حذف یارانه‌های پنهان با مکانیزم بورس کالا

بورس کالا: کارشناسان معتقدند بورس کالای ایران طی سال‌های اخیر نقش بسیار گسترده‌ای در بروز شفافیت در بازار مواد اولیه داشته و توانسته بازار را به خوبی کنترل کند و نیازسنجی بازار از جمله عملکردهای مفید این بازار محسوب می‌شود. به عقیده آنها در شرایط کنونی که رکود بر کلیت اقتصاد کشور حکمفرما شده است طبیعی است که این بازار نیز روند کندی را دنبال کند. با این حال در دوره رکودی نیز شاهد روند رو به رشد معاملات به خصوص در رینگ‌های کشاورزی و پتروشیمی بوده و هستیم. در این بین اما برخی تصمیمات در بدنه وزارت صنعت مبنی بر تضعیف پایه‌های این بازار به نظر می‌رسد ناشی از اشتباهات محاسباتی و تعمیم شرایط رکودی اقتصاد کشور به عملکرد بورس کالا و نیازمند بازنگری است؛ هرچند این موضوع از سوی مجموعه دولت تایید نشده است.

در این رابطه مدیرعامل بورس کالای ایران با اشاره به حمایت‌هایی که دولت از حضور صنایع مختلف در بورس کالا داشته، می‌گوید: سیاست‌گذاران مختلف بعضا نظرات متناقضی در مورد محصولات و کالاها در بورس کالا دارند که دولت در این مورد نشان داد پشتیبان شفافیت و عرضه شفاف محصولات در بورس کالاست و می‌خواهد از سازوکار عرضه و تقاضا به جای سازوکار دستوری برای تنظیم بازار استفاده کند. دکتر حامد سلطانی‌نژاد افزود: دولت نشان داد که به دنبال این است که اگر لازم شد خود به‌عنوان یک بازارساز فعال و شخصی که خود را ملزم به تبعیت از سازوکار بازار می‌داند رفتار کند تا دیگران هم ملزم به این باشند که از سازوکار بازار حمایت کنند. این اتفاقات موضوعات خوبی بود که در حوزه صنایع اتفاق افتاد و اگر این روند ادامه داشته باشد شرایط مساعدتر هم خواهد شد.

وی که با «ایسنا» گفت‌وگو کرده با اشاره به این‌که شرکت بورس کالا سهامی عام است، تصریح کرد: صاحب اصلی بورس کالا عموم مردم هستند و نفع عده‌ای خاص در آن دنبال نمی‌شود. این سازوکار از سال‌ها پیش به وجود آمده و در حال حاضر دوره رشد خود را طی می‌کند. اگر ما به رشد آن کمک کنیم در دوران بلوغش می‌توانیم از مزایای آن بهره‌مند شویم. وی تاکید کرد: بلوغ بورس کالا زمانی خواهد بود که بتوانیم از ابزارهای مالی استفاده کنیم و از طریق سازوکار بورس برای صنایع تامین مالی داشته باشیم و همچنین امکان تصمیم‌گیری درباره‌ آینده اقتصادی را با استفاده از سازوکار بورس داشته باشیم. اینها همه نیازمند حمایت‌های دولت در بدو راه‌اندازی است.

سلطانی‌نژاد اظهار کرد: بخشی از کارهای دولتی که در حوزه بورس کالا انجام شد، حمایت از توسعه رینگ کشاورزی بود. سال‌ها دولت با تامین منابع مالی برای خرید تضمینی محصولات مشکل داشت، اما با اجرایی شدن ماده ۳۳ قانون افزایش بهره‌وری، دولت دیگر مجبور نیست منابع مالی خود را برای خرید کالاهای اساسی تخصیص دهد.

وی افزود: پس از اجرایی شدن ماده ۳۳ قانون افزایش بهره‌وری بود که دولت توانست از سازوکار بورس کالا استفاده کرده و قیمت تضمینی را جایگزین خرید تضمینی کند. مدیر عامل بورس کالا اضافه کرد: از طرفی این موضوع بحث شفافیت را به همراه دارد. دولت در حوزه توسعه رینگ کشاورزی و عرضه این محصولات در بورس کالا اقدامات ارزنده‌ای داشت؛ به نوعی دولت بین سازوکار بازار آزاد و سازوکار یارانه‌محور بازار آزاد را ترجیح داد.

سلطانی‌نژاد ادامه داد: در سازوکار بازار آزاد می‌توان مطمئن بود آن مفسده‌هایی که ناشی از امتیازدهی به گروه‌های خاص وجود داشت از بین برود و اگر قرار است به کسی یارانه داده شود، خارج از مکانیزم معاملات و غیربازاری صورت می‌گیرد. مدیر عامل بورس کالا با اشاره به منفعت برخی افراد در غیرشفاف بودن معاملات اظهار کرد: در سال‌های مختلف نهادهای خاصی شکل گرفته‌اند که ساختارشان چندان در تبعیت از شفافیت نبود. این نهادها باید کم‌کم با حمایت دولت به سمت شفافیت پیش بروند و نقش آنها از یک حالت دولتی صرف، یارانه بگیر و بعضا دارای رانت به یک بخش شفاف و موثر در اقتصاد تبدیل شود.

سلطانی‌نژاد درباره‌ بورس‌ کالاهای دیگر کشورها نیز گفت: در کشورهای مختلف دنیا بورس‌های کالایی سابقه خیلی خوبی دارند. ما در خرید خیلی از کالاهای وارداتی به بورس کالایی دیگر کشورها به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم مراجعه می‌کنیم. از آن جمله می‌توان به بورس کالای برزیل، آرژانتین و بورس مبادلات فلزی لندن اشاره کرد.

وی ادامه داد: این بورس‌های خارجی طی سال‌ها سابقه و اعتبار به دست آمده است. این بورس‌ها با فعالیت‌هایی که برایشان صورت گرفت به دوره اوج خود رسیدند و الان به نهادهایی تبدیل شدند که نه تنها در حوزه داخلی بلکه در حوزه بین‌الملل هم ساختارهایی را برای مبادله کالا به وجود آورده‌اند و برای پوشش ریسک به مرجعیت قیمتی تبدیل شده‌اند. مدیر‌عامل بورس کالا بیان کرد: در دنیا فقط به بورس‌های آمریکا و اروپا نگاه نشده، بلکه برای بازارهای منطقه به بورس‌های منطقه برای کشف قیمت مراجعه می‌شود. در حال حاضر بیلت ترکیه جزو مواردی است که قیمت‌هایش حتی توسط خود ما دنبال می‌شود.

سلطانی‌نژاد در مورد اقداماتی که دولت می‌تواند درباره بورس کالا انجام دهد، تصریح کرد: دولت می‌تواند برای تنظیم آینده بازار از طریق سازوکار بورس وارد شود، به‌عنوان مثال اگر درباره واردات یا صادرات یک محصول کشاورزی ‌بتوانیم تصمیم بگیریم می‌توانیم از عرضه‌های سلف و قرارداد آتی در بورس کالا استفاده کنیم. برای شکر نیز می‌توانستیم عرضه‌های سلف شکر را در بورس کالا از قبل داشته باشیم و ببینیم چقدر متقاضی برای آن وجود دارد. البته امکان دارد که دلال‌ها وارد خرید شکر شوند، اما برای ابتدای کار اشکالی ندارد.

وی اضافه کرد: به‌عنوان مثال در بورس CBOE آمریکا، تخم‌مرغ و روغن عرضه می‌شود در آن بورس عرضه‌ها به‌صورت سلف است، بنابراین هر کس می‌تواند در این بازار پوزیشن گرفته و برمبنای موقعیت‌ها خرید یا فروش کند، در نتیجه تولیدکننده از قبل می‌داند که چقدر تخم مرغ یا روغن باید تولید کند. اینها سیاست‌هایی است که دولت می‌تواند از طریق آن بازار را تنظیم کند. دولت می‌تواند از امکانات بورس کالا استفاده کرده و این زیرساخت‌ها را به وجود آورد.

به گزارش «دنیای اقتصاد» و آنطور که فعالان اقتصادی در بخش‌های مختلف اعم از فولاد، فلزات، پتروشیمی، معدنی‌ها و... می‌گویند بورس کالا در حال حاضر نزدیک‌ترین بازار به حوزه اقتصاد آزاد است و معاملات در آن حوزه اگرچه نیازمند اصلاحاتی در ساختار، قوانین و عملکرد است اما از سایر وضعیت‌های موجود بهتر است. به عقیده آنها برخی انتقادها که به بورس کالا می‌شود نمی‌تواند زمینه‌ساز خروج محصولی از بازار شود و باید سعی کرد گره موجود را باز کرد. به‌عنوان مثال برخی اصرارها به خروج محصولات پتروشیمی از این بازار می‌تواند با رفع مشکلاتی مثلا در بهین‌یاب برطرف شود. همین موضوع در سایر بخش‌ها نیز قابل ذکر است.