رضا دهنوی / کارشناس تولید و بازار فولاد

تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند با وجود آهنگ کند رشد تولید در چین انتظار می‌رود بازار جهانی فولاد تا سال ۲۰۱۷ همچنان با معضل مازاد ظرفیت عرضه مواجه باشد. روند کند رشد تولید برای به تعادل رساندن دوباره بازار فولاد جهانی، کافی نخواهد بود، به‌طوری که پیش‌بینی می‌شود مساله مازاد ظرفیت با وجود اینکه از روندی نزولی برخوردار است با وارد شدن رکود اقتصادی به لایه‌های زیرین صنایع، صنعت استراتژیک فولاد را تحت تاثیر قرار داده و آن را برای بار سوم به رکود مبتلا کند. کارشناسان معتقدند طی دو دهه اخیر و پیش از این دوره، یک بار در سال ۷۶ و یک بار در سال ۸۱ بحران گریبان فولاد ایران را گرفته بود. سومین دوره بحرانی صنعت فولاد در حالی در آستانه دوسالگی است که فولادسازان با مازاد بیش از ۳ میلیون تنی روبه‌رو شده‌اند.

　

کشور ما با برخورداری از مزیت‌های رقابتی نظیر: ۷/ ۲ میلیارد تن ذخایر قطعی سنگ‌آهن از مجموع ۱۷۰ میلیارد تن ذخایر کشف شده، منابع غنی گاز طبیعی با ظرفیت بیش از ۵/ ۳۳ تریلیون متر‌مکعب (حدود ۱۸ درصد از کل ذخایر کشف شده) دسترسی به آب‌های آزاد، نیروی انسانی جوان و تحصیلکرده آماده به کار، انواع تکنولوژی‌های فولادسازی و نیروهای با انگیزه و مجرب برنامه‌ای ۱۰ ساله برای دوبرابر شدن افزایش ظرفیت تولید خود تدوین کرده است و حال آنکه چشم‌انداز سنگ‌آهن و فولاد در دنیا نشان می‌دهد اغلب کشورها با توجه به رکود بازار ناشی از افت قیمت جهانی و کاهش روند ساخت‌و‌ساز در دنیا برای تولیدشان برنامه‌ریزی جدید کرده‌اند. برخی هم با کاهش در تولید نشان داده‌اند که توان رقابت با دیگر تولیدکنندگان را ندارند. ایران نیز گرچه سال‌های گذشته به‌عنوان صادرکننده سنگ‌آهن و فولاد به چین و کشورهای اروپایی شناخته می‌شد اما حال به دلیل رکود بازار داخلی و جهانی و سیاست‌گذاری‌های غلط، بسیاری از بازارهای صادراتی خود را از دست داده است.

این در حالی است که صنعت فولاد ایران با تدوین طرح جامع فولادی روبه‌رو است که بر اساس آن باید تا ۱۰ سال آینده ظرفیت تولید فولاد به ۵۵ میلیون تن برسد. اما نباید فراموش کرد که در مقطع فعلی بازار فولاد کشش تولید بیشتر را ندارد. جای تامل دارد، چنین موضوعی اهمیت مسیریابی و تعریف استراتژی جدید همچنین اصلاح طرح جامع در صنعت فولاد را یادآوری می‌کند.

برای تولید ۵۵ میلیون تن فولاد، ۱۶۰ میلیون تن سنگ‌آهن نیاز است، بررسی‌ها نشان می‌دهد معادن سنگ‌آهن ایران نیز در شرایط فعلی با افزایش هزینه تولید روبه‌رو شده‌اند و میزان رقابت‌پذیری کسب و کار آنها به دلیل روند نامطلوب شرایط تقاضا و ساختار رقابت این صنعت در سال ۹۳ نسبت به سال ۹۱ بسیار کاهش یافته است، به‌طوری که در حال حاضر ۹۵ درصد حمل و‌نقل سنگ‌آهن جاده‌ای انجام شده و فقط ۵ درصد سنگ‌آهن از حمل و نقل ریلی استفاده می‌شود که این یک معضل بزرگ در صنعت سنگ‌آهن محسوب می‌شود. اما آیا ایران با وجود چنین دست‌اندازهایی می‌تواند ظرفیت تولید فولاد خود را افزایش دهد یا همانند غول‌های جهانی استراتژی خود را در تولید فولاد تغییر خواهد داد؟

کشور چین نقش عمده‌ای در این بازار ایفا می‌کند و جریان دامپینگ را به بازارهای صادراتی بسیاری از کشورها به راه انداخته است اما چین با چه مشوق‌های صادراتی سالانه نزدیک به ۸۰۰ میلیون تن تولید می‌کند و واحدهای کوچک کشورهای مختلف را از مدار تولید خارج کرده؟ فولادسازان چینی با ۱۲ درصد معافیت مالیاتی، ۴ درصد معافیت مالیاتی اضافه برای صادرات فولادهای کیفی، اعطای یارانه از ۵ تا ۲۰ درصد برای صادرات بالاتر از مقادیر تعیین شده، کمک‌های متعددی از دولت می‌گیرند. البته تولیدکنندگان ایران نیز خواستار وضع مشوق‌های صادراتی موثر برای کارخانجات صادرکننده فولاد در بودجه سال ۱۳۹۵ از طریق برخورداری صادرکنندگان از بخشودگی‌های مالیاتی به میزان ۱۰ درصد ارزش صادرات بودند.

افزایش تعرفه واردات

با این حال پیامدهای وضعیت نامساعد اقتصاد چین و تولید بیش از اندازه بسیاری از محصولات معدنی آن، حتی گریبان آمریکا را هم گرفته و دولت این کشور به‌تازگی مجبور شده برای نجات صنعت فولاد خود از مرگ حتمی، سیاست جدیدی اتخاذ کند. وزارت بازرگانی ایالات متحده آمریکا در اقدامی بی‌سابقه تعرفه ۲۳۶ درصدی برای فولاد تولیدی خود تعیین کرده و میانگین تعرفه فولاد آن ۱۱۰ درصد برای ورق‌های وارداتی از چین است. این در حالی است که ایران برخلاف چین که بزرگترین تولیدکننده فولاد است و مواد اولیه آن را ندارد، از ذخایر معدنی بسیاری برخوردار است و در جریان رکود اقتصادی و حجم واردات فولاد از چین که یکی از دغدغه‌های مهم فولادسازان داخلی شده، میانگین تعرفه فولاد آن ۱۱ درصد است.