سارا جنگروی: مازاد عرضه فولاد در حال حاضر چه در عرصه بین‌المللی و چه در عرصه داخلی به چالش بزرگی در این صنعت تبدیل شده است که به گفته کارشناسان دلیل اصلی آن سایه سنگین رکود به ویژه در بخش‌های اصلی همچون مسکن است که یکی از بازارهای پرمصرف فولاد به شمار می‌رود و معضل شکاف عرضه و تقاضا در بازار فولاد را تشدید کرده است. این در شرایطی است که صنایع وابسته به صنعت فولاد از قبیل راه‌آهن، کشتی‌سازی، خودرو، صنایع نفت، گاز و پتروشیمی و... با رکود مواجه هستند که این امر خود تشدید رکود در بازار فولاد را به دنبال دارد. از این رو کارشناسان معتقدند رکود بخش‌های مختلف اقتصادی در داخل و خارج، تولید فولاد را نشانه گرفته است.

در این بین، طبق آمارهای منتشر شده، میزان تولید فولاد ایران در سال ۹۴ بیش از ۱۶ میلیون و ۸۰۰ هزار تن بوده است در حالی که ظرفیت تولید فولاد ۲۲ میلیون تن در سال بوده است. این در شرایطی است که به گفته مهدی کرباسیان رئیس هیأت عامل ایمیدرو تولید فولاد باید ۵/ ۲ برابر افزایش یابد. کرباسیان معتقد است بهتر است بپذیریم که ایران هنوز به تولید فولادهای ساختمانی نظیر انواع تیرآهن، میلگرد و ورق نیاز دارد؛ چراکه هنوز بسیاری از زیر ساخت‌ها در کشورمان ایجاد نشده و بخش بزرگی از روستاها و مناطق شهرنشین کشور نیاز به مقاوم‌سازی و نوسازی دارند، از این رو نیاز است تا ۵۵ میلیون تن فولاد در کشور به تولید برسد که این رقم می‌تواند تنوعی از انواع فولاد را در خود جای دهد.

کسری تراز مواد اولیه فولاد

این پیش‌بینی در حالی صورت گرفته که کارشناسان معتقدند اگر قرار باشد در افق ۱۴۰۴ حدود ۵۵ میلیون تن فولاد تولید شود باید در حدود ۱۳۵ میلیون تن سنگ‌آهن برداشت و از آن ۸/ ۱۴ میلیون تن سنگ‌آهن دانه‌بندی، ۲/ ۷۷ میلیون تن کنسانتره و ۷۲ میلیون تن گندله تولید کرد. این در شرایطی است که طبق آمارهای رسمی هم اکنون ظرفیت استخراج سنگ‌آهن در ایران ۴۰ میلیون تن، کنسانتره ۲۴ میلیون تن، گندله ۲۲ میلیون تن و آهن اسفنجی ۱۸ میلیون تن است.

از سویی به تازگی برآوردهای انجام شده توسط کارشناسان نشان داده، برای رسیدن به ظرفیت تولید ۵۵ میلیون تن فولاد در سال ۱۴۰۴، باید ۶ میلیون تن قراضه پایه آهنی برای کارخانه‌های داخلی تامین شود. ضمن اینکه اکنون بین ۵/ ۲ تا ۷/ ۲ میلیون تن مصرف آهن قراضه در ایران وجود دارد و با توجه به کاهش منابع قراضه و نیاز به واردات باید توجه خاصی به زیرساخت بنادر برای تخلیه قراضه انجام شود. با این اوضاع به نظر می‌رسد همچنان وابستگی به واردات مواد اولیه در صنعت فولاد کشور وجود دارد.

حال پرسشی که در این زمینه مطرح می‌شود این است که آیا امکان دسترسی به این اهداف در شرایطی که بازار بیش از آنکه دغدغه توسعه داشته باشد در پی حفظ شرایط موجود است، وجود دارد یا خیر. کارشناسان صنعت فولاد بر این باور هستند در شرایط کنونی قبل از انجام پروژه‌های فولادی، باید بررسی‌های اقتصادی به‌صورت دقیق انجام شود، زیرا در شرایطی که بازار فولاد در سطح جهانی محدود شده و در مقابل در عرصه داخلی نیز علاوه بر رکود، ارقام نشان‌دهنده میانگین پایین مصرف هر ایرانی است (در حال حاضر میانگین مصرف فولاد در ایران حدود ۲۰۰ کیلوگرم/ نفر است)، قطعا تقاضا برای این میزان از عرضه فولاد وجود نخواهد داشت. به گمان کارشناسان اگر عدد نماگر مصرف فولاد در ایران افزایش نیابد، با مشکل جدی در این صنعت مواجه خواهیم شد. از سوی دیگر به گفته کارشناسان در حال حاضر شرایطی به وجود آمده که ظرفیت‌های مازاد فولاد خواه نا‌خواه متوقف خواهد شد؛ چراکه بازار جهانی فولاد محدود شده است. از این رو می‌توان به وضع قوانین جدید و سیاست‌های محدود‌کننده و حمایتی، گزارش‌های مربوط به اعمال عوارض حمایتی و ضددامپینگ اشاره کرد که صادرات را برای تولید‌کننده فولاد مشکل‌تر از قبل ساخته است. بنابراین توسعه طرح‌های فولادی و افزایش ظرفیت تولید داخلی، شرایط مازاد عرضه در این بازار را تشدید خواهد کرد.

دو موضوع مهم در تولید فولاد

رضا زائر‌حیدری، تحلیلگر بازار فولاد و مواد اولیه در این باره به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: با توسعه صنعت فولاد مخالف نیستم، اما به نظر می‌رسد که این توسعه باید هوشمندانه و با نگاه اقتصادی صورت گیرد. زائر حیدری بر این باور است در شرایطی که کشورهای دنیا در حال کنترل ظرفیت تولید، ایجاد موازنه در مصرف، تولید و صادرات - واردات و از طرفی به دنبال سیاست‌های محدود‌کننده واردات هستند، این موضوع شرایط را در آینده متفاوت‌تر از حال خواهد کرد. وی ادامه می‌دهد: تغییر شرایط در سطح دنیا این پالس را به ما می‌دهد که ما نیز باید در نگرش‌هایمان بازنگری کنیم؛ چراکه در زمینه دسترسی به بازارها با محدودیت بیشتری مواجه می‌شویم و در آن زمان باید مکانیزم‌های فروش جدیدی را در نظر بگیریم. این کارشناس صنعت فولاد همچنین با اشاره به تولید فولاد در کشور، می‌گوید: در تولید فولاد ۲ موضوع اهمیت زیادی دارد که قبلا به آن توجه نشده است؛ نخست هزینه تولید است و دومین مساله نوع محصول است، یعنی تولید محصولی که قابلیت رقابت در بازارهای خارجی را داشته باشد.

الزامات تولید 55میلیون تنی

در شرایط کنونی عدد و تناژ تولیدی اهمیت زیادی ندارد.بلکه موضوع مهم این است که فرآیند تولید فولاد باید سود‌آور باشد؛ چراکه در غیر این صورت روند تولید کارخانه دیر یا زود متوقف خواهد شد.با این حال کارشناسان راهکارهای برون‌رفت از رکود صنعت فولاد را شامل افزایش صادرات، فعال کردن پروژه‌های عمرانی، کاهش نرخ سود بانکی، حمایت از تولید داخل، نیاز به راهبرد مناسب داخلی و مدیریت قوی برای جلوگیری از تشدید رکود و همچنین جلوگیری از واردات می‌دانند، اما پیش‌بینی می‌شود اگر تولید فولاد در سال ۲۰۱۶ کاهش نیابد، افزایش قیمت را هم تجربه نخواهد کرد.

با توجه به اینکه قرار است تا سال ۱۴۰۴ ظرفیت تولید فولاد ایران به ۵۵ میلیون تن برسد و طرح‌های زنجیره تولید فولاد در زمینه‌های تولید سنگ‌آهن، کنسانتره، گندله، آهن اسفنجی و شمش در کشور به تدریج قرار است به بهره‌برداری برسند، آیا ایران می‌تواند ظرف هفت سال آینده تمامی نیازهای تولید صنعت فولاد را از داخل کشور برای افزایش تولید برآورده کند یا واردات مواد اولیه برای تولید فولاد در سال‌های پیش‌رو از تولید داخلی سبقت می‌گیرد؟

پالس‌های بازدارنده در تولید فولاد