صنایع پتروشیمی در تور قیمتی

عارفه مشایخی: چالش‌های صنایع پایین‌دستی صنعت پتروشیمی بسیار است؛ از میزان تولید و چالش‌های حوزه صادرات گرفته تا فروش این محصولات در بازار داخل و نحوه قیمت‌گذاری همگی از مسائلی است که بر توان تولید در بخش پایین دستی صنعت پتروشیمی موثر بوده است. کارشناسان می‌گویند صنایع پایین دستی برای خرید مواد اولیه خود مشکل دارند و با آنکه رویه قیمت‌گذاری در بخش‌های پایین دستی و میانی این صنعت روند مشابهی را طی می‌کند اما این رویه مشابه تاثیر بالایی بر دستیابی صنعتگران به مواد اولیه با قیمت‌های مناسب ندارد. آن‌طور که فعالان صنعت پتروشیمی اعلام می‌کنند در حال حاضر این شرکت‌ها در یک نگاه خوش‌بینانه با ۵۰ درصد ظرفیت خود کار می‌کنند.

این مساله باعث می‌شود بسیاری از هزینه‌های ثابت در این صنعت بر مقیاس کمتری از تولید سرشکن شوند و در نتیجه قیمت تمام‌شده برای این محصولات افزایش می‌یابد. این در حالی است که قیمت‌گذاری در بخش‌های بالادستی صنعت پتروشیمی مستقل از هزینه‌ها و بر اساس قیمت‌های جهانی تعیین می‌شود که این نوع قیمت‌ها فرآیند جدایی نسبت به هزینه‌های بنگاه‌ها دارند. بر این اساس یک نوع دوگانگی و ناهمخوانی مشاهده می‌شود که باعث ایجاد شکاف در دو بخش می‌شود. در این بین نگاهی به تجربه کشورهای منطقه نیز جالب توجه است. بررسی‌ها نشان می‌دهند فعالان صنعت پتروشیمی در بخش پایین‌دستی حدود ۳۰ درصد محصولات خود را گران‌تر از سایر کشورهای پیشرو در این صنعت خریداری می‌کنند. این اختلاف قیمتی البته به دلایلی همچون مالیات بر ارزش افزوده یا تغییر قیمت‌های مواد اولیه و حمل‌ونقل‌ و... ثبت شده است که نشان می‌دهد کار برای فعالیت در بخش پایین دست برای فعالان صنعت پتروشیمی بسیار سخت‌تر شده است. در این میان اما واردات نیز بر‌اساس چالش‌های ناشی از بالا بودن قیمت مواد اولیه افزایش یافته است.

در این رابطه عضو انجمن ملی پلاستیک معتقد است در تمام دنیا مرسوم است که قیمت محصولات پتروشیمی در بورس‌های کالایی و توسط فعالان و دست‌اندرکاران صنعت پتروشیمی (نه توسط ارگان‌های شرکتی) انجام می‌گیرد. در ایران مبنای قیمتی را بر اساس قیمت در کشورهایی همچون قطر، عربستان، شرق آسیا و... محاسبه می‌کنند و در این روش تعیین قیمت، کسی منافع و مضار تولیدکننده داخلی را در نظر نمی‌گیرد. به‌طور مثال مبنای قیمت محصول سابیک عربستان در نظر گرفته می‌شود و معادل آن با ارز آزاد تبدیل به ریال شده و قیمت محصولات داخلی محاسبه می‌شود. به گفته مهندس بیوک صحاف امین این در شرایطی است که در گذشته از صنایع تکمیلی خواسته شد که نماینده‌ای از انجمن ملی پلاستیک در جلسات قیمت‌گذاری حضور داشته باشد اما به دلیل برخی مسائل امنیتی اجازه این کار داده نشد و فرمولی که در بالا به آن اشاره شد برای تعیین قیمت‌ها از سوی آنها ارائه شد که تا‌کنون طبق همین فرمول قیمت‌گذاری مواد اولیه صورت می‌گیرد. این در حالی است که شرکت‌های پتروشیمی مواد اولیه تولید خود را بر اساس ارز مبادله‌ای دریافت می‌کنند که این موضوع به شکاف در قیمت‌گذاری در این بازار منجر شده است. صحاف درخصوص مبنای قیمت‌گذاری در بخش پایین‌دستی صنعت پتروشیمی اظهار کرد: اگر محصول، محصولی رقابتی نباشد بهای محصولات در بخش پایین‌دستی هم بر مبنای قیمتی که در بورس کالا اعلام می‌گردد محاسبه می‌شود. البته ۹درصد ارزش افزوده و هزینه حمل محصولات هم بر عهده تولید‌کنندگان محصولات است. به گفته وی در بورس کالا هم قیمت‌گذاری محصولات با توجه به پیچیدگی روند تولید انجام می‌شود و بازه قیمتی برای محصولات مختلف متفاوت است.

رئیس کمیسیون بازرگانی انجمن ملی پلاستیک درخصوص اثرات پایین بودن ظرفیت تولید و همچنین تولید شرکت‌ها پایین تر از ظرفیت تولیدی بر هزینه بنگاه‌ها اظهار کرد: این موضوع تاثیرات جبران‌ناپذیری بر واحدهای تولیدی کشور می‌گذارد. برای هر واحد تولیدی هزینه تولید و هزینه‌های سربار روی میزان فروش محصولات سرشکن می‌شود. اما با توجه به شرایط حاکم (تولید پایین‌تر از ظرفیت‌های تولیدی واحدها و نبودن بازار برای فروش محصولات) بنگاه‌ها سود قابل توجهی نمی‌برند و برخی مواقع هزینه تولید محصولات و هزینه سربار با هزینه فروش مساوی است و به اصلاح سر به سر می‌شود و گاهی هم شاهد هستیم که تولید‌کننده ضرر می‌کند. این اتفاق موجب آن می‌شود که نقدینگی واحدهای تولیدی کم شود و برای نگه داشتن نیروهای خود و ماندن در بازار رقابتی با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو ‌شوند. صحاف امین درباره مشکلات کنونی در حوزه قیمت‌گذاری محصولات پایین‌دستی روی واردات و کیفیت این محصولات بر این عقیده است که وقتی سود یا حتی در شرایطی بازگشت سرمایه برای واحدهای تولیدی با مشکل مواجه می‌شود بنگاه تولیدی به راحتی نمی‌تواند چرخه تولید خود را اداره کند و این مساله امکان دارد که بر کیفیت محصولات تولیدی تاثیر بگذارد.

بلندپروازی پتروشیمی عربستان در خاورمیانه

یکی از مهم‌ترین‌ نکته‌هایی که برای دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز باید در نظر گرفت، بررسی وضعیت صنایع پتروشیمی کشورهای رقیب در منطقه به ویژه عربستان و برنامه‌های آتی این کشور است که می‌تواند ملاک مناسبی برای امکان تحقق اهداف سند چشم‌انداز باشد.

بیش از ۲ دهه است که عربستان سعودی برنامه‌هایی بلند‌پروازانه را در صنعت پتروشیمی آغاز کرده است و در نتیجه این برنامه‌ها امروز عربستان به یکی از کشورهای بزرگ تولید‌کننده مواد پتروشیمی در جهان تبدیل شده است. صنعت پتروشیمی در عربستان با همکاری شرکت‌های آمریکایی، اروپایی و ژاپنی شکل گرفته است. فناوری و تجربه صنعتی شرکت‌های خارجی که با منابع هیدروکربنی سعودی‌ها آمیخته شده، توانسته است صنعت گسترده‌ای را شکل دهد به گونه‌ای که این همکاری یک شبکه صنعتی منظم و رو به توسعه را در عربستان ایجاد کرده است.

این صنعت هر چند بر توان فناوری خارجی بنا شده و ظرفیت‌های داخلی سعودی‌ها فقط در حوزه بهره‌برداری به کار گرفته شده است اما به تازگی توجه به فناوری و افزایش توان فنی نیز در برنامه توسعه صنعت پتروشیمی عربستان جایگاهی ویژه پیدا کرده به گونه‌ای که این کشور برای توسعه توان فناوری خود اقدام به تاسیس مرکز تحقیق و تکنولوژی کرده است.

اقدام سعودی‌ها در تاسیس مجتمع «صدرا» در منطقه «الجبیل» زمینه تامین مواد اولیه مورد نیاز در بخش‌های مهم صنعتی نظیر صنایع اتومبیل‌، الکترونیک، نساجی، دارو، ساختمان و کشاورزی را فراهم ساخته و منجر به ایجاد فرصت‌های شغلی در این کشور شده است. صنایع پتروشیمی عربستان دارای نقطه‌های قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهایی است که بهره‌مندی از منابع خوراک مناسب و ارزان، سرمایه‌گذاری دولت در صنعت پتروشیمی، تشویق شرکت‌های خارجی به مشارکت در طرح‌های جدید و بهره‌مندی از موقعیت جغرافیایی مناسب برای دسترسی به بازارهای صادراتی آسیا و اروپا از نقطه‌های قوت پتروشیمی عربستان به حساب می‌آید.