، شناخت محصولات جدید با بازار پیش رو، تهیه گزارش‌های فنی اقتصادی در مراحل مختلف و راهکارهای تامین مالی، اولویت‌های جدی‌تری در برابر خدمات طراحی در شرکت‌های مهندسی خواهند داشت و در پایان، مجموعه این دانش‌ها در یک شرکت مهندسی می‌تواند سبب جذب و راهنمایی مناسب سرمایه‌گذاران برای ورود به بازار زنجیره فولاد و دیگر صنایع معدنی شود. بخشی از این نیازها، لازم است با بازنگری در سیستم‌های آموزش کشور شکل گیرد و بخشی دیگر از نیازهای شرکت‌های مهندسی، توسعه روابط خارجی، به ویژه دسترسی به شرکت‌هایی است که به گونه‌ای تخصصی تحلیل داده‌ها در بازار تولیدات معدنی و صنایع معدنی را انجام می‌دهند.

بدون تردید مهم‌ترین‌ راه جذب سرمایه، شفاف‌سازی حجم سرمایه و بازگشت سرمایه برای سرمایه‌گذار است با توجه به هزینه بالای اولیه سرمایه‌گذاری‌های صنعتی و معدنی و زمان اولیه مورد نیاز برای ساخت، در یک روال منطقی برای جذب سرمایه و کارآفرینی لازم است خدمات مهندسی پیش از آغاز ساخت و انجام سرمایه‌گذاری با دقت کافی انجام شود. این خدمات مهندسی از مهندسی مفهومی آغاز شده و می‌تواند چند مرحله تهیه گزارش فنی اقتصادی را در پی خود داشته باشد به‌گونه‌ای که گزارش‌های فنی اقتصادی تهیه شده در هر مرحله کاری دارای دقت میان مثبت‌و منفی۳۰درصد تا مثبت‌و منفی۱۰درصد در بخش مالی هزینه طرح خواهد بود. بدیهی است آخرین گزارش فنی اقتصادی تهیه شده که دارای مهندسی اساسی کاملی است تصویر بسیار روشنی در برابر سرمایه‌گذار از میزان سرمایه‌گذاری و بازار پیش رو قرار خواهد داد. این گزارش در این مرحله می‌تواند با ارائه طرح سرمایه‌گذاری و راهکارهای پیشنهادی با دقت مثبت‌و منفی۱۰درصد برنامه زمانی قابل قبولی را به سرمایه‌گذار پیشنهاد دهد. هزینه این خدمات می‌تواند بین ۷ تا ۱۰ درصد کل سرمایه باشد.

یادآور می‌شود در زمانی که کمبودهای کشور برای همگان آشکار و بدیهی بود و رقابت در بازار‌های صادراتی جهان مد نظر نبود سرمایه‌گذار دولتی، انجام پروژه‌های صنعتی و معدنی را بدون نگاه دقیق به آینده تولید در دستور کار خود قرار می‌داد و به همین سبب بخشی از کار مهندسی با دقت کمتری انجام می‌شد و گاه نیز این بخش مهندسی از چرخه کار یک پروژه حذف می‌شد. مهم‌ترین انگیزه برای این رویکرد، عدم نگرانی از بازگشت سرمایه طرح به دلیل نیازهای آشکار بازار بود. این رویکرد سبب شد در بلند‌مدت، شرکت‌های مهندسی در بخش ارائه خدمات طراحی مهندسی پیشرفت قابل قبولی به‌دست آورند ولی در دیگر بخش‌های خدمات مهندسی که به آن اشاره شد و لازمه ارائه خدمات به یک سرمایه‌گذار خصوصی است با ضعف‌های بزرگی در چرخه خدمات مهندسی مواجه شوند. به گونه‌ای که امروز می‌توان به صراحت گفت دستیابی به شرکت مهندسی که بتواند یک گزارش فنی اقتصادی در حد پذیرش بانک‌های بین‌المللی (و یا حتی در حد بانک‌های داخلی که ممکن است رویکرد جدی در سرمایه‌گذاری معدنی و صنایع معدنی داشته باشند) تهیه کند، بسیار سخت است. باید توجه داشت گزارش‌های خوب مهندسی می‌تواند سبب شود ریسک سرمایه‌گذاری و هزینه ریسک سرمایه چه در سیستم بانکی و چه از نظر سرمایه‌گذار کاهش یابد و این منجر به کاهش هزینه تولید و سرعت بخشیدن به تصمیم در سرمایه‌گذاری خواهد شد. امروز که دولت در بخش سرمایه‌گذاری به‌طور مستقیم قصد مداخله ندارد شایسته است که بخشی از هزینه‌های آموزش و توسعه شرکت‌های مهندسی را برای رسیدن آمادگی به ارائه این خدمات به‌عهده بگیرد در غیر این صورت نمی‌توان انتظار حرکت‌های کارآمدی در جذب سرمایه‌گذاری صنعتی و معدنی داشت. اولین راهکار، همان راهی است که خدمات شرکت‌های مهندسی را به شرایط امروز رسانده است. بدین منظور لازم است شرکت‌های بزرگ دولتی بدون انجام مراحل تهیه گزارش‌های فنی اقتصادی با رویکرد به بازار و صادرات و انجام خدمات مهندسی اساسی وارد مرحله سرمایه‌گذاری یا جذب سرمایه نشوند تا این روش کار درست و بهینه در کشور نهادینه و شرکت‌های مهندسی نیز فرصت بازنگری در ساختار خود را بیابند.