دگردیسی نفتی در بورس انرژی عکس: رضا جلالی

محمدحسین بابالو: چهره جدید بورس انرژی واقعیتی است که با رهگیری اخبار مربوط به این شرکت در رسانه‌ها، به وضوح در حال مشاهده است. رکوردشکنی حجم معاملات شهریورماه با ثبت بیشترین حجم داد‌‌و‌ستد ماهانه در تاریخ بورس انرژی، موفقیت‌های چشمگیر در معاملات صادراتی فرآورده‌های نفتی، وجود تقاضای چند برابری در برابر عرضه گازوئیل در این بورس، برگزاری نشست‌های تخصصی درخصوص معاملات برق، آغاز معاملات هفتگی نمادهای برق که در اولین روز عرضه با معامله رو‌به‌رو شد، تلاش برای جلب توجه خریداران بیشتر به این بازار همچنین تقویت محسوس حجم معاملات سلف استاندارد موازی به‌عنوان ابزاری قدرتمند برای تامین مالی صنعت نفت، مواردی است که چهره جدیدی از بورس انرژی را ترسیم کرده است.

این تغییر چهره معاملاتی را می‌توان دلیل اصلی خودنمایی بورس انرژی در رسانه‌ها به شمار آورد که از بستر واقعیت‌های بنیادین این بورس برخاسته است. شرایط جدیدی که قطعا با مساعدت جدی وزارتخانه‌های نفت و نیرو محقق شده و البته می‌تواند نگاه حمایتی گسترده‌تری را از سوی بدنه تصمیم‌سازی اقتصادی کشور به خود جلب کند. آمار معاملات شهریورماه نشان می‌دهد که بیش از ۳۲ درصد از معاملات به‌صورت فیزیکی و نزدیک به ۱۲ درصد معاملات نیز داد و ستد برق را شامل شده و ۵۶ درصد باقی مانده نیز به قراردادهای سلف استاندارد موازی باز‌می‌گردد. با توجه به این موارد در کنار عرضه اوراق سلف استاندارد موازی جدید، به احتمال قوی رکورد شهریورماه، باز هم در بورس انرژی شکسته خواهد شد.

با توجه به افزایش آرام و گام به گام ظرفیت پالایشگاهی در کشور، از این پس می‌توان به تقویت حجم عرضه فرآورده‌های نفتی، بیش از پیش در بورس انرژی امیدوار بود. این در حالی است که با توجه به وجود تقاضای بالفعل برای بسیاری از محموله‌های صادراتی که غالبا با رقابت مورد داد و ستد قرار می‌گیرند همچنین با تلاش‌های بورس انرژی برای جذب خریداران بیشتر، این احتمال وجود دارد که در آینده‌ای نزدیک حجم معاملات فرآورده‌های نفتی در این بازار مالی جهشی بزرگ را تجربه کند که در نهایت موجب خواهد شد بورس انرژی به جایگاه هدف‌گذاری شده خود نزدیک‌تر شود. از سوی دیگر با توجه به تغییر رویکرد اجرایی بورس انرژی برای حضور حداکثری در بازارهای منطقه‌ای فرآورده‌های نفتی، حجم معاملات و شیوه داد‌و‌ستد و تحویل فیزیکی نیز می‌تواند به کشورهای منطقه عوض شده و فضایی جذاب برای تولید و صادرات فرآورده‌های نفتی ایجاد شود که نظر مثبت بدنه تصمیم‌سازی اقتصادی کشور در کنار حمایت‌های جدی وزارت نفت از بورس انرژی، خود بزرگ ترین حامی و زمینه‌ساز رونق روزافزون این نهاد مالی به شمار می‌رود. با توجه به رویکرد فعلی وزارت نفت درخصوص توسعه صنایع پایین‌دستی و زنجیره ارزش در صنایع بزرگ نفت، گاز و پتروشیمی، باید بیش از پیش به این روند رو به رشد امیدوار بود. آینده صحت و سقم این پیش بینی را محقق خواهد ساخت.

نکته مهم درخصوص فعالیت‌های بورس انرژی را باید توجه جدی و همه جانبه فعالیت‌های این بورس به سمت حامل‌های انرژی دانست، زیرا پس از کسب موفقیت‌هایی درخصوص اوراق سلف استاندارد موازی و همچنین تقویت جایگاه معاملات برق، هم اکنون زمان آن فرارسیده است که رویکرد اصلی این بورس به سمت حامل‌های انرژی تعمیم پیدا کند. با توجه به این موارد می‌توان از این پس چهره بورس انرژی را به رنگ فرآورده‌های نفتی و لعابی صادراتی ترسیم و تجسم کرد. احتمالا آینده بورس انرژی بیش از پیش نفتی خواهد شد. با توجه به موارد فوق و بسترهای موجود در بورس انرژی در کنار تجربه صادرات فرآورده‌های نفتی از این بازار مالی، در گفت‌وگویی با دکتر سید علی حسینی، مدیرعامل بورس انرژی به بررسی واقعیت‌های این بازار و همچنین شفاف‌سازی اهداف این بورس و دورنمای فعالیت‌های آن پرداخته‌ایم.

دکتر علی حسینی در ابتدای این نشست درخصوص پیشینه و فعالیت‌های بورس انرژی به خبرنگار «دنیای اقتصاد» گفت: شورای‌عالی بورس در ۳۰ خرداد سال ۱۳۹۰ با تجمیع درخواست‎های جداگانه به منظور راه‌اندازی بورس نفت و برق به تأسیس بورس انرژی رأی داد و در تیر ماه سال ۱۳۹۱ با مجوز سازمان بورس و اوراق بهادار به‌صورت شرکت سهامی عام ثبت شد و نهایتا این بورس در تاریخ ۱۹ اسفند ۱۳۹۱ رسما آغاز به کار کرد.

ترکیب سهامداری بورس انرژی ایران، هم‌اکنون به‌صورت ۶۰ درصد نهادهای مالی، ۲۰ درصد فعالان صنعت برق و نفت و ۲۰ درصد عموم مردم و با قید محدودیت ۵/ ۲ درصد برای هر متقاضی است. به عبارت ساده‌تر و با توجه به جایگاه خاص بورس انرژی، هر فرد حقیقی و یا حقوقی تنها می‌تواند ۵/ ۲ درصد از سهام این شرکت را خریداری کند؛ بنابراین پتانسیل اعمال نظر در این بورس از ناحیه یک سهامدار مشخص تقریبا غیرممکن خواهد بود که پتانسیل بازارسازی‌ها را نیز به حداقل خود کاهش می‌دهد؛ البته با توجه به ابعاد سهام قابل معامله، بدنه سهامداران این بورس نیز متغیر است.

وی در ادامه افزود: بورس انرژی ایران، به‌عنوان بورس تخصصی حوزه انرژی، تشکلی خودانتظام است که امکان انجام معاملات فیزیکی حامل‌های انرژی (شامل نفت، گاز، برق و...) و اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای مذکور در آن وجود دارد. در بورس انرژی ایران نیز مشابه سایر بورس‌ها، تعداد زیادی خریدار و فروشنده حضور داشته که با کنش و واکنش‌های متقابل خود با تضارب واقعی و شفاف عرضه و تقاضا در فضایی رقابتی، دستیابی به قیمت‎های تعادلی حامل‌های انرژی را میسر می‌سازند.

به گفته وی هم‌اکنون بورس انرژی دارای سه بازار فیزیکی، مشتقه و فرعی است. در بازار فیزیکی، کالاهای پذیرفته شده در بورس و در بازار مشتقه، اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای پذیرفته شده مورد معامله قرار می‌گیرند. البته کالاهای تک محموله‌ای و خارج از گونه نیز در بازار فرعی قابلیت معامله دارند. این موارد کلی اجازه فعالیت بسیاری را به بخش بزرگی از فعالان بازارهای مرتبط می‌دهد تا بتوانند در چارچوب قوانین بورس، کالاهای خود را مورد داد و ستد قرار دهند.

به گفته حسینی بازار فیزیکی خود شامل سه تابلوی برق، نفت و گاز بوده، همچنین تابلوی سایر حامل‌های انرژی و بازار مشتقه شامل سه تابلوی قرارداد سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله است. این در حالی است که هر یک از تابلوها دارای دو رینگ داخلی و بین‌المللی هستند. در بازار فیزیکی معاملات در قالب قراردادهای نقدی، نسیه، سلف و کشف پرمیوم انجام می‎پذیرند و قراردادهای آتی، اختیار معامله و سلف موازی استاندارد و... نیز قابلیت معامله در بازار مشتقه را خواهند داشت.

مدیرعامل بورس انرژی درخصوص حجم صادرات فرآورده‌های نفتی و حامل‌های انرژی نیز گفت: آمار معاملات بورس انرژی ایران در سال‌جاری بیش از ۱۶هزار و۵۳۵ میلیارد ریال بوده که از این مبلغ حدود ۹۰۰۰ میلیارد ریال مربوط به بازار فیزیکی، ۱۷۰۰ میلیارد ریال مربوط به بازار برق و ۵۹۰۰ میلیارد ریال مربوط به اوراق سلف‌موازی استاندارد با سررسید یک سال و بیشتر بوده است. ۴۰ درصد ارزش معاملات بازار فیزیکی نیز به رینگ بین‌الملل اختصاص داشته است. لیکن به نظر می‌رسد با توجه به رتبه ایران در مالکیت ذخایر نفت و گاز و میزان تولید و فروش این حامل‌های انرژی، هنوز جای زیادی برای رشد و فعالیت در بخش تجارت انرژی وجود دارد که مستلزم ادامه نظر حمایتی مقامات عالی دولتی و تصمیم‌سازان برجسته در این حوزه خواهد بود. با توجه به نگاه مثبت بدنه تصمیم‌سازی و مدیریتی در کشور مخصوصا در وزارت نفت، می‌توان روزهای بهتری را برای رونق و توسعه بورس انرژی ترسیم کرد.

دکتر علی حسینی درخصوص دورنمای وضعیت معاملات در بورس انرژی و امکان عرضه کالاهای جدید نیز گفت: رسالت این بورس از ابتدای تاسیس شرکت بورس انرژی، ساماندهی، پذیرش، نظارت و اداره معاملات حامل‌های انرژی و اوراق بهادار مبتنی بر حامل‌های انرژی، فراهم آوردن دسترسی غیر‌تبعیض‌آمیز و منصفانه اعضا به بسترهای معاملاتی، همکاری و هماهنگی با نهادهای مالی، شرکت‌ها، سازمان‌ها و نهادهای متولی بازارهای انرژی بوده است و تاکنون نیز توانسته روند خوبی را در زمینه تحقق این رسالت طی کند.

وی در ادامه افزود: همانطور که در رسالت بورس انرژی ایران بیان شد، فراهم کردن بستر پذیرش و معاملات حامل‌های انرژی از مهم‌ترین اهداف این بورس است که خوشبختانه تاکنون با مساعدت نهادهای مرتبط با حوزه انرژی، شاهد پی‌بردن بدنه تصمیم‌ساز به نقش و اهمیت بورس انرژی ایران در زمینه پیاده‌سازی و اجرای سیاست‌های حوزه انرژی بوده‌ایم. به عبارت ساده‌تر هم‌اکنون بورس انرژی توانسته است نظر مثبت بخش بزرگی از بدنه تصمیم‌سازی کشور را در این حوزه مهم به خود اختصاص دهد که این نگاه اعتمادآمیز شاید یکی از مهم‌ترین‌ سرمایه‌های بورس انرژی برای سپری کردن مراحل پیش رو به‌شمار بیاید. به گفته وی درخصوص وضعیت عرضه و رونق آن، تاکنون ۲۱۲ قلم کالا- عرضه‌کننده پذیرفته شده و توسعه بازار صادراتی محصولاتی مثل نفت‌کوره، نفت‌گاز و میعانات صادراتی در دستور کار توأمان این بورس و وزارت نفت قرار دارد.

در ادامه این گفت‌وگو، مدیرعامل بورس انرژی با توجه به جهش محسوس حجم معاملات بورس انرژی ایران، درخصوص بررسی شرایط پیش‌رو افزود: خوشبختانه در شهریور‌ماه سال جاری شاهد ثبت رکورد بیشترین ارزش معاملات ماهانه از ابتدای تاسیس بورس انرژی ایران تا‌کنون بوده‌ایم که این اتفاق مبارک زمینه افزایش رشد حجم و ارزش معاملات بورس انرژی ایران را در ماه‌های آتی نیز فراهم آورده است و امیدواریم با توجه به پتانسیل‌های موجود در زمینه حامل‌های انرژی و این موضوع که تا کنون حجم اندکی از این پتانسیل در زمینه تامین مالی پروژه‌های حوزه انرژی و همچنین معاملات کالاها و اوراق بهادار مبتنی بر کالا در بورس انرژی ایران بالفعل شده است، شاهد رشد قابل‌توجه ارزش و حجم معاملات بورس انرژی ایران در آینده‌ای نه‌چندان دور باشیم.

وی در ادامه باز‌هم به بررسی اهداف و دورنمای بورس انرژی ایران پرداخت و گفت: چشم‌انداز اصلی این شرکت، شناساندن و جانمایی بورس انرژی ایران به‌عنوان نهادی قانونمند به منظور ایجاد بازاری متشکل و توسعه‌مدار در حوزه انرژی داخل و خارج از کشور است. به‌صورت کلی می‌توان ماموریت‌های این شرکت را این‌گونه بیان کرد:

  • ایجاد بازاری شفاف، قانونمند و کارآ (با قابلیت نقدشوندگی و رقابت‌پذیری بالا) به منظور استفاده بهینه از منابع انرژی و دستیابی به قیمت‌های تعادلی حامل‌های انرژی
  • تقویت فعالان حوزه انرژی از طریق فراهم کردن امکان تامین مالی، مدیریت ریسک و هزینه عرضه‌کنندگان و مصرف‌کنندگان انرژی
  • تلاش برای فراهم آوردن امکان حضور سرمایه‌گذاران (فعالان) خارجی از طریق توسعه رینگ بین‌الملل معاملات بورس انرژی ایران و همچنین ارتقای سطح دسترسی عرضه‌کنندگان و خریداران داخلی به بازارهای بین‌المللی
  • نوآوری در بهبود سازوکارهای معاملاتی همچنین مشارکت در طراحی ابزارهای مالی به منظور پاسخگویی به نیازهای مشتریان
  • تشویق به‌کارگیری روش‌های بازار‌محور برای ایفای مسوولیت‌های اجتماعی در راستای حفاظت از محیط زیست و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر.