سید‌روح‌الله وحید‌کیانی

رئیس کارگروه تنظیم بازار شرکت ملی صنایع پتروشیمی

صنعت پتروشیمی که مهم‌ترین بخش درآمد غیر‌نفتی کشور و متنوع‌ترین زنجیره محصولات صنعتی را داراست. صنایعی از جمله خودرو، ساختمان، پلاستیک، رنگ و رزین و انواع پوشش‌های صنعتی، چسب، حلال، کود، سموم، محصولات آرایشی، بهداشتی و نساجی را به خود وابسته کرده و اهمیت صنعت پتروشیمی را دوچندان کرده و انتظارات از این صنعت پیشران بیش از پیش شده و به تبع آن، اثرات جانبی این صنعت نیز با توجه به سیاست‌های اقتصاد مقاومتی بسیار پررنگ خواهد بود.

در کشور ما نیز با توجه به جهش و توسعه صنعت پتروشیمی در دهه گذشته؛ کارخانه‌ها و بنگاه‌های صنایع تکمیلی نیز با نگاه استفاده از مزیت وجود محصولات مجتمع‌های پتروشیمی کشور، اقدام به توسعه و افزایش ظرفیت کردند که در آن برهه زمانی شرکت بازرگانی پتروشیمی در تامین مواد اولیه مورد نیاز صنایع تکمیلی با استفاده از ظرفیت و ساختار تخصصی خود و دولتی بودن اکثر شرکت‌های پتروشیمی، به‌عنوان کارگزاری فروش انحصاری مجتمع‌های پتروشیمی تلقی شده و تامین و تنظیم تقاضای داخلی از سوی آنها از طریق مجتمع‌های پتروشیمی و واردات صورت می‌پذیرفت.اما پس از اجرای خصوصی‌سازی و اصل ۴۴ قانون اساسی در صنعت پتروشیمی، سهامداران عمده مجتمع‌های پتروشیمی که هلدینگ‌های سرمایه‌گذاری عمومی وابسته به دولت بودند، در ابتدا استراتژی فروش جزیره‌ای محصولات هر مجتمع را دنبال کرده و هم ‌اکنون نیز با ایجاد ساختارهای بازرگانی در هلدینگ‌های خود؛ امور بازرگانی محصولات مجتمع‌های پتروشیمی را بخشی در ساختار شرکت پتروشیمی و بخشی در ساختار هلدینگ خود، مدیریت می‌کنند.

البته بخش مهمی از مجتمع‌های پتروشیمی که هلدینگ خلیج فارس نیز سهامدار آنها است، کارهای اجرایی بازرگانی خود را به‌رغم سهامداری شرکت بازرگانی پتروشیمی PCC، با تشکیل شرکت بازرگانی تجارت صنعت خلیج فارس به آن سپرد، اما از آنجا که مهم‌ترین‌ شاخصه شرکت‌ها و سازمان‌های بازرگانی، اتخاذ تصمیماتی برای اخذ سود حداکثری است، اقدام به فعالیت‌هایی خواهند کرد که بالانس و ثبات در بازار محصولات پتروشیمی به‌هم ریخته و سود حداکثری عاید آنها شود.از سویی دیگر طبق ادبیات تجارت رقابتی؛ محصولات پتروشیمی به‌دلیل محدود بودن تولیدکنندگان هر گرید (‌حداکثر چهار تولیدکننده) از وضعیت بازار انحصار چند‌جانبه تبعیت می‌کنند که در آن تعداد تولیدکنندگان (یا تامین‌کنندگان) به‌قدرى کم است که اقدام هر یک از فروشندگان در فعالیت‌هاى سایر مجتمع‌ها موثر واقع شده و به‌همین نحو اعمال سایر مجتمع‌ها نیز در فعالیت تک تک فروشندگان تاثیر مى‌گذارد. تغییرات حاصله در میزان تولید و قیمت پیشنهادى هر گرید مجتمع‌ها در میزان تولید و همچنین در قیمت پیشنهادى سایر مجتمع‌های پتروشیمی موثر واقع شده و در نتیجه سایر فروشندگان در مقابل تغییرات قیمت و میزان تولید هر یک از مجتمع‌ها عکس‌العمل نشان مى‌دهند. در بازار انحصار چند جانبه، برخلاف بازار رقابت خالص یا انحصار خالص، فروشندگان استقلالى از خود نداشته و به‌ یکدیگر بستگى دارند.شرکت‌های پتروشیمی در یک بازار انحصار چند‌جانبه کالاهاى قابل تشخیص از یکدیگر تولید مى‌کنند. به این معنى که هرچند محصولات تمام مجتمع‌ها در بازار جانشین خوبى براى یکدیگر به‌شمار مى‌روند (و کشش ارتباطى تقاضا مابین آنها زیاد است)، ولى محصول هر مجتمع به‌تنهایى داراى مشخصاتى مخصوص به خود است که صنایع پایین‌دستی را به آن جذب کرده تا دستگاه‌های خود را با آن تنظیم کنند.در جمع‌بندی نکات بالا به این نکته خواهیم رسید که محصولات پتروشیمی دارای تولیدکنندگان انحصاری و بازاری رقابتی در کشور است که اساسا در صورت نبود رگولاتور، می‌تواند شرایطی بسیار پیچیده و مبهم را برای صنایع تکمیلی پتروشیمی رقم بزند.اما این رگولاتور و تنظیم‌گر باید دارای چه ویژگی‌هایی باشد تا بازار محصولات پتروشیمی، شرایطی باثبات را داشته باشد. با اندکی تامل می‌توان دریافت که جهت تنظیم و ثبات بازار ضروری است در شرایط تجارت آزاد قرار گرفته تا در تامین‌کنندگان محصولات پتروشیمی نیز رقابت وجود داشته باشد و امید آن داشت تا با ابزاری راهبردی- اجرایی، مواد اولیه مورد نیاز صنایع تکمیلی را به نحو مطلوب تامین کرد.

ویژگی‌های تنظیم‌گر بازار محصولات پتروشیمی:

  • دسترسی به اطلاعات برنامه و عملکرد تولید، موجودی انبارها و اشراف بر ویژگی محصولات از حیث جایگزینی کارکرد و جایگزینی خط تولید.
  • اختیارات قانونی کنترل، نظارت، هدایت و راهبری بازار داخلی محصولات پتروشیمی در گرو حمایت و پشتیبانی از تصمیمات تنظیم گر و رگولاتور است. که امکان هرگونه تخطی و اقداماتی را که در جهت بی‌قاعدگی بازار صورت می‌گیرد گرفته و بتواند با تدابیر تعرفه‌ای تشویقی یا سختگیرانه، در بهبود تامین مواد اولیه صنایع تکمیلی اقدام کند.
  • ارتباطات و تعاملات گسترده با شرکت‌های پتروشیمیایی بین‌المللی با بهره‌گیری از تجربیات و تخصص نیروی انسانی و حتی‌المقدور استفاده از برند PCC برای تنظیم برنامه‌های واردات محصولات پتروشیمیایی مورد‌نیاز.
  • توانمندی و تخصص مدیریت عرضه هر گرید در بورس کالا با تعاملات پایدار با مجتمع‌های پتروشیمی و استفاده از اختیارات قانونی.
  • آشنایی و تعامل گسترده با صنایع تکمیلی و نیازمندی‌های ایشان و فرآیندهای تولیدی ایشان.
  • آشنایی با روند قیمت محصولات پتروشیمی در دنیا و عوامل موثر بر آن.
  • آشنایی با نیازهای فصلی مواد اولیه در بازار ایران و بازارهای هدف.
  • آشنایی و ارتباط داشتن با شبکه تعاملات بانکی داخلی و بین‌المللی، برای تسهیل در خریدهای اعتباری داخلی و بین‌المللی.
  • داشتن ارتباط سازمانی و غیر‌سازمانی با شرکت‌های پتروشیمیایی و افراد موثر و ذی‌نفوذ سهامدار در آنها.
  • تخصص ویژه در مذاکرات و فعالیت‌های بازرگانی.
  • جایگاهی دولتی که بتواند با بی‌طرفی و فقط جایگاه استراتژیک منافع تامین صنعت را برطرف کند.