شفافیت با بهینه‌سازی «بهین‌یاب»

عارفه مشایخی: خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا که دستاویز دوسال‌و‌نیم گذشته برخی منتقدان عرضه کالا در این بازار بوده است ریشه در یک چالش اساسی دارد و آن به‌روز نبودن سایت بهین‌یاب (سایت وزارت صنعت برای ثبت اطلاعات خریداران مواد اولیه در بورس کالا) دارد. فعالان این صنعت می‌گویند یکی از مشکلاتی که تولید‌کنندگان پایین دستی و به‌طور کل تولید‌کنندگان صنعت پتروشیمی از آن رنج می‌برند، عدم به‌روز‌رسانی و واقعی کردن اطلاعات این سایت برای انجام معاملاتی شفاف است. در نتیجه عدم شفافیت آمارهای این سایت باعث می‌شود که شناسایی دقیق تولیدکنندگان واقعی از سفته‌بازها امکان‌پذیر نباشد و به این ترتیب دلالان وارد زمین بازی شوند و این امر به چرخه تولید داخلی ضربه‌های جبران‌ناپذیری وارد می‌کند. از دیگر نتایج عدم بازبینی و ممیزی کردن این سایت، همان‌طور که در بالا نیز اشاره شد مطرح شدن خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا است.

سایت بهین‌یاب وزارت صنعت، معدن و تجارت درگاهی است که به منظور اطلاع‌رسانی خدمات مرتبط با حوزه سرمایه‌گذاری در وزارت صنعت، معدن و تجارت اعم از صدور مجوزها، وضعیت پروژه‌ها و طرح ها، معافیت‌های گمرکی و... طراحی شده است. در دوره وزارت غضنفری بر وزارت صنعت، معدن و تجارت مواردی مطرح شد مبنی بر اینکه محصولات پتروشیمی تنها در بورس کالا معامله شوند تا نرخی که از این طریق کشف می‌شود توسط دلالان دستخوش تغییرات نشود. بر این اساس سایت بهین‌یاب توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت برای شناسایی و معرفی متقاضیان محصولات پتروشیمی به بورس کالا راه‌اندازی شد و از آن زمان تاکنون کلیه معاملات محصولات پتروشیمی توسط خریدارانی صورت می‌گیرد که به تایید این وزارتخانه رسیده‌اند و از فیلتر سایت بهین‌یاب رد شده‌اند.

برخی کارشناسان بورس کالا را بستری برای داد‌و‌ستد محصولات مختلف از جمله مواد پتروشیمی می‌دانند و وظیفه بورس را ایجاد شفافیت در معاملات تعریف می‌کنند؛ البته معاملاتی که هم طرف عرضه و قیمت در آن مشخص است و هم طرف خریدار مورد تایید سایت بهین‌یاب و در نتیجه وزارت صنعت، معدن و تجارت است و در نتیجه وجود دلالان را دیگر متوجه بورس کالا نمی‌دانند و بر این عقیده‌اند که وزارتخانه باید وظیفه شناسایی و معرفی افراد را به خوبی انجام دهد. با آسیب‌شناسی به عمل آمده متاسفانه برخی از دلالان با ارائه اسناد مجعول که در ظاهر حکایت از وجود کارخانه‌های تولید محصولات پتروشیمی دارد؛ اما در واقع این شرکت‌ها اساسا وجود خارجی ندارند مبادرت به خرید مواد اولیه با حجم زیاد (بعضا بالغ بر هزاران تن) کرده و همان محصولات را به تولید‌کنندگان واقعی با سود سرشار (بالای ۴۰ الی ۵۰ درصد سود) می‌فروشند. به عبارتی ساده‌تر این شرکت‌ها نه در واقعیت، بلکه تنها روی کاغذ وجود خارجی دارند.

عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» درخصوص مشکلات سایت بهین‌یاب و عدم شناسایی دقیق تولید‌کنندگان واقعی از سفته‌بازها و لزوم اصلاح این سایت مواردی را بیان کرد. به گفته دکتر سعید ترکمان طبق داده‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت در بعضی استان‌ها آمارهای عجیب و غریبی از تولید واحدهای صنعتی در سایت بهین‌یاب ثبت شده است؛ این در حالی است که در برخی موارد مشاهده می‌شود برخی از این واحد‌ها عملا وجود خارجی ندارند یا به هر دلیلی تعدادی از خطوط تولید خود را متوقف کرده‌اند بدون اینکه از این روند تغییرات، اطلاعاتی را در این سایت وارد کرده باشند و به این ترتیب اطلاعات این سایت در بسیاری اوقات به روز نیست.

وی افزود: علاوه بر این موضوع، مشکل دیگری که وجود دارد ظرفیت‌هایی است که در گذشته به هر دلیل در استان‌ها دقیق ثبت نشده و مبنای محاسبه در استان‌ها یکسان نیست و ظرفیت پروانه‌های صنعتی مربوط به واحدهای تولیدی در هر استان سلیقه‌ای است و در برخی موارد شاهد این موضوع هستیم که معیارهایی همچون ظرفیت استان ها، شرایط جغرافیایی استان‌ها و... در نظر گرفته نشده و این موضوع باعث شده که شرایطی ناعادلانه برای تولید‌کنندگان استان‌های مختلف در سایت بهین‌یاب به وجود بیاید.

به گفته این عضو اتاق بازرگانی، در نتیجه دو مورد بالا کدها (کد معاملاتی در سامانه بهین‌یاب که سهمیه خرید مواد اولیه دارد) به دست برخی شرکت‌ها و اشخاص (تجار) می‌افتد و در هنگام معامله، تجار با کمک مشاوران و مدیران بازرگانی خود هوشمندانه‌تر عمل کرده و با توجه به بررسی‌های دقیق خود در هر مقطع زمانی به خرید گرید‌های خاصی از مواد اولیه که در آینده نزدیک در تولید، توزیع یا مصرف فصلی دچار تغییراتی می‌شوند هجوم می‌آورند و آنها را خریداری می‌کنند.

ترکمان درباره بازبینی و ممیزی کردن سایت بهین‌یاب توسط تشکل‌ها گفت: اگر بازبینی و ممیزی دوره‌ای سایت بهین‌یاب توسط تشکل‌ها انجام پذیرد آنها با توجه به شناختی که از تولید‌کننده‌ها و جو حاکم بر بازارها دارند باعث می‌شوند که شرایط کنونی بهبود یابد و در نتیجه این امر هم به چرخه تولید این صنعت کمک شایانی خواهد شد و هم نقش واسطه‌ها کمرنگ می‌شود.

وی در ادامه با تاکید بر اینکه وزارت صنعت، معدن و تجارت نیازمند اعتماد به تشکل‌هاست تا بتواند اطلاعات در دسترس را واقعی و به روز کند، گفت: این در شرایطی است که در صنعت پتروشیمی انجمن‌های قوی (همچون انجمن لوله‌های پلی اتیلن، انجمن لوله‌های پی وی سی، انجمن ملی پلاستیک) وجود دارد که می‌توانند بازوی اجرایی این طرح باشند و دولت را در بهبود اجرای این امر یاری دهند. اگر رصد این کار بر عهده تشکل‌ها باشد انتظار می‌رود همچون طرح رتبه بندی کارت‌های بازرگانی که طی آن سیاست‌گذاری توسط صمت و اتاق بازرگانی و اجرا توسط بخش خصوصی انجام می‌شود شاهد جهشی در واقعی کردن اطلاعات سایت بهین‌یاب باشیم. در آن مدل این رتبه‌بندی به‌صورت دقیق صورت می‌گیرد و پیوسته توسط ذی نفعان رصد می‌شود و در نهایت هم نتیجه خوبی از این روند حاصل می‌شود. وی در ادامه اظهار کرد: ذکر ۲ وظیفه سایت بهین‌یاب در اینجا ضروری است. سایت بهین‌یاب دریچه صمت با تولیدکنندگان و بازرگانان است.

علاوه بر این وظیفه کنترل و سهمیه‌بندی جهت جلوگیری از بدتر شدن اوضاع مواد اولیه صنایع مختلف که از بورس کالا خریداری می‌کنند را به عهده دارد. به گفته ترکمان این سایت واحدهای تولید صنعتی و وزارت صنعت، معدن و تجارت را به هم مرتبط می‌سازد و درخصوص تسهیلات صنعتی کارهای متنوعی را انجام داده است. درست است که ایراداتی به این سایت وارد است، اما اگر قرار باشد که کارکرد‌های این سامانه کامل شود باید همان گونه که به بانک‌ها این فرصت را دادیم تا از سیستم دستی به دیجیتالی تبدیل شود مدتی هم به این سامانه دهیم تا بتواند اطلاعات خود را توسط تیم بازبینی کامل و به روز مفید کند تا بتوانیم از این سامانه نهایت استفاده را ببریم.

دکتر ترکمان در پاسخ به سوالی که برخی پروسه ثبت‌نام در این سایت را زمان بر می‌دانند، گفت: ثبت‌نام در این سامانه همانند ثبت‌نام سامانه‌های دیگر فرآیندهای خاص خود را دارد، اما روند آن نه با پیچیدگی‌های خاصی همراه است و نه زمان زیادی را از کاربر می‌گیرد. واحدهای تولیدی که ثبت‌نام نکرده‌اند دلایلی به جز بوروکراسی ثبت‌نام و زمان بر بودن آن داشته‌اند.

به‌طور مثال واحدهایی هستند که بنا به دلایلی از جمله قرار گرفتن در محدوده شهری و تغییر کاربری منطقه صنعتی به مسکونی و موضوعات دیگر قادر به فراهم کردن مدارک مربوط به ثبت‌نام در سامانه نیستند که شاید بتوان گفت با توجه به تغییر این کاربری و افزایش قیمت زمین واحد تولیدی واقع در این محدوده در آینده‌ای نه چندان دور دیگر تولید توسط این واحدهای تولیدی مقرون به صرفه نخواهند بود. به گفته وی در موارد دیگر واحد‌های تولیدی که در هنگام فروش فاکتور رسمی نمی‌گیرند یا تمایل به ثبت مالیات‌های خود در هنگام عضویت در سایت بهین‌یاب را ندارند دچار چالش شده و از ثبت‌نام در این سایت خودداری می‌کنند.

به گزارش «دنیای اقتصاد» در شرایط فعلی فعالان حوزه پتروشیمی خواستار اصلاح سایت بهین‌یاب هستند. آنها معتقدند اگر به روزرسانی این سایت در دستور کار قرار گیرد بر شفافیت‌ها در بورس کالا نیز افزوده می‌شود و لزومی ندارد که این محصولات از بازار مذکور خارج شوند. با این حال هنوز به نظر می‌رسد وزارت صنعت، معدن و تجارت تصمیم خاصی برای این موضوع ندارد و تنها به خروج محصولات پتروشیمی می‌اندیشد؛ سیاستی که اصلا به نفع بخش تولید نیست.