«دنیای اقتصاد» یکی از مولفه‌های موثر بر قیمت محصولات پتروشیمی را بررسی می‌کند
دام انحصار در بازار پتروشیمی
عارفه مشایخی: یکی از مطالبات عمده فعالان صنایع پایین دستی صنعت پتروشیمی کشور ما ایجاد فرآیندهایی برای کاهش نوسانات مواد اولیه مورد استفاده توسط این صنایع است. به عقیده آنها، ماهیت قراردادهای شرکت‌های پایین‌دستی به گونه‌ای است که امکان تغییر قیمت بعد از عقد قراردادهای معامله محصولات مختلف برای آنها وجود ندارد و این به آن معنا است که نوسانات افزایشی در قیمت مواد اولیه که بهای تولید را با روند صعودی مواجه می‌کند تنها یک نتیجه دارد و آن کاهش حاشیه سود برای محصولات نهایی است.
عارفه مشایخی: یکی از مطالبات عمده فعالان صنایع پایین دستی صنعت پتروشیمی کشور ما ایجاد فرآیندهایی برای کاهش نوسانات مواد اولیه مورد استفاده توسط این صنایع است. به عقیده آنها، ماهیت قراردادهای شرکت‌های پایین‌دستی به گونه‌ای است که امکان تغییر قیمت بعد از عقد قراردادهای معامله محصولات مختلف برای آنها وجود ندارد و این به آن معنا است که نوسانات افزایشی در قیمت مواد اولیه که بهای تولید را با روند صعودی مواجه می‌کند تنها یک نتیجه دارد و آن کاهش حاشیه سود برای محصولات نهایی است. این در شرایطی است که نوسانات قیمتی در مواد اولیه در سال‌های اخیر یکی از موضوعات مهم بازار بوده و تقریبا کنترل این نوسانات اگرچه با برنامه‌هایی همراه بوده اما همواره به سختی صورت گرفته است.
به تحلیل «دنیای اقتصاد» عوامل متعددی در این روند مداخله دارند؛ اما یکی از موضوعاتی که در این گزارش قابل بررسی است انحصاری بودن تولید در بخش پتروشیمی بالادستی است. البته در مجموع نمی‌توان صنعت پتروشیمی را صنعتی انحصاری دانست؛ اما واقعیت آن است که تولید محصولات مختلف می‌تواند شرایط شبه انحصاری را به تصویر بکشد. به‌عنوان مثال در کشور ما تولید محصولاتی همچون پی‌وی‌سی توسط ۴ شرکت، دی اتیل هگزانول توسط یک مجتمع، پلی‌استایرن انبساطی از سوی دو مجتمع، پلی‌اتیلن سنگین دورانی از سوی دو مجتمع و پلی‌اتیلن سنگین لوله از سوی ۳ شرکت صورت می‌گیرد.علاوه بر این پلی‌اتیلن سنگین ترفتالات بطری و نساجی، پلی‌اتیلن سبک خطی، پلی‌اتیلن اکستروژن، جوش شیرین، پلی‌پروپیلن شیمیایی و نساجی همگی با تعداد معدودی شرکت‌های پتروشیمی تولید می‌شوند.
به این ترتیب و بر اساس قوانین اقتصاد خرد باید گفت تولیدات اکثر محصولات - اگر نگوییم همه آنها - تحت شرایط انحصاری یا شبه‌انحصاری صورت می‌گیرد که این موضوع خطرات فراوانی را با خود به همراه دارد. به‌عنوان مثال عدم تولید یک محصول از سوی یک شرکت به معنای قفل شدن عرضه آن در بازار و کمبودش است که می‌تواند به افزایش قیمت آن منجر شود و در نتیجه اثر خود را بر تولیدات پایین‌دستی خواهد گذاشت. یا به‌عنوان مثال دیگر اگر شرایط اورهال مجتمع‌های پتروشیمی را به خاطر آوریم، با تعمیر و استراحت یک مجتمع تولیدی بهای ماده اولیه در آن بازار به سرعت رشد می‌کند. توقف بارگیری، توقف خط تولید و هر بهانه‌ای که میزان تولید یک محصول را در یک مجتمع کاهش دهد به سرعت در بازار اثر می‌گذارد و به رشد سریع قیمت‌ها منتهی شود. به عبارتی انحصار در تولید به سبک و سیاقی که در صنعت پتروشیمی ایران دیده می‌شود اولین اثر خود را در بخش مصرف ظاهر می‌کند و فشاری بر دوش بخش پایین دستی صنعت وارد می‌آورد. در این میان کارشناسان می‌گویند برای عبور از این شرایط باید زمینه‌های رقابتی شدن تولید فراهم شود. این رقابت از سه جنبه قابلیت بررسی دارد؛ نخست آنکه مجتمع‌های تولیدی قابلیت تولید گریدهای مختلف را پیدا کنند که البته این موضوع چندان جای کار ندارد؛ مگر با ایجاد زیرساخت‌های تولید و فراهم‌سازی مقدمات در بدنه صنعت، دوم فراهم‌سازی زمینه‌های رقابت با تولیدکنندگان خارجی و به عبارتی واردات مواد اولیه مورد نیاز بازار که کمبودهای صنایع پایین‌دستی را در شرایط مختلف تامین کند و سوم ایجاد زمینه‌های حضور سرمایه‌گذاران جدید اعم از داخلی و خارجی برای ایجاد شرایط تولید در محصولات و گروه‌های مختلف کالایی مورد نیاز کشور.
تعریف تئوریک انحصار در صنعت پتروشیمی
در این رابطه دکتر عباسعلی ابونوری، استاد دانشگاه و نظریه‌پرداز بازارها در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» درخصوص تعریف بازارهای انحصاری و رقابتی از دید اقتصاد گفت: مهم‌ترین نمادی که در تعریف انحصاری بودن بازارها وجود دارد تعداد بنگاه‌ها است. وی با اشاره به اینکه ساختار انحصاری زیر‌مجموعه‌هایی از جمله انحصار کامل، رقابت انحصاری و انحصار چندجانبه را به همراه دارد، می‌گوید: نکته‌ای که در این میان می‌توان به آن اشاره کرد این است که در هیچ جای دنیا انحصار کامل وجود ندارد و بازار انحصار کامل نداریم. علت این امر هم آن است که ساختار انحصار کامل زمانی اتفاق می‌افتد که فقط یک بنگاه بتواند کالاهای غیرقابل رقابت را عرضه کند و هیچ کالای جانشینی برای کالای عرضه‌شده وجود نداشته باشد، بنابراین ساختار کلی بازارها یا انحصار رقابتی یا انحصار چندجانبه است. وی افزود: حال اگر به بررسی بازارهایی همچون پتروشیمی بپردازیم می‌بینیم عرضه مواد این صنعت در ساختار رقابت انحصاری تعریف می‌شود و نکته‌ای که می‌توان درخصوص این بازارها گفت این است که باید به بررسی این مساله بپردازیم که بنگاه‌های اقتصادی قیمت‌پذیر هستند یا قیمت‌گذار.دکتر ابونوری می‌گوید: در بازار محصولات پتروشیمی می‌توان گفت که عمل هر بنگاه (یک مجتمع پتروشیمی) بر عمل بنگاه‌های دیگر (تولیدکنندگان صنایع پایین‌دستی) تاثیر دارد و نکته‌ای که در این خصوص می‌توان گفت آن است که برخی از بنگاه‌های داخل این صنعت این قابلیت را دارند تا انحصار چندجانبه ایجاد کنند و تنظیم پیچ بازار را به دست بگیرند.ابونوری درخصوص شرایط عرضه‌های پتروشیمی‌ها و نحوه قیمت‌گذاری و استراتژی که پتروشیمی‌ها درخصوص صادرات مواد اولیه به کشورهای دیگر در شرایط انحصاری در پیش می‌گیرند این شرایط را عاملی برای نوسان در بازار محصولات نهایی دانست و گفت: قیمت در چنین شرایطی از مدار منطقی خود خارج می‌شود و در نتیجه شاهد فشارهای قیمتی در بخش‌های مصرف‌کننده این محصولات خواهیم بود؛ این در حالی است که این فشارها مانع از رشد صادراتی در بخش‌های پایین‌دستی می‌شوند و به عبارتی شاهد به هم خوردن تعادل در دو بخش بالادستی و پایین‌دستی خواهیم بود. وی در ادامه افزود: به دلیل آنکه انرژی در ایران ارزان است و تکنولوژی تولید محصولات پتروشیمی سنتی و قدیمی است اگر حمایت‌های دولتی وجود نداشته باشد طبیعی است که بنگاه‌های پایین‌دستی این صنعت با مشکل مواجه شوند و نتوانند آن طور که باید و شاید در بازارهای هدف صادراتی حضور پیدا کنند.
ضرورت رقابتی کردن تولید مواد اولیه
مدیر کمیته روابط عمومی انجمن ملی پلاستیک، در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» درخصوص انحصاری بودن عملکرد مجتمع‌های پتروشیمی گفت: تولید داخلی کشور پتانسیل‌های محدودی دارد که با توجه به گریدهای مواد اولیه در بازار اینکه ما انتظار داشته باشیم همه پتروشیمی‌ها بتوانند تمام گریدهای مصرفی را تولید کنند انتظار بی‌جایی است. به این ترتیب در تولید گریدهای مختلف از مواد اولیه تولید شرکت‌های مختلف رفتارهای نسبتا انحصاری یا شبه انحصاری از خود نشان می‌دهند که البته در برخی شرایط باعث بروز مشکلاتی در بازار می‌شود به‌عنوان مثال عدم عرضه یک یا دو شرکت که تولید یک گرید خاص را بر عهده دارند می‌تواند جهت بازار را در آن محصول تغییر دهد. دکتر آرین قصری در ادامه تصریح کرد: البته این طبیعی است که شرکت‌های پتروشیمی به سمت گریدهایی که خاص‌تر و پر‌مصرف‌تر هستند، جهت‌گیری کنند تا بتوانند سهم بیشتری را نصیب خود کنند. وی در ادامه تصریح کرد: به باور من برای حل این مشکل یعنی رقابتی کردن تولید مواد اولیه در کشور باید فضایی حاکم شود تا شرکت‌های مواد اولیه خارجی بتوانند در بورس کالا حضور داشته باشند. به عبارتی وقتی درهای واردات این کالاها و محصولات به کشور باز شود شرایطی به وجود می‌آید که در آن موقعیت همه در فضایی رقابتی دست به عرضه محصول می‌زنند و به این ترتیب بخش عمده‌ای از مشکلات صنایع تکمیلی در این صنعت حل خواهد شد.
قصری درخصوص تبعات انحصاری بودن عرضه محصولات در این صنعت تصریح کرد: در شرایط انحصار صنایع پایین دستی با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند که از جمله این مشکلات می‌توان به چالش نوسانات قیمتی که به تبع عدم مدیریت در بازار حاصل می‌شود، اشاره کرد.وی در ادامه تصریح کرد: در شرایط انحصار بازار به دست چند اهرم می‌افتد که به راحتی می‌توانند بازار را بازی دهند و در چنین شرایطی وقتی تولید‌کننده پایین دست از خرید نامطمئن است و بعضا در برخی شرایط نمی‌تواند مواد اولیه خود را تامین کند پس نمی‌تواند برنامه‌های بلندمدتی را برای بنگاه تولیدی خود تعریف کند و فروش مناسبی داشته باشد.وی در ادامه اظهار کرد: این موضوع باعث می‌شود که در چنین شرایطی شاهد تعطیلی یا نیمه تعطیل شدن بنگاه‌های پایین دستی باشیم که در سال‌های اخیر بارها با این شرایط روبهرو شده‌ایم.قصری در ادامه افزود: وقتی به بنگاه‌های پایین دست پتروشیمی خوراک لازم نرسد یا مواد اولیه به قیمت بالا را خریداری کنند نمی‌توانند محصولاتی با قیمت تمام شده پایین را تولید کنند و در پی این جریان نمی‌توانند رقابتی باشند. حال اگر بخواهند قیمت رقابتی را اساس کار خود قرار دهند مجبورند کیفیت خود را پایین آورند و شرایطی پیش می‌آید که برند ایرانی به برندی بی‌کیفیت تبدیل می‌شود و به این ترتیب علاوه بر اینکه نیاز بازارهای داخلی تامین نمی‌شود سهم زیادی از بازارهای جهانی هم به دست رقیبان می‌افتد. وی در ادامه آسیب اصلی را متوجه شرکت‌هایی دانست که مجبورند محصولات خود را با قیمتی ثابت بفروشند و تصریح کرد: برخی شرکت‌ها در قالب مناقصات قراردادهایی را بسته‌اند و مجبورند تمام نوسانات قیمتی را بدون تغییر قیمت نهایی و تغییری در کیفیت پیش ببرند و نتایج نوسانات قیمتی در محصولات ریسک این شرکت‌ها را به شدت افزایش می‌دهد.مدیر کمیته روابط عمومی انجمن ملی پلاستیک در آخر چشم‌انداز رقابتی کردن فضا را این گونه ترسیم کرد: در شرایطی که فضا رقابتی شود مواد اولیه با قیمتی پایین‌تر و نزدیک به قیمت‌های جهانی به دست تولید‌کننده پایین‌دستی می‌رسد و تولید‌کننده با آرامش خیال برنامه‌ریزی می‌کنند و به‌طور قطع علاوه بر تامین نیاز بازارهای داخلی سهم زیادی از بازارهای جهانی را در سیطره خود در می‌آورند و در پی آن ارزآوری بیشتر می‌شود و شاهد رونق اقتصادی در این بخش خواهیم بود.
روز گذشته محقق شد
عقب‌نشینی حجم معامله پلیمرها در بورس کالا
اطلاعیه عرضه ۳۵ هزار تنی انواع مختلف مواد اولیه پلیمری در بورس کالا را باید یکی از مهم‌ترین رخدادهای این بازار در روز گذشته به شمار آورد هرچند که به استثنای معاملات سلف مچینگ و نقدی مچینگ، در نهایت ۳۶ هزار و ۳۰۵ تن عرضه در تالار به ثبت رسید. اهمیت این موضوع در وضعیتی خودنمایی می‌کند که در مدت مشابه هفته قبل و زمان سنتی معامله پلیمرها در بورس کالا، شاهد عرضه ۴۲ هزار و ۴۷۰ تن انواع پلیمرها بود یم که همین نکته پتانسیل رقابت و رشد قیمت‌ها را در ابتدای فعالیت بازار فراهم کرد. همین شرایط در نهایت باعث شد تا بخش بزرگی از عرضه‌ها با تقاضای انبوه روبهرو شده و همچنین بیشتر عرضه‌ها با رقابت و رشد قیمت مورد معامله قرار گرفت. این در حالی است که برخی گروه‌های کالایی که در هفته‌های اخیر با آرامش نسبی روبهرو بودند نیز به جرگه گریدهای جذاب وارد شده و زمانی ایده‌آل را برای فروشندگان پدید آوردند. حجم معامله ۲۹ هزار و ۵۰۰ تن انواع پلیمرها (به استثنای مچینگ) و خودنمایی تقاضایی نزدیک به ۸۶ هزار و ۴۰۰ تن نشان‌دهنده وجود تقاضای ۹۲/ ۲ برابری پلیمرها در برابر حجم معاملات آنها است که از التهاب نسبی بازار خبر می‌دهد. این در حالی است که باز هم برخی از عرضه‌هایی که از جذابیت کمتری برخوردار هستند با معامله روبهرو نشده و وارد مچینگ شدند که از نگرانی زیرپوستی در بازار حکایت می‌کند. البته ورود بسیاری از عرضه‌ها به مچینگ خود پتانسیل شکننده‌ای را برای افزایش حجم معاملات به همراه داشته است. در کنار وضعیت نامتناسب معاملات در بورس کالا باید به این نکته اشاره کرد که کاهش قیمت‌ها در روز سه‌شنبه در بازار آزاد، نکته‌ای است که می‌تواند بر روند معاملات در بورس تاثیر بگذارد ولی شاهد بودیم که معاملات بورس از نوسان قیمت‌ها در بازار آزاد تاثیر چندانی نپذیرفت. در هر حال هفته آینده زمان اعلام قیمت‌های پایه جدید است که با توجه به ابهام در دورنمای قیمت‌های پایه به دلیل شرایط ناموزون بازارهای جهانی مخصوصا در شرق آسیا در کنار افزایش گام به گام قیمت دلار، شاهد سر‌در‌گمی برخی خریداران مخصوصا با محوریت سفته‌بازی و واسطه‌گری بوده‌ایم.
ارسال نظر