محمدحسین بابالو: افزایش حجم معاملات برق در بورس انرژی در کنار معامله ۳۰۰ میلیارد تومان اوراق سلف استاندارد موازی بنزین در هفته گذشته، باز هم نام بورس انرژی را بر سر زبان‌ها انداخته است؛ هرچند که برخی اقدامات نامحسوس این بازار و مصوبات بسیار مهم دولت نیز نشان می‌دهد که جایگاه بورس انرژی، آهسته و پیوسته در مسیر تقویتی بنیادین گام بر می‌دارد. توجه بدنه تصمیم‌سازی دولت با محوریت وزارت نفت به بورس انرژی به‌عنوان محملی قدرتمند و امن به‌منظور تامین مالی قدرتمند پروژه‌های زیربنایی و مهم، وجود پتانسیل معامله و توزیع داخلی برق برای خریداران کوچک و بزرگ در اقصی نقاط ایران با وجود زیرساخت‌های قدرتمند توزیعی، ارتباط سیستم‌های برق ایران با کشورهای همسایه و امکان صادرات برق از بستر بورس انرژی، وجود برخی انتقادها نسبت به قراردادهای خارجی نیروگاه ها، وجود شفافیتی مثال زدنی در این بورس مهم، عدم نیاز به برقراری مزایده در فروش برق یا سایر حامل‌های انرژی، آغاز صادرات سوخت از بورس انرژی به کشورهای همسایه و بسیاری رخدادهای کوچک و بزرگ را می‌توان گوشه‌ای از فعالیت‌های بورس انرژی و واقعیت‌های اقتصادی کشور دانست که اهمیت این بورس را افزایش می‌دهد.

بورس انرژی در سال‌های اخیر فعالیت‌های بسیاری داشته، ولی غالب تلاش‌های این نهاد مالی یا از پوشش رسانه‌ای کافی برخوردار نبوده یا تصمیم سازان این بورس تمایلی به ارائه آن نداشته اند؛ هرچند که این رفتار را باید در بعد راهبری فعالیت بورس انرژی جست‌وجو کرد که شاید استراتژی درستی باشد. به نظر می‌رسد رفتار بورس انرژی در سال‌های اخیر بیشتر رویکردی مشابه دیپلماسی داشته است تا بتواند در ابتدا خود را به اثبات رسانده و سپس اهداف بزرگ تری را هدف قرار دهد. به نظر می‌رسد که بورس انرژی با اتخاذ این رویکرد دیپلماتیک موفق عمل کرده پس باید به آن آفرین گفت. با توجه به وجود فضایی بهتر در مناسبات اقتصادی و مالی ایران و سایر کشورها، می‌توان از این پس، دورنمای بهتری را برای بورس انرژی در ساز و کار اقتصادی ایران ترسیم کرد. همین موارد باعث شد تا در گفت‌وگویی با دکترعلی حسینی، مدیرعامل بورس انرژی به بررسی برخی رویکردهای آتی این بورس بپردازیم.وی در ابتدای این نشست ضمن ریشه‌یابی دلایل افزایش حجم معاملات برق در مرداد ماه به خبرنگار «دنیای اقتصاد» گفت: سال گذشته با وزارت نیرو به این تعامل رسیدیم که منابع مالی و عرضه‌های بیشتری به سمت بورس انرژی هدایت شود تا شرکت‌های توزیع بتوانند رأسا نسبت به خرید برق مورد نیاز خود اقدام کرده، حجم معاملات در بورس انرژی افزایش یافته و جایگاه تولیدکنندگان برق و نیروگاه‌ها تقویت شود. البته نتیجه این تعامل، خود را در ۴ ماه ابتدایی سال جاری نشان نداد که البته شرایط خاص مالی دولت در کنار تزریق منابع حاصل از هدفمندی یارانه‌ها را باید در این خصوص مهم ارزیابی کرد. حسینی افزود: از مردادماه سال جاری وزارت نیرو با تزریق منابع بیشتر به افزایش حجم داد و ستدهای برق در بورس انرژی کمک کرده و این افزایش حجم معاملات برق را می‌توان در این راستا بررسی کرد. به گفته وی با توجه به نقش‌آفرینی محدود بخش خصوصی واقعی در خرید و فروش برق، جایگاه وزارت نیرو در این خصوص اهمیت بیشتری پیدا می‌کند؛ هرچند که بورس انرژی در ماه‌های اخیر، تلاش بسیاری را برای جذب فعالان بیشتری به این بورس به‌کار بسته است. وی در ادامه افزود: با همکاری برنامه وزارت نیرو در سال گذشته ارزش معاملات برق رقمی نزدیک به ۷۰۰ میلیارد تومان بوده که در صورت تحقق برنامه‌ریزی‌ها و انجام تعهدات، این رقم می‌تواند تا ۲ هزار میلیارد تومان افزایش یابد. مدیرعامل بورس انرژی درخصوص امکان صادرات برق از این بازار به کشورهای همسایه گفت: هم اکنون این امکان وجود دارد، ولی برخی استراتژی‌ها (نوشته یا نانوشته) تاکنون این فضا را در بورس انرژی ایجاد نکرده است؛ در هر حال بدنه دولت در شرایط فعلی خود رأسا نسبت به صادرات برق به کشورهای دیگر اقدام می‌کند. حسینی ادامه داد: زیرساخت‌های مورد نیاز فنی و حتی تجاری برای صادرات برق از محور بورس انرژی هم اکنون وجود دارد و در صورت برخی موافقت‌ها درخصوص صادرات برق توسط بخش خصوصی، این امکان میسر است. مدیرعامل بورس انرژی ادامه داد: در هر حال برای صادرات برق به سایر کشورها توسط بخش خصوصی هم به سرمایه‌گذاری بخش خصوصی برای ساخت نیروگاه‌های جدید نیاز داریم و هم باید با صادرات آن توسط بخش خصوصی موافقت شود. واقعیت آن است که هم اکنون برخی نیروگاه‌ها تحت فشار هستند و صادرات مستقیم برق می‌تواند گام بزرگی برای ایجاد فضایی رقابتی را ایجاد کرده و نباید در این خصوص نگران بود. در نهایت بورس انرژی آمادگی خود را برای حمایت از صادرات برق از این بستر اعلام می‌کند. وی درخصوص آینده صادرات برق توسط بخش خصوصی یا نهادی به موازات دولت این‌گونه توضیح داد که باید برای صادرات برق، یک نگاه استراتژیک به کار گرفت، زیرا بخش خصوصی واقعی در کشورهای مختلف نه تحریم خواهد شد و نه محدودیت‌های دیگری را می‌پذیرد. همچنین بخش‌های خصوصی مختلف در کشورهای همجوار، به خوبی با یکدیگر تعامل داشته و در نهایت جایگاه ایران را در مناسبات اقتصادی تقویت خواهد کرد. در صورت عرضه دائمی و مورد اعتماد برق به بازارهای منطقه‌ای، قطعا یک نیاز ایجاد شده و کشورهای خریدار در نهایت به ما نیازمند خواهند شد. وی با اشاره به اینکه هم اکنون اعمال سیاست‌های واقعی حمایت از بخش خصوصی به یک نیاز در صنعت برق تبدیل شده است، گفت: دولت برای گشایش فضای کسب‌وکار می‌تواند کسانی را که مایل به احداث نیروگاه هستند، ترغیب کند. در ادامه این گفت‌وگو دکتر حسینی درخصوص مصوبه دولت در سال گذشته برای خرید مصرف‌کنندگان بزرگ برق در بورس انرژی گفت: سال گذشته هیات وزیران تصویب کرد که مصرف‌کنندگان بالاتر از ۵ مگاوات بتوانند به‌صورت مستقیم در بورس انرژی برق مورد نیاز خود را تامین کنند که قیمت رقابتی را می‌توان مهم‌ترین ویژگی این شیوه خرید به شمار آورد. وی افزود: همچنین ما تلاش کردیم که این بخشنامه اجرایی شود که البته هم اکنون سازوکارهای اجرایی آن در حال طرح‌ریزی است. به گفته حسینی در صورت اجرایی شدن قدرتمند این شیوه معاملاتی، بستر برای تامین مالی تولیدکنندگان بزرگ برق نیز فراهم خواهد شد زیرا انتشار اوراق سلف استاندارد موازی برق به منظور تامین مالی شرکت‌های تولیدکننده، توجیه واقعی پیدا کرده و زیرساخت عملی و حتی توجیه فقهی پیدا خواهد کرد.

بورس انرژی در مصوبات دولتی

مصرف‌کنندگان برق با نیاز بیشتر از ۵ مگاوات می‌توانند برق مصرفی خود را به‌صورت مستقیم از بورس انرژی خریداری کرده و ترانزیت و تحویل انرژی خریداری شده توسط وزارت نیرو تضمین و پشتیبانی می‌شود. این مصوبه هیات وزیران که ۴ بهمن سال گذشته به امضای معاون اول‌رئیس‌جمهوری رسید می‌تواند گام بزرگی برای تامین برق مصرفی واحدهای مصرف‌کننده بزرگ برق در بورس انرژی یا توسط قراردادهای دوجانبه به شمار رود. در همین مصوبه به صراحت عنوان شده که وزارت نیرو مکلف است شرایط لازم را به‌گونه‌ای فراهم کند که تا پایان سال ۹۴ تامین حداقل دو سوم مجموع انرژی مورد نیاز مشترکان از طریق بورس انرژی یا قراردادهای دوجانبه امکان‌پذیر شود. ابلاغ این مصوبه نیز در ابتدای خردادماه سال جاری توسط وزیر نیرو انجام گرفت و هم اکنون ساز و کارهای آن در حال آماده‌سازی است. در این ابلاغیه عنوان شده است که کلیه نیروگاه‌های دارای قرارداد تبدیل انرژی با شرکت‌های برق زیرمجموعه وزارت نیرو در صورت تمایل می‌توانند با کاهش ظرفیت قراردادی خود اقدام به تامین برق متقاضیان موضوع این مصوبه کنند. همچنین در بند بعدی اشاره شده است که در صورت عدم عرضه لازم برای تامین برق متقاضیان موضوع این مصوبه، شرکت‌های برق زیرمجموعه وزارت نیرو موظف به تغییر قراردادهای تبدیل انرژی خود از طریق بورس انرژی به بسته‌های انرژی و ظرفیت یا انرژی ظرفیت و عرضه آنها در بورس انرژی هستند. این دو مصوبه اقدام بزرگی در جهت رقابتی شدن هزینه‌های برق مصرفی واحدهای بزرگ، رونق معاملات دوجانبه و حتی کاهش تصدیگری دولت در صنعت برق به شمار می‌روند. با توجه به وجود زیرساخت‌های لازم برای تولید، انتقال و توزیع برق و همچنین وجود بسترهای لازم برای معاملات داخلی آن در بورس انرژی، هم اکنون شرایطی ایده‌آل برای معاملات برق ایجاد شده است؛ هرچند که این مصوبات در بطن خود، نشان‌دهنده نگاه مثبت بدنه تصمیم‌سازی اقتصادی نسبت به پذیرش بورس انرژی به‌عنوان مهم‌ترین محمل معاملاتی برای انواع حامل‌های انرژی است. با فرض پذیرش این نگاه کلی، هم اکنون حتی زمینه‌سازی‌ها برای صادرات جدی و قدرتمند برق از بورس انرژی نیز آغاز شده است، بنابراین می‌توانیم امیدوار باشیم که از این پس شاهد معاملات قدرتمند صادراتی برق به کشورهای همسایه باشیم هرچند که بورس انرژی در این خصوص موفقیت‌های بسیاری داشته است.