سارا جنگروی : سرنوشت بازار سنگ‌آهن ایران از مدت‌های دور با تصمیمات و سیاست‌های اقتصادی کشور چین گره خورده است؛ در واقع روند قیمتی و اوج یا افول سنگ‌آهن برای ایران به‌عنوان کشوری تک‌مشتری به شدت از چین تاثیر می‌پذیرد، بنابراین رصد بازار و تاریخ اقتصادی چین در برهه‌های مختلف می‌تواند در زمینه تحلیل بازار داخلی راهگشا باشد.از سوی دیگر در حال حاضر و با اجرایی شدن برجام صنعتگران و فعالان بازار صنایع معدنی تا حدود زیادی چشم به گشایش و تسهیل امور تجاری داشته و دارند، با این حال تحلیل «دنیای اقتصاد» از شرایط موجود در بازار سنگ‌آهن نشان‌دهنده این است که برجام روی کارکرد بخش خصوصی اثرات کاربردی و محسوسی که منجر به تسهیل تجارت شود نداشته است.

در این راستا گشایش ال‌سی، یوزانس و تعامل اقتصادی سهل و ساده با دنیا خود شامل مقدماتی می‌شود که بسیار پیچیده است. در واقع در سطح جهانی و در حوزه حسابداری بین‌المللی استانداردهایی تعریف شده است که ایران در این استانداردها عقب است. یکی از ساده‌ترین این موارد، موضوع Credit raing.است، به زبان ساده استعلام اعتبار طرف مقابل از سوی طرف خارجی که در حال حاضر این زبان مشترک برقرار نیست.

اما از سوی دیگر مشکلات داخلی صنعت داخلی کشور موجبات ایجاد نگرانی‌هایی برای صنعتگران بخش خصوصی شده است. به گفته کامران وکیل دبیر اتحادیه تولید‌کنندگان و وارد‌کنند‌گان مواد معدنی داستان حمایت تعرفه‌ای علت‌العلل ورشکستگی تمامی صنایع ایران اعم از سنگ تزئینی، کاشی و سرامیک، شیشه، چینی‌آلات بهداشتی، سیمان، فولاد و... است.وی ادامه داد نتیجه این موضوع می‌شود ۲۵ میلیارد دلار کالای قاچاق؛ در واقع موضوع تعرفه حمایتی موجب تقویت قاچاق و تضعیف تولید می‌شود.

کامران وکیل در ارتباط با حوزه سنگ‌آهن و سیاست‌های اقتصادی چین به «دنیای اقتصاد» چنین می‌گوید: کشور چین در یک دوره ۱۰ ساله دو دولت متفاوت را تجربه کرد، دولت قبل که معتقد به رشد اقتصادی شدید، گسترش شهرسازی و تبدیل جامعه تا حدودی سنتی چین به جامعه‌ای مدرن بود که ویژگی‌های چین در این برهه ساخت و ساز، تولید، سیاست‌های باز اقتصادی، جذب سرمایه‌ها و سرمایه‌گذاری خارجی و عدم برابری واحد پول چین با دلار در فاصله سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ بود.

در این راستا یکی از ویژگی‌های این دوره از بین بردن برابری واحد پول چینی با دیگر شاخص‌های پولی بود، به‌طوری که مواد اولیه یک کالای چینی، از قیمت تمام‌شده همان کالا بیشتر بود، که این امر به دلیل ایجاد تفاوت نرخ ارز چینی بود و نه معجزه دیگری!بنابراین چینی‌ها در این برهه به اقتضای تمامی بازارهای دنیا شروع به تولید و در همین راستا صادرات کردند، در ادامه کالاهای درجه یک چینی به آمریکا، درجه دو به اروپا و دیگر کالاها به ایران صادر شد.

این کارشناس بازار سنگ‌آهن اضافه کرد: در این برهه چین حجم بالایی از مواد اولیه از جمله سنگ آهن را وارد و مصرف می‌کرد، آهن‌آلات مختلف تولید می‌کرد، در بازارهای جهانی اقدام به دامپینگ می‌کرد، با نرخ ارز بازی می‌کرد، نتیجه مجموع این اتفاقات این بود که تقاضای سنگ‌آهن افزایش پیدا کرد.

وی با اشاره به اینکه عرضه و تقاضا قیمت را تعیین می‌کند ادامه داد: ایران هم به غیر از چین شریک تجاری دیگری ندارد، اگر ایران در طول این سال‌ها اقدام به احداث کارخانه فولاد کرده بود (اتفاقی که در حال حاضر در حال رخ دادن است)، یا در راستای تولید کنسانتره و گندله خودکفا می‌شد، یا با عربستان، اروپا یا ترکیه روابطش را تلطیف و تقویت کرده بود، تا این اندازه به اقتصاد چین وابسته نبود.

به عقیده این فعال حوزه معدنی ایران طی سال‌ها تک‌مشتری شده بود و آن مشتری هم میل عجیب و غریبی به خرید از تمامی دنیا داشت. قیمت سنگ‌آهن در تمامی دنیا در حال رشد بود که به یکباره ورق برگشت و مشتری پس زد. علاوه بر اینکه مشتری پس زد، فاکتور تقاضا در یک زمان‌هایی منفی شد، به این معنا که تجار چینی که در گوشه و کنار دنیا معدن خریداری کرده بودند، به یکباره خودشان فروشنده سنگ‌آهن با قیمت‌های بسیار نازل شدند.به عقیده وکیل در حال حاضر در چین حدود ۷۰ میلیون نفر، ظرفیت شهرهای خالی از سکنه ایجاد شده است، یعنی چینی‌ها به اندازه ظرفیت جمعیتی ایران، ساختمان و برج و مترو دارند که خالی از سکنه است.

وکیل در ادامه صحبت‌های خود با اشاره به تغییرات جمعیتی در این کشور گفت: این شرایط باعث شد چینی‌ها وارد ایران شوند و دست به شراکت با ایرانی‌ها و ایجاد معدن سنگ‌آهن زدند و در حال حاضر خودشان فروشنده سنگ‌آهن هستند. در این راستا موجودی بنادر چین آنقدر بالا بود که در آن دوران گفته می‌شد اگر تا ۶ ماه دیگر سنگ‌آهن به مقصد چین نرود، این موجودی که در بنادر است برای مصرف همه کارخانه‌های فولاد چین کفایت می‌کند.

از آن‌سو چینی‌ها قوانین سختگیرانه‌ای برای کنترل آلودگی هوا در پیش گرفتند که سابق بر این، این ضوابط وجود نداشت، با توجه به اینکه سنگ‌آهن عناصر مازادی دارد (اعم از گوگرد، فسفر و...) ضوابط آلودگی هوا سختگیرانه‌تر شد و ورق برگشت؛ به این معنا که اگر فسفر سنگ‌آهن بالای یک‌دهم بود یا نمی‌خریدند یا روی مقادیر بالاتر از این جریمه می‌بستند.نتیجه همه اینها این شد که به یکباره قیمت افت کرد، ایران تک‌مشتری بود و با کس دیگری نمی‌توانست کار کند و نتیجه این شد که قیمت سنگ‌آهن افت کرد.

وی در ارتباط با چالش‌های قیمت‌گذاری در زمینه سنگ‌آهن گفت قبلا یکسری دلال و واسطه آمده بودند و اقدام به راه‌اندازی سایت مرجع قیمت‌گذاری به نام یومتال کرده بودند، این افراد دست به چینش قیمتی سلیقه‌ای و جعلی می‌زدند، به‌عنوان مثال قیمت‌های ایران را ۵ دلار زیر قیمت می‌دادند، در ادامه به چینی‌ها و یکسری واسطه‌های ایرانی هم پول می‌دادند که این سایت را جا‌بیندازد، در ادامه می‌دیدیم که بعضی از فعالان بازار حتی با اینکه متوجه این سناریو شده بودند، باز‌هم پیگیر سیاست‌های این سایت بودند. اما خوشبختانه با همتی که انجمن سنگ‌آهن از خود نشان داد این سایت جمع آوری شد و سایت متال بولتن که یک مرجع بین‌المللی است به فعالان بازار معرفی شد، این سایت، سایتی جهانی است که قیمت سنگ‌آهن را با توجه به امکانات بندری، زمان تحویل، ریسک موجود و عرفی که وجود دارد قیمت‌گذاری می‌کند و این قیمت‌ها را اعلام می‌کند که معتبر هم هست.

این فعال بخش معدن در ادامه با اشاره به اینکه داستان حمایت تعرفه‌ای علت‌العلل ورشکستگی تمامی صنایع ایران اعم از سنگ‌های تزئینی، کاشی و سرامیک، شیشه، چینی‌آلات بهداشتی، سیمان و فولاد است گفت: نتیجه این موضوع ۲۵ میلیارد دلار کالای قاچاق است و در واقع موضوع تعرفه حمایتی موجب تقویت قاچاق و تضعیف تولید می‌شود. به عقیده وی نتیجه این شده است که صنعتگر ایرانی با ویژگی‌های خاص رفتاری که در این مقال نمی‌گنجد و البته به دور از تکنولوژی‌های روز دنیا محصولی غیر‌رقابتی تولید می‌کند، از سویی هم انجمن‌های مختلف صنعتی دعوتنامه‌های مختلفی برای گردهمایی‌های متنوع می‌فرستند و حرفشان هم این است که عوارض واردات را افزایش دهید.از آن‌سو شرکت‌ها و سازمان‌های مختلف که مواد اولیه‌شان به تولیدات فولادی و سنگ‌آهنی و پتروشیمی و... وابسته است، از کیفیت این محصولات راضی نیستند و تمایل به خرید از کشورهای دیگر دارند، چرا‌که قیمت مناسب و کیفیت چند‌برابر بهتر از تولید داخلی دارد.

در واقع این سازمان‌ها و شرکت‌ها معتقدند چرا ما باید تاوان تولید ضعیف شرکت‌های تولیدی داخلی را بدهیم و در نهایت کارخانه‌ای با قدمت تکنولوژی بالا، قیمت‌های بالا، پرسنل زیاد و راندمان پایین راه‌اندازی کنیم. در این رابطه فریال مستوفی، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران درخصوص عوامل نوسان بهای سنگ‌آهن و روند متزلزل قیمت آن در بازارهای جهانی گفت: یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار در نوسانات بهای سنگ‌آهن، عرضه و تقاضا است. افزایش تقاضا بالطبع سبب افزایش قیمت این محصول شده و عرضه آن را نیز افزایش خواهد داد.وی ادامه داد: تا قبل از سال نوی چینی‌ها قیمت فلزات پایه به حداقل خود رسیده بود اما پس از آن به دلایل متعددی همچون نوسان قیمت نفت و تقاضای کاذب قیمت این محصول افزایش یافت که آن هم پایدار نماند.

مستوفی ادامه داد: با این حال بسیاری از تحلیلگران معتقدند که روند قیمت فلزات پایه تا سال ۲۰۱۸ میلادی افزایش خواهد یافت. به عقیده این تحلیلگران احتمال نوسان صعودی، اما اندک مواد معدنی وجود دارد که این پیش‌بینی حتی در کنفرانس فولاد و سمینارهایی که اخیرا برگزار شده نیز مطرح شد.

عضو هیات نمایندگان اتاق ایران افزود: چین، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین‌ تولید‌کنندگان و مصرف‌کنندگان این فلز بر نوسانات قیمت آن تاثیرگذار است. این کشور معادن کوچک زیادی دارد و کارخانه‌های خود را در کنار این معادن مستقر کرده است. در حال حاضر این کشور با تغییر سیاست‌های خود مبنی بر کاهش آلاینده‌ها تصمیم به تعطیلی کارخانه‌های خود گرفته است بنابراین عرضه و تولید فولاد در جهان کاهش یافته که طبیعتا بر قیمت آن نیز اثر نامطلوبی گذاشته است، بنابراین طی چند سال آینده وضعیت مناسبی را برای این محصول نمی‌توان پیش‌بینی کرد.

مستوفی درخصوص روند قیمت سنگ‌آهن در بازارهای جهانی در سال ۲۰۱۶ نیز توضیح داد: پیش‌بینی می‌شود که قیمت سنگ‌آهن در سال ۲۰۱۶ به دلیل کاهش تقاضا، روند نزولی را طی کند. در این صورت اگر تقاضا برای فولاد نیز افزایش یابد موقتی خواهد بود. رئیس کمیسیون سرمایه‌گذاری اتاق بازرگانی ایران درخصوص وضعیت بهای سنگ‌آهن ایرانی نیز توضیح داد: سنگ‌آهن ایرانی با وجود آنکه نسبت به سنگ‌های کشورهای دیگر برتری داشته و عیار آن بالا و در حدود ۴۰ -۵۰ درصد است، متاسفانه تولید آن در کشور ما گران تمام می‌شود.

وی ادامه داد: کشور چین به دلیل رودخانه‌های بزرگ جابه‌جا‌یی‌های خود را از طریق حمل‌ونقل‌ دریایی انجام می‌دهد. کشور ما از لحاظ زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل چه ریلی و چه دریایی در مضیقه قرار دارد در صورتی‌که حمل‌ونقل دریایی و ریلی بهترین گزینه‌های جابه‌جا‌یی هستند و ما در هر دو نوع ضعف داریم. عضو هیات نمایندگان اتاق ایران و تهران اظهار کرد: هزینه‌های بالای حمل‌و‌نقل موجب افزایش قیمت تمام شده می‌شود. به‌عنوان مثال، کارخانه‌ای که در خراسان قرار دارد، برای حمل محصول خود به سمت بندر باید هزینه‌های هنگفت داخلی را بپردازد تا بتواند کالای خود را به بندر برساند. وی افزود: از یک طرف هزینه‌های سنگین حمل‌ونقل‌ کالای حجیم و نبود زیر‌ساخت‌های حمل‌ونقل‌ مناسب و از طرف دیگر کمبود تکنولوژی‌های جدید استخراج در معادن موجب افزایش قیمت تمام شده سنگ‌آهن می‌شود.مستوفی اظهار کرد: مخالف صادرات مواد اولیه به‌صورت خام هستم و معتقدم باید مواد خام با ارزش‌افزوده صادر کنیم. صادرات مواد اولیه با ارزش افزوده بالا مقدمات ارزآوری و سوددهی را برای کشور فراهم خواهد کرد.مستوفی با اشاره به عدم تاثیرگذاری قیمت سنگ‌آهن بر حوزه‌های داخلی و صادراتی گفت: حجم تولیدات سنگ‌آهن در ایران نسبت به سایر کشورها همچون استرالیا و برزیل پایین است، بنابراین تغییرات قیمتی این محصول نمی‌تواند بر حجم کل صادرات ایران اثرگذار باشد.تولیدکننده‌های ما شرکت‌های بزرگ دولتی هستند که محصولات خود را با قیمت تعیین شده می‌خرند اما تولیدکنندگان بخش خصوصی به قیمت پایین این محصول معترض هستند مشکل عمده این گروه از صادرکنندگان آن است که محصولات خود را با یک قیمت تعیین شده می‌فروشند و این امر به ضرر صادرات سنگ‌آهن است.

پیش‌بینی «دنیای اقتصاد» از کاهش بیشتر قیمت‌ها محقق شد

افت مجدد بهای جهانی سنگ‌آهن

کاهش قیمت‌ها در بازار فولاد چین و همچنین وجود مازاد عرضه و موجودی بالای انبارها در چین در کنار بالابودن نسبی حجم تولید سنگ‌آهن در جهان و عقب نشینی تقاضا به‌صورت فصلی نهایتا به کاهش قیمت‌ها در این بازار منجر شد هرچند که تاکنون افتی ۳ درصدی را شاهد هستیم، ولی احتمال ادامه یافتن این روند نزولی در هفته جاری وجود دارد.

البته باید به این نکته نیز اشاره داشت که بهای هر تن سنگ‌آهن پس از رسیدن به کف قیمتی نزدیک به ۵۰ دلار مجددا در مسیر افزایش قرار گرفت و به گزارش متال بولتن در ۷ ژوئن تا ۵۲ دلار و ۵۶ سنت نیز افزایش یافت ولی مجددا شاهد خودنمایی کاهش قیمت‌ها هستیم. بر اساس آمار TSI، هر تن سنگ‌آهن برای تحویل فوری به بندر تیانجین چین با افتی ۶/ ۰ درصدی ۵۱ دلار و ۸۰ سنت معامله شد. در معاملات روز گذشته، قیمت فولاد و سنگ‌آهن در بازار آتی چین با افتی ۳‌درصدی مواجه شد؛ این کاهش قیمت ناشی از کندی تقاضای فصلی در چین به‌عنوان بزرگ‌ترین‌ مصرف‌کننده این دو کالای دنیا بوده است. به گزارش اقتصادنیوز، به دنبال رشد شدید سوددهی کارخانه‌های فولاد در ماه‌های آوریل و مارس که ناشی از رشد مصرف فصلی و موجودی پایین ذخایر فولاد بود، در هفته‌های اخیر حاشیه سود فولادسازان چینی کاهش یافته است.

یک معامله‌گر مستقر در سنگاپور اعلام کرد: «در حالی که تولیدکنندگان فولاد در پاسخ به حاشیه سود بالاتر اقدام به افزایش تولید کردند، سود قیمت تمام‌شده فولاد نسبت به مواد خام از ابتدای ماه مه ‌بیش از ۳۰ درصد افت کرده است. در غیاب تقاضای بهبود یافته یا اقدامات سیاسی مطلوب در چین، حاشیه سود تولید فولاد در هفته‌های آینده نیز همچنان تحت فشار باقی خواهد ماند.فعالیت ساخت‌وساز عموما از ماه ژوئن و با شروع فصل داغ تابستان در چین کاهش یافته و موجب محدود شدن تقاضای فولاد می‌شود.بر‌اساس این گزارش هر تن میلگرد در بورس آتی شانگهای با افتی ۸/ ۲ درصدی ۲۰۹۳ یوآن‌(۳۱۸ دلار) معامله شد. این افت در حالی رخ داده که روز گذشته و به دلیل انتظار عرضه کمتر در بزرگ‌ترین‌ شهر فولادسازی چین (تانگشان) قیمت این کالای اساسی بار رشد ۴ درصدی مواجه شده بود. بازارهای چین روزهای نهم و دهم ژوئن به دلیل تعطیلات عمومی بسته بودند.

دولت محلی تانگشان به کارخانه‌های داخل و نزدیک این منطقه دستور داد تا از ۱۴ تا ۲۱ ژوئن تولید خود را به منظور کاهش آلودگی هوا قطع کنند. بر‌اساس اعلام بانک کامان‌ولث استرالیا این مقررات سختگیرانه موجب کاهش تولید ۵۰۰ هزار تا یک میلیون تنی فولاد خواهد شد. تولید فولاد خام چین در ماه مه با رشدی ۸/ ۱ درصدی نسبت به سال گذشته به ۵/ ۷۰ میلیون تن رسید.

در بورس کالای دالیان، قیمت هر تن سنگ‌آهن با سقوطی ۳ درصدی به ۳۶۰ یوآن رسید. ضعف در معاملات آتی موجب کاهش تقاضا برای محموله‌های فیزیکی شده است.در نهایت باید به این نکته نیز اشاره داشت که نمی‌توان کف قیمتی جدیدی را برای سنگ‌آهن تصور کرد زیرا شکسته شدن کف قیمتی ۵۰ دلاری برای سنگ‌آهن چندان هم دور از ذهن نیست که آینده‌ای مبهم را پیش روی بهای این کالا قرار می‌دهد.

طلسم سنگ‌آهن با جادوی چین