چهار اثر هم‌جهت در بازار پتروشیمی

عارفه مشایخی: بازار محصولات پتروشیمی این روزها روندهای متفاوت و بعضا متضادی را در پیش گرفته و متاثر از عوامل متعددی در دو سمت عرضه و تقاضا شاهد تغییرات رفتاری مهمی در این بازار هستیم. تغییرات مذکور در گروه‌های محصولات پتروشیمی نیز دیده می‌شود به‌طوری‌که در هر برهه برخی محصولات درگیر نوسانات شدید شده و قیمت در گروه‌های مختلف کالایی دستخوش تغییر می‌شود. در این بازار، عملکرد دلالان، تقاضای واقعی بخش‌های پایین‌دستی، مشکلات تعمیر و نگهداری و یا عدم عرضه به موقع و کافی مواد اولیه و ده‌ها موضوع دیگر همگی جهت عناصر بازار را تعیین می‌کنند. به‌عنوان مثال عرضه‌کنندگان میزان عرضه خود را در محصولاتی همچون پی‌وی‌سی یا پت بطری کاهش می‌دهند و این موضوع بازار را با التهاب روبه‌رو‌ می‌کند. اتفاقی که در هفته گذشته نیز در این بازارها مشاهده شد و طی آن پایین بودن عرضه‌ها می‌توانست به التهاب بازار دامن بزند اما به دلیل کاهش تقاضا در این بازار این اتفاق نیفتاد. به عبارت دیگر بازار برخی گریدهای پتروشیمی در روزها و هفته‌های اخیر مسیرهای مشابه و البته پرریسکی را طی می‌کنند.

در این بین اما با جمع‌بندی عوامل درونی و بیرونی موثر بر معاملات پتروشیمی‌ها باید گفت به‌طور کلی ۴ موضوع بر بازار موثر هستند؛ قیمت نفت، تقاضا برای اقتصادهای بزرگ (چین و اروپا)، آینده ارز و روند عرضه و تقاضا در بازار داخل ۴ عامل مذکور محسوب می‌شوند که در ادامه گزارش به تشریح هر یک از این موارد می‌پردازیم.

طلای سیاه: تا مدت‌ها شاهد آن بودیم که بازارهای انرژی (نفت، گاز و پتروشیمی) ارتباط نزدیکی با هم داشته و متاثر از یکدیگر عمل می‌کردند. در این زمینه، تغییرات قیمت نفت، آثار متفاوتی بر قیمت محصولات پتروشیمی در کوتاه‌مدت و بلندمدت دارد. اما بررسی‌های صورت گرفته از ماه جولای بازارهای پتروشیمی جهانی، حکایت از آن دارد که بهای محصولات پتروشیمی در این ماه با وجود کاهش قیمت طلای سیاه (به واسطه افزایش عرضه اوپک و ایالات متحده آمریکا)، پا در مسیری صعودی گذاشته و رشد قیمتی را در بسیاری از محصولات تجربه کرده است. با این حال قیمت نفت بار دیگر مسیر صعودی را در پیش گرفته است. به گزارش «دنیای اقتصاد» بهای طلای سیاه در هفته گذشته رشد بیش از ۶ درصدی معادل ۷/ ۲‌ دلار در هر بشکه را تجربه کرده است اما شاهد آن هستیم که قیمت‌های جهانی محصولات پتروشیمی با جهت‌گیری کاهشی اعلام شده و احتمال می‌رود طی روزهای آینده که قیمت‌های پایه اعلام خواهد شد، شاهد جهت‌گیری کاهشی در این بازار باشیم. این تناقض در شرایط فعلی نشان می‌دهد عرضه و تقاضا در بازارهای جهان فرمان معاملاتی در این بازار را در اختیار خود گرفته است و قیمت بیش از آنکه بر اساس بهای نفت تعیین و تنظیم شود متأثر از فاکتورهای اصلی بازار است. البته سناریوی دیگری برای این جریان تعریف می‌شود که در آن برخی بر این عقیده‌اند که قیمت محصولات پلیمری بر اساس بهای دو ماه پیش نفت تعیین می‌شود. علت این امر هم آن است که نفت خام طی فرآیندی در دستگاه‌های بخار شکن به اولفین تبدیل شده و این محصول نیز برای تولید محصولات پلیمری باید به پلی اولفین تبدیل شود و این فرآیند روند زمان‌بری است و انتقال اثر کاهش یا افزایش قیمت با تاخیر به بازار خواهد رسید.

تقاضا برای اقتصادهای بزرگ (چین و هند): فعالیت‌های تولیدی چین و هند در دسته تولید محصولات پتروشیمی این دو کشور پرجمعیت جهان در ماه گذشته برای اولین بار از فوریه ۲۰۱۵ تا‌کنون گسترش یافته است و همچنین تولید این محصولات در آمریکا و اروپا با روندی آرام مسیر افزایشی را طی می‌کند. به عبارتی با توجه به اینکه تولیدکنندگان مهم جهان در مسیر تولید بیشتر گام برداشته‌اند، انتظار می‌رود شاهد افت قیمت‌ها در بازار محصولات پتروشیمی باشیم و در این شرایط منافع تولید‌کنندگان ما هم به خطر خواهد افتاد و باید به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنیم که خوراک با قیمت‌های نسبتا بهتری در اختیار تولید‌کنندگان قرار گیرد تا در رقابت با تولید‌کننده‌های کشورهایی همچون چین و هند در زمین بازی دوام بیاورند.

بر اساس داده‌های منتشر شده توسط اداره گمرک چین، در پی رشد ظرفیت تولید داخلی محصولات پلیمری گرید کالا (commodity grades) در چین، واردات پلی‌اتیلن و پلی پروپیلن این کشور به‌طور پیوسته کاهش چشمگیری را تجربه کرده است. واردات پلی اتیلن به چین در سه ماهه اول سال ۲۰۱۶ میلادی نسبت به مدت مشابه پارسال ۳ درصد افت داشت و به ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار تن رسید. همچنین واردات پلی پروپیلن با ۲۳ درصد افت در همین مدت به یک میلیون تن کاهش پیدا کرد. افزایش ظرفیت‌های اخیر در راستای اولویت‌های ترسیم شده توسط دولت چین در سیزدهمین برنامه پنج ساله این کشور که از امسال آغاز می‌شود؛ صورت گرفته است. دولت چین برنامه شفافی را برای تشویق افزایش ظرفیت تولید داخلی و تضمین تامین خوراک اولیه با اتکا به منابع عظیم زغال سنگ خود دنبال می‌کند، بنابر این واردات پلیمر این کشور محدود به گریدهای پلیمری دارای ارزش افزوده بالا که چین در حجم کافی تولید نمی‌کند؛ خواهد شد، از این رو صادرکنندگان پلیمر به چین توجه خود را معطوف به محصولات با ارزش‌تری نظیر پلی‌اتیلن متالوسن سبک خطی (mLLDPE) و پلی پروپیلن کوپلیمر ساخته‌اند. به این ترتیب می‌بینیم که سطوح تقاضا برای محصولات مختلف پلیمری در حال کاهش یافتن است.

نرخ ارز: تک نرخی شدن ارز یکی دیگر از مهم‌ترین موضوعاتی است که انتظار می‌رود در سال ۹۵ در نهایت عملیاتی شود؛ هرچند برخی پیش‌بینی‌ها حکایت از تک نرخی شدن ارز در ماه‌های پیش رو و به زودی دارد. این در شرایطی است که با توجه به تاثیر‌پذیری بالای صنعت پتروشیمی از نرخ ارز، این سوال پیش می‌آید که این تصمیم دولت و بانک مرکزی چه تاثیری در خوراک، واردات و صادرات محصولات پتروشیمی خواهد داشت. طبق بررسی‌های «دنیای اقتصاد» افزایش بهای ارز در بازار داخلی قیمت ریالی خوراک گاز نیز با افزایش روبه‌رو‌ می‌شود و این موضوع اگرچه بر دارایی‌های شرکت‌های پتروشیمی از یک طرف اثر مثبت دارد، اما هزینه‌های ریالی خرید مواد اولیه از جمله خوراک را برای این شرکت‌ها افزایش خواهد داد. بررسی حاضر نشان می‌دهد که به ترتیب شرکت‌های متانولی بیشترین تاثیر منفی را از افزایش نرخ آزادسازی خوراک مصرفی متحمل شده، سپس شرکت‌های الفینی در جایگاه دوم و در آخر شرکت‌های اوره‌ساز نسبت به سایر شرکت‌های پتروشیمی به‌دلیل مصرف سوخت بالاتر نسبت به خوراک مصرفی، کمترین تاثیر منفی را از افزایش نرخ خوراک و آزادسازی ارز می‌پذیرند.

شرکت‌های پتروشیمی برای خرید برخی کالاهای سرمایه‌ای خود نیازمند واردات هستند و این موضوعی است که با افزایش قیمت ارز در نتیجه تک‌نرخی شدن آن به رشد هزینه‌های بنگاه‌ها منتهی می‌شود. این موضوع در بخش‌های پایین‌دستی با شدت بیشتری قابل بررسی است. بر این اساس باید گفت تک نرخی شدن بهای ارز می‌تواند باعث کنترل واردات محصولات واسطه‌ای و سرمایه‌ای در این صنعت شود. این در حالی است که در حال حاضر نیز تخصیص ارز مبادله‌ای برای واردات کاهش یافته و به زودی متوقف خواهد شد. در این بین صادرات محصولات تولیدی نیز موضوع دیگری است که با نرخ ارز در شرایط فعلی دستخوش تغییر خواهد شد.

عرضه و تقاضای بازارهای داخلی: طی هفته گذشته به ازای هر یک تن عرضه در بورس کالا ۵۳/ ۵ تن تقاضا به ثبت رسیده که بالاترین حد در سال جاری به شمار می‌آید. این مطلب نشان می‌دهد که به‌رغم وجود تقاضا در بورس کالا عرضه‌ها به شکل محسوسی در مسیر کاهش قرار داشته که با توجه به هجوم تقاضا و بهبود حجم تولید در صنایع پایین دستی در کنار رشد مثبت اقتصادی در ما‌ه‌های اخیر التهاب در این بازار بیش از پیش خودنمایی کرده است. هرچند که آمارهای بورس کالا به صراحت از وجود چنین التهابی در معاملات محصولات پتروشیمی حکایت دارد؛ اما به‌رغم وضعیت نسبتا مساعد در صنایع بزرگ بالا‌دستی توضیح منطقی و قابل قبولی درخصوص عدم تغذیه تقاضا در بورس کالا ارائه نشده است.