منیـره نظامیوند چگینی: اهمیت زغال‌سنگ در بازارهای جهانی و سهم آن در بازار انرژی، امری است بدیهی که طی سال‌های اخیر نیز نقش آن با کاسته شدن از جایگاه نفت در بین سوخت‌های مورد استفاده در جهان، پررنگتر شده است. هرچند بهای این محصول طی ماه‌های اخیر با افت و خیز همراه بوده و عمدتا در مسیر ریزشی قرار داشته، اما بسیاری از منابع آگاه انتظار دارند روند استفاده از زغال‌سنگ در مقیاس جهانی تا سال ۲۰۴۰ میلادی صعودی باشد. زغال‌سنگ، اگرچه طی بیش از دو دهه گذشته با افزایش اهمیت همراه بوده، اما روند قیمتی چندان قابل قبولی را پشت سر نگذاشته است. به عقیده تحلیلگران، تغییرات ساختاری در بازار جهانی زغال‌سنگ در حال رخ دادن است که یکسری سوالات مهم و چالش‌برانگیز را درخصوص بازارهای سنتی عرضه زغال‌سنگ مطرح می‌سازد.

به گزارش «دنیای اقتصاد» به نقل از موسسه سیکینگ آلفا (Seeking Alpha)؛ طی بازه‌های کوتاه‌مدت تا بلندمدت بارها پیش آمده که بازار زغال‌سنگ با شرایط رکودی و ریزشی درگیر شود، اما آنچه رخ داده صبوری فعالان این بازار در گذر از بحران و خاتمه یافتن شرایط رکودی بوده است.زغال‌سنگ در طول ادوار تاریخ نقشی محوری را در صنعتی شدن و توسعه ملت‌ها بازی کرده و کماکان نیز در همین راستا به ایفای نقش می‌پردازد. مجموعه‌ای از عوامل مختلف از جمله افزایش چشمگیر تولیدات چین، زمینه‌ساز رخداد یک بی‌ثباتی قابل توجه و عمیق در بازار جهانی زغال‌سنگ شده است.

عصر جدید زغال‌سنگ

به عقیده کارشناسان، طی بازه‌های طولانی بسیاری در سال‌های اخیر، تقاضای صادرات جهانی زغال‌سنگ در راستای بازسازی پس از جنگ اروپا و ژاپن و نیز ظهور اقتصادهایی همچون کره جنوبی و تایوان مطرح شده است. چین و حتی تا همین اواخر هند، آخرین و البته مهم‌ترین بازیکنان قابل توجه در بازار جهانی زغال‌سنگ بوده‌اند.

براساس آمارهای رسمی منتشر شده از سوی اداره اطلاعات انرژی (EIA) در سال ۲۰۱۴ میلادی به ترتیب حدود ۷۵ درصد و ۷۳ درصد از میزان مصرف انرژی اولیه در چین و هند را زغال‌سنگ تشکیل داده است. همچین این گزارش بیان می‌کند که چین به تنهایی تولید و مصرف حدود بیش از نیمی از زغال‌سنگ تولیدی در جهان که حدود ۷ میلیارد و ۸۷۶ میلیون تن است را به خود اختصاص می‌دهد که این میزان براساس تخمین‌های انجام شده، حدود ۱۴ درصد از رقم اعلام شده پیشین بیشتر است.

همچنین هند نیز طی سال‌های اخیر به یکی از تولید‌کنندگان بزرگ زغال‌سنگ تبدیل شده است. براساس اطلاعات موجود، دولت این کشور با اتخاذ سیاست‌های جدید زمینه ساز رشد تولید و بهره‌وری صنعت زغال‌سنگ شده تا جایی که میزان کل تولیدات آن از سطح ۱۱۶ تن در سال ۱۹۸۰ به نزدیک مرز ۶۰۰ میلیون تن در سال جاری میلادی رسیده است. به گفته منابع آگاه، دولت هند درصدد است تا این میزان را تا سال ۲۰۲۰ میلادی در مجموع به سطح یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون تن برساند که در نوع خود هدفی بلند پروازانه و بزرگ به‌نظر می‌رسد.

به گزارش سیکینگ آلفا، آنچه که چین و هند را از بازارهای سنتی زغال‌سنگ در اروپا و آسیا متمایز می‌سازد، درجه نسبتا بالای ارتباط این دو کشور در زمینه پیشینه تاریخی تولید زغال‌سنگ و تلاش برای استمرار خودکفایی آنان در این صنعت است. درست بر خلاف وابستگی ۹۸ درصدی کره جنوبی یا ۱۰۰ درصدی ژاپن به زغال‌سنگ وارداتی، اقتصاد چین و هند به ترتیب بر واردات ۷ و ۱۱ درصدی این محصول وابسته هستند.

استمرار وابستگی به زغال‌سنگ

اغلب بحث‌ها درخصوص استخراج و تولید زغال‌سنگ حول محور ایجاد آلودگی، تغییرات آب و هوایی و نیز جذابیت فزاینده محصولات انرژی تجدید پذیر کم‌هزینه در گردش است، هر چند این استدلال‌ها معتبر هستند، اما رقمی بیش از ۴۷۳ گیگاوات از ظرفیت انرژی زغال‌سنگ در بازه زمانی بین ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ توسط چین و هند مدیریت شده و تبدیل به انرژی برق شده است. همچنین براساس گزارش‌های موجود، پیش‌بینی شده که حدود ۳۳۸ گیگاوات نیز بر این میزان افزوده شود که بخش اعظم مراحل آن در دست انجام است، البته ناگفته نماند که با توجه به توسعه تولید انرژی جهانی در کنار رشد تکنولوژی‌های نوین، می‌توان انتظار داشت در میان مدت تا بلندمدت این میزان باز هم قابل افزایش باشد. براساس گزارش سیکینگ آلفا، چین به تنهایی حدود ۲۹۷ گیگاوات از میزان کل ظرفیت انرژی زغال‌سنگ در دوره یاد شده را به خود اختصاص داده است.

حذف حلقه‌های ناکارآمد

به عقیده کارشناسان اگرچه در چین، رشد آلودگی‌ها، تغییرات آب و هوایی و نگرانی‌ها از بروز مازاد عرضه از بزرگ‌ترین‌ مشکلات پیش روی صنعت زغال‌سنگ هستند؛ با این حال اما، انگیزه دولت و تولیدکنندگان این کشور برای افزایش نقش ذغال سنگ در ترکیب انرژی چین بسیار بالا است. براساس آمارها، مجموع کل ظرفیت برق مورد استفاده در چین در بازه زمانی ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۳ میلادی به‌طور متوسط سالانه ۱۰ درصد رشد داشته تا اینکه در نهایت در پایان دوره مذکور به سطح ۱۲۵۷.۶۸ گیگاوات رسیده است. در همین راستا چین اقدام به متوقف کردن روند ساخت بیش از ۲۰۰ مرکز استخراج زغال‌سنگ تا پایان سال ۲۰۱۸ میلادی کرده است. توقف این برنامه‌ها می‌تواند توازن را به بازار انرژی چین بازگردانده و در مقیاس جهانی نیز به کمک صنعت زغال‌سنگ بیاید.

به عقیده تحلیلگران احتمال کاهش قابل توجه میزان واردات زغال‌سنگ افزایش یافته، چرا که میزان تقاضای سالانه چین برای این محصول طی سال گذشته میلادی افتی به بزرگی ۳۵ درصد را از خود برجای گذاشته است. همچنین طی بازه ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۵ میلادی نیز افتی به اندازه ۵ درصد در میزان کل تقاضا رخ داده که پیش‌بینی می‌شود این روند تا پایان سال ۲۰۱۶ میلادی نیز استمرار داشته باشد. به همین سبب چشم‌انداز زغال‌سنگ در بازه میان مدت تا بلندمدت چندان روشن به نظر نمی‌رسد.

ائتلاف دوگانه در بازار زغال‌سنگ