مچ اندازی اعراب و آمریکا در بازار پتروشیمی

عارفه مشایخی: تا پیش از وقوع بحران اقتصادی توجه عمده جهان به سمت صنعت پتروشیمی خاورمیانه جلب شده و سرمایه‌گذاران، این بخش از جهان را به‌عنوان پایگاهی مناسب برای سرمایه‌گذاری و تولید محصولات پتروشیمی می‌دیدند. این موضوع باعث شده بود بازیگران کلیدی منطقه در مقابل هم به زورآزمایی بپردازند و شانس خود را برای حضور در این منطقه امتحان کنند. این در شرایطی است که این منطقه از جهان به دلیل ناامنی‌هایی که در آن وجود دارد به‌صورت ذاتی با ریسک‌های بالای سرمایه‌گذاری مواجه بود.

با این حال اتفاقی که باعث نگرانی فعالان صنعت پتروشیمی در سال‌های اخیر شده، رکود شدید در بازارهای جهانی است که به کاهش سرمایه‌گذاری‌ها منتهی شده و ممکن است رقابت جذابی که تا چندی پیش جیب صاحبان مجتمع‌های پتروشیمی خاورمیانه را پر می‌کرد، به پایان برسد. با این حال گروهی از کارشناسان که نگاه خوش‌بین‌تری دارند، معتقدند عزم جدی کشورهای منطقه برای راه‌اندازی و تقویت سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه پتروشیمی مانع از فروپاشی رقابت سرمایه‌گذاران بزرگ برای حضور در صنایع پتروشیمی خاورمیانه خواهد شد، به همین دلیل شرکت‌های پتروشیمی در منطقه برای حفظ موقعیت خود باید سریع‌تر دست به‌کار شده تا بتوانند از سهم خود حفاظت کنند. در این بین ایران به‌عنوان یکی از کشورهای شاخص منطقه این فرصت را در شرایط پساتحریم دارد تا بتواند در جدال جذب سرمایه‌های خارجی به یک برنده تبدیل شود. وجود ده‌ها طرح و پروژه در شرکت ملی صنایع پتروشیمی و نیاز بالای این صنعت به سرمایه موید این مطلب است.

تقابل‌های جهانی در راهند

حقیقت آن است که در سال‌های اخیر صنعت پتروشیمی در شورای همکاری خلیج‌فارس تحت‌فشار گردباد‌ها و رکودهای جهانی بزرگی قرار گرفته و این مساله‌ای بود که برخی تحلیلگران بازار انتظار آن را داشتند. شاید بتوان گفت آمریکا اولین و مهم‌ترین بخشی است که از این تغییرات تاثیر گرفته است. انقلاب شیل یکی از موضوعاتی است که به سرعت به یک تهدید جدی برای کشورهای منطقه خاورمیانه تبدیل شد و این موضوع در بخش پتروشیمی نیز مشهود است.

علاوه بر این کارشناسان معتقدند هزینه‌های پایین خوراک گاز در این کشور در مقایسه با هزینه‌های سنگین نفتا در اروپا و آسیا موضوعی است که به حرکت سرمایه‌ها به سمت آمریکا کمک شایانی می‌کند و این موضوع تردیدها برای حضور سرمایه گذاران در مناطقی از خاورمیانه را تقویت کرده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد حتی به‌رغم کاهش بهای نفت در بازارهای جهانی، ایالات‌متحده از خوراک کم هزینه‌ای همچون اتان استفاده می‌کند و به عبارتی شرایط کاهشی قیمت نفت به کمک صنایع پتروشیمی در این منطقه آمده و مزیت‌های رقابتی آن را تقویت کرده است.

در این میان بررسی‌ها حکایت از آن دارد که میزان تولیدات جدید اتیلن در بازارهای جهانی طی ۵ سال آینده به میزان ۵/ ۷ میلیون تن افزایش خواهد یافت. این میزان رشد تولید رقابتی جدی بین کشورهای آمریکایی و کشورهای منطقه خاورمیانه برای کسب بازارهای شمال اروپا و مناطقی از آسیا را به‌وجود می‌آورد که این رقابت می‌تواند به کاهش قیمت‌ها در بازارهای جهانی محصولات پتروشیمی منجر شود. با این حال قیمت‌های تمام شده برای تولیدکنندگان آمریکایی پایین‌تر از کشورهای منطقه خاورمیانه خواهد بود که خود این موضوع می‌تواند بر رقابت بین این دو منطقه از جهان اثر بگذارد.

با تمام این احوال کارشناسان می‌گویند در کوتاه مدت بر خلاف روند بلندمدت کاهش قیمت نفت یکی از مهم‌ترین‌ موضوعاتی است که بر این موازنه اثر خواهد گذاشت چراکه با کاهش قیمت نفت، تولید شیل در منطقه آمریکا کاهش می‌یابد و این مسأله یکی از مزیت‌های رقابتی تولیدکنندگان آمریکایی را با تهدید روبه‌رو‌ می‌سازد، چراکه با کاهش قیمت نفت بهای نفتا نیز در منطقه خاورمیانه با کاهش روبه‌رو‌ خواهد شد.

بهای نفت در حدود ۶۰ درصد افت را طی دو سال اخیر تجربه کرده و این مسأله که با حمایت کشورهای عضو اوپک روبه‌رو‌ شده باعث تاخیر افتادن در پروژه‌های شیل‌اویل و شیل‌گس می‌شود.

در این بین حذف حمایت‌های دولتی در منطقه خاورمیانه یکی از موضوعات بسیار مهم برای صنعت پتروشیمی محسوب می‌شود. کشورهای منطقه با کاهش بهای نفت به‌طور شگفت‌انگیزی منابع ارزی خود را در معرض خطر دیده‌اند و تصمیم دارند از اقتصاد یارانه‌ای فاصله بگیرند. عربستان در حال حاضر به‌عنوان یکی از کشورهای پیشرو به دنبال کاهش و حتی حذف یارانه‌هایی است که پیش از این به سوخت می‌پرداخت. به این ترتیب احتمال افزایش بهای گاز در این کشور وجود دارد که همین موضوع بر توان رقابتی کشورهای منطقه با آمریکا اثر می‌گذارد.

به همین دلیل تولیدکنندگان منطقه به سرعت در حال حرکت به سمت استفاده از خوراک‌های سنگین‌تر و نزدیک‌تر به ساختار نفتا هستند.

عربستان سعودی در گزارش‌های اخیر خود اعلام کرده نرخ خوراک به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته است که این موضوع در راستای سیاست‌های بهبود اقتصادی این کشور تعبیر می‌شود. شاهد این مدعا قیمت اتان در این کشور است که در دسامبر سال ۲۰۱۵ از رقمی در حدود ۷۵/ ۰ دلار (در هر میلیون بی‌تی‌یو) به نزدیکی دو برابر یعنی ۷۵/ ۱ دلار رسیده که این مساله به‌طور جدی بر قدرت رقابتی تولید محصولات پتروشیمی در منطقه تاثیر می‌گذارد و فشار اضافی‌تری را به کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس وارد می‌آورد.

در این بین یکی از موضوعاتی که نباید فراموش کرد حضور دو کشور قدرتمند چین و ایران در بازار است. چین در بلند مدت به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین وارد‌کنندگان مواد شیمیایی و پلیمری اساسی است که بیشترین میزان خرید محصولات پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن را در اختیار دارد. با این حال این کشور به دنبال استفاده از مکانیزمی است که بر اساس آن بتواند از زغال‌سنگ اولفین تولید کند و نتیجه این امر کاهش وابستگی اژدهای زرد به واردات این محصولات است.

البته قیمت‌های پایین نفت روی تکنولوژی CTO (تبدیل زغال‌سنگ به اولفین) تاثیر بسزایی گذاشته است. کاهش رشد اقتصادی چین نیز از مهم‌ترین علل دیگری است که باعث نگرانی تمام تولید‌کنندگان عضو شورای همکاری خلیج فارس شده است؛ نگرانی که در مورد تولیدکنندگان آمریکایی وجود ندارد.

همچنین لغو تحریم‌های نفت ایران و ماموریت کشورمان به دو‌برابر کردن ظرفیت پتروشیمی خود در ۱۰ سال آینده از دیگر عواملی است که تولیدکنندگان عضو شورای همکاری خلیج فارس را تهدید می‌کند. پر واضح است که چشم‌انداز پتروشیمی در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس با چالش‌های شدیدی روبه‌رو است و برای سرو سامان دادن به این اوضاع و به حداقل رساندن هرگونه خسارت ناشی از این مسائل، تولید‌کنندگان این کشورها باید دست به اقداماتی بزنند و به‌طور خاص در زمینه‌های تجاری، عملیاتی و تولید تخصصی محصول تمرکز کرده و در این زمینه‌ها تعالی یابند و این شرایط برتر را باید در بازاریابی، فروش و تامین سرمایه‌گذاری در این صنعت پیدا کنند.اگر تولید‌کنندگان کشورهای عضو بتوانند در این زمینه‌ها رو به جلو حرکت کنند و موثر واقع شوند، شاید بتوانند کمی از ارزش از دست رفته محصولات خود را در بازار‌های جهانی بازیابند.در این بین در یک بررسی تطبیقی باید گفت صنعت پتروشیمی کشورهای اروپایی در سال‌های ۲۰۰۹-۲۰۰۸ شرایطی را تجربه کرد که کشورهای حوزه خلیج فارس هم اکنون دارند. این کشورها در آن سال‌ها با بحران‌های مالی جدی روبه رو شدند و برای حل این مشکل با وجود هزینه انرژی زیاد اساس را بر اصل سوددهی کمتر گذاشتند و با این اقدامات توانستند از بحران‌های مالی آن زمان جان سالم به در برند.حال وقت آن رسیده که کشور‌های حوزه خلیج فارس هم برای رهایی از این شرایط، اقداماتی از این قبیل را انجام دهند. تولید محصولات تخصصی یکی از محورهای کلیدی برای رسیدن به این شرایط است. شورای همکاری خلیج فارس تا به حال به‌صورت سنتی محصولات خود را تولید می‌کرد که در شرایط فعلی باید با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین تولیدات خود را عرضه کند تا بتواند در این فضای رقابتی دوام آورد.البته نکته‌ای که در این میان وجود دارد این است که سود حاصل از محصولات را ذاتا شرایط بازارهای خارجی (‌قیمت مواد اولیه و زمینه عرضه و تقاضا) تعیین می‌کنند اما افزایش تخصص در تولید محصولات می‌تواند درآمدی با‌ثبات‌تر و بالاتر را برای تولید‌کنندگان به همراه داشته باشد.