محمدحسین بابالو: یکی از مهم‌ترین‌ حامل‌های انرژی در اقصی نقاط جهان زغال‌سنگ به شمار می‌آید که بخش بزرگی از تولید فولاد یا ایجاد انرژی حرارتی و الکتریکی بر پایه این کالا تولید می‌شود؛ هرچند که اهمیت آن برای تولید فولاد خام برجسته‌تر است. در جهان زغال‌سنگ به دو صورت اصلی یعنی زغال‌سنگ کک‌شو و زغال‌سنگ حرارتی استخراج و معامله می‌شود که هر کدام کاربردهای خود را دارند. در هفته‌های اخیر شاهد جهش قیمت این کالا در بازارهای جهانی بودیم؛ هرچند که این رشد نرخ به غالب بازارها در اقصی نقاط جهان سرایت کرده است.

در هفته‌های اخیر تقاضای زغال‌سنگ با کیفیت به شدت رشد کرد که همین ویژگی در کنار کاهش حجم تولید و افت استخراج به جهش قیمت‌ها منجر شده است. این رشد قیمت‌ها در حالی رخ داد که بهای این حامل انرژی به کمترین حد در ۱۰ سال اخیر رسیده و حجم تولید به شدت کاهش یافته بود. بنابراین رشد قیمت زغال‌سنگ چندان هم دور از ذهن نبوده است. در بازار آمریکا قیمت هر تن زغال‌سنگ که در ماه مه به رقمی نزدیک به ۵۰ دلار در هر تن کاهش یافته بود، هم‌اکنون به بیش از ۶۹ دلار در هر تن افزایش یافته؛ هرچند که شتاب رشد قیمت این کالا، مدتی است که کند شده است. آمارها نشان می‌دهند که قیمت زغال‌سنگ در هفته گذشته با ۱۴/ ۳ درصد رشد رو‌به‌رو شده و همچنین به نسبت یک ماه اخیر نیز ۶/ ۲ درصد افزایش داشته است. بیشترین قیمت زغال‌سنگ در سال‌های اخیر نیز به ماه ژانویه سال ۲۰۱۱ باز می‌گردد که بهای این کالا به بیش از ۱۳۹ دلار در هر تن رسیده و همچنین پایین‌ترین قیمت این کالا نیز به ژانویه سال ۲۰۱۶ و قیمت‌هایی نزدیک به ۴۸ دلار و ۸۰ سنت باز‌می‌گردد. نوسان قیمت زغال‌سنگ را باید جدی گرفت؛ زیرا نشانه‌ای از افزایش تقاضا و کاهش عرضه به شمار می‌رود.

مهم‌ترین دلیل افزایش قیمت‌ها در بازار جهانی زغال‌سنگ را باید کاهش حجم تولید در کشورهای مصرف‌کننده زغال‌سنگ به شمار آورد. به‌عنوان مثال هند که جایگاه مهمی در تولید و مصرف زغال‌سنگ در بازارهای جهانی ایفا می‌کند در ماه گذشته ۲۱ درصد کمتر از میزان هدف‌گذاری خود زغال‌سنگ تولید کرده است. این در حالی است که کاهش تقاضای موثر دلیل اصلی افت حجم تولید ذکر شده ولی کاهش تولید تاثیر بیشتر و بزرگ‌تری بر قیمت‌ها برجای گذاشته است. به گزارش بلومبرگ، تولید زغال‌سنگ هند در ماه آگوست که به کمترین حد در ۳ سال اخیر خود رسیده است، یکی از دلایل اصلی رشد قیمت زغال‌سنگ در جهان به شمار می‌آید. باران‌های شدید موسمی، اعتصاب کارگران و اعتراضات مردمی در مناطق تولیدکننده زغال‌سنگ مهم‌ترین‌ دلایل کاهش حجم تولید بوده است؛ هرچند که مشخص نیست چه دورنمایی در برابر بازار زغال‌سنگ ترسیم خواهد شد. در هر حال با توجه به جایگاه هند در بازار جهانی زغال‌سنگ به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده این نوع سوخت در جهان، باید با حساسیت بیشتری اخبار مربوط به زغال‌سنگ را در این کشور تعقیب کرد.

آمارها نشان می‌دهد که حجم تولید زغال‌سنگ در ماه آگوست با ۴/ ۱۰ درصد کاهش به نسبت مدت مشابه سال قبل به ۴/ ۳۲ میلیون تن رسیده است که کمترین حد در ۳ سال اخیر به شمار می‌آید. از سوی دیگر انتقال محموله‌های زغال‌سنگ نیز با ۶/ ۹ درصد کاهش رو به رو شده و به ۷۲/ ۳۶ میلیون تن رسیده که کمترین حد از سپتامبر ۲۰۱۴ تاکنون به شمار می‌رود. آمارها نشان می‌دهد که باران و اعتراضات و اعتصابات محلی و کارگری توانسته است تولید زغال‌سنگ هند را ۴/ ۲ میلیون تن کاهش دهد. اهمیت افزایش قیمت‌های جهانی زغال‌سنگ را باید در بازار داخلی نیز رهگیری کرد؛ زیرا هم‌اکنون شرکت‌های تولیدکننده زغال‌سنگ کک شو و حرارتی انتقاداتی را نسبت به قیمت‌گذاری، شرایط خرید و پرداخت مبلغ فروش عنوان می‌کنند که ممکن است با توجه به افزایش قیمت‌های جهانی، بخشی از این انتقادات مرتفع شود. متاسفانه باید گفت که عرضه زغال‌سنگ در بازارهای رسمی داخلی همچون بورس انرژی به‌عنوان بستر معاملاتی این کالا و همچنین فضایی برای شفافیت معاملات، چندان هم قدرتمند عمل نکرده ‌است.

هم‌اکنون عرضه زغال‌سنگ داخلی در بورس انرژی مدتی است که پیگیری می‌شود هرچند که عرضه این کالا به نسبت سایر حامل‌های انرژی از تناوب مطلوبی برخوردار نیست. به عبارت ساده‌تر، فاصله زمانی عرضه این کالا در بورس انرژی بسیار زیاد است. بنابراین نمی‌توان واقعیت‌های این بازار را با دقت و صراحت پیگیری کرد. در کشور ما زغال‌سنگ شرکت زغال‌سنگ پروده طبس و همچنین تولیدات معادن زغال‌سنگ کرمان مهم‌ترین عرضه‌های این حامل انرژی در بورس انرژی به شمار آمده که هنوز واقعیت‌های این بازار مهم را نشان نمی‌دهد. فرزاد زمانی از کارشناسان بورس انرژی درمورد شرایط قیمت‌گذاری این کالا به خبرنگار «دنیای‌اقتصاد» گفت: تعیین قیمت‌های این قبیل کالاها به دو عامل اصلی باز‌می‌گردد یکی قیمت‌های جهانی و دیگری حجم تقاضای داخلی. از سوی دیگر قیمت‌های اعلامی غالبا از سوی تولیدکنندگان پیشنهاد شده، ولی پس از طی مراحل کارشناسی در بورس انرژی، روی تابلوی بورس عرضه می‌شود. هم‌اکنون عرضه‌های زغال‌سنگ غالبا در محموله‌های ۱۰ هزار تنی عرضه شده که انواع کک شو و حرارتی را نیز در‌بر‌می‌گیرد؛ هرچند که در هفته‌های اخیر عرضه این حامل انرژی مورد معامله قرار نگرفت. متاسفانه در شرایط فعلی جذابیت تولید و مصرف زغال‌سنگ در بازار داخلی به شدت کاهش یافته است که باید بخش مهمی از دلایل این امر را در رکود بازار فولاد جست‌وجو کرد.

هم‌اکنون مهم‌ترین مصرف‌کننده زغال‌سنگ در کشور ذوب‌آهن اصفهان است که با در اختیار داشتن ۳ کوره بلند، بخش بزرگی از این بازار را در اختیار داشته و دارد. این در حالی است که با توجه به شرایط خاص تولید این کالا در معادن کوچک و استفاده از شیوه‌های تولید دستی و نیمه مکانیزه، از یکسو حجم تولید محدود بوده و از سوی دیگر هزینه تولید آن بیشتر از سایر کشورها یا معادن بزرگ و مکانیزه است. این در حالی است که با توجه به مباحث کارگری و اشتغالزایی آن هم در نقاط محروم، نیاز به حمایت‌های دولتی از این معادن کوچک حس می‌شود زیرا ممکن است تعطیلی آنها در نهایت مشکلات بیشتری را به همراه داشته و مخصوصا بسته شدن یک معدن، روند عرضه زغال‌سنگ در آینده را برای صنایع داخلی؛ با مشکل رو‌به‌رو خواهد ساخت. در هر حال در بسیاری از کشورهای جهان به دلایل مختلف بر استخراج زغال‌سنگ یارانه‌های حمایتی وضع شده هرچند که مشکلات و مخاطرات زیست‌محیطی آن نیز در نظر گرفته می‌شود.

در نهایت باید به این مطلب توجه داشت که زغال‌سنگ از لحاظ فنی قابلیت انبارکردن در مدت زمان طولانی را نداشته و در محیط، تغییر کیفیت خواهد داد، بنابراین تولید ممتد این کالا و فعال بودن معادن استخراج زغال‌سنگ که غالبا زیرزمینی و در نقاط محروم قرار دارند، می‌تواند به‌عنوان نکته‌ای راهبردی مورد توجه قرار گرفته زیرا قطع عرضه ممکن است در آینده مشکلاتی را برای صنعت فولاد یا سایر بخش‌های مصرف‌کننده زغال‌سنگ فراهم آورد.

چشم‌انداز مبهم زغال‌سنگ