نقطه تعادل صادرات فولاد کجاست؟

گروه بورس کالا-سارا مالکی: «امسال رکورد صادرات فولاد شکسته می‌شود»؛ این جمله‌ای بود که زمستان سال گذشته رئیس هیات عامل ایمیدرو در یک برنامه تلویزیونی به آن اشاره کرد. این پیش‌بینی مهدی کرباسیان در انتهای سال ۹۴ و بر‌اساس آمارهای موجود به درستی محقق شد و شرکت‌های دولتی و خصوصی کشور طی ۱۲ ماهه سال گذشته، توانستند چهار میلیون و ۱۳ هزار تن فولاد خام و محصولات فولادی به آن سوی مرزهای کشور صادر کنند. این میزان صادرات در حالی در سال ۹۴ به بازارهای خارجی صورت گرفت که رئیس هیات عامل ایمیدرو نسبت به «تداوم برنامه‌های صادراتی و رشد آن» در سال جاری نیز ابراز امیدواری کرده است.

این ابراز امیدواری اما در شرایطی است که به عقیده کارشناسان بهتر است صادرات فولاد در سال جاری با کمی کنترل همراه شود. کارشناسان از آنجایی اهمیت کنترل صادرات در سال جاری را مطرح می‌کنند که با نگاهی به قیمت‌های جهانی به نظر می‌رسد امسال تمایل زیادی برای صادرات در میان فولادسازان وجود داشته باشد.صادرات اگرچه به علت ارزآوری به خصوص در شرایطی که بازار داخل عملکردی ضعیف دارد به‌عنوان برگ برنده‌ای برای تولیدکنندگان به شمار می‌رود، اما از سویی توجه به این نکته نیز ضروری است که صادرات همواره از محل مازاد تولید انجام می‌شود.

بر این اساس اگرچه به نظر می‌رسد «سیاست رشد صادرات فولاد» در سال گذشته به علت رکود در بازار داخل و انباشته شدن موجودی انبارهای فولادسازان سیاستی بجا بوده است، اما کارشناسان با تحلیل شرایط سال جاری به جای تشدید صادرات، کنترل صادرات را پیشنهاد می‌کنند. این پیشنهاد کارشناسان با نگاهی به رشد جهانی قیمت‌ فولاد از یک سو و تزریق امید به شرایط داخلی و احتمال افزایش تقاضا در سال جاری سرچشمه می‌گیرد.بر این اساس اگرچه قیمت ۴۵۰ دلاری برای شمش در بازارهای جهانی صادرات را بسیار توجیه‌پذیر جلوه می‌دهد، اما از سویی توجه بیش از اندازه به صادرات در سایه رشد قیمت‌های جهانی می‌تواند برای بازار و مصرف‌کنندگان داخلی گران تمام شود. از همین رو کارشناسان تاکید دارند که «تامین نیاز داخلی برای صنعت فولاد یک اولویت است و در واقع به همین دلیل این صنعت، صنعت مادر نام گرفته است.»

اگرچه پیش از این فولادسازان در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با اشاره به رشد قیمت‌های جهانی و جذابیتی که صادرات در حال حاضر دارد، تاکید کرده بودند که هدف آنها صادرات کالای نهایی است نه فروش شمش؛ اما شنیده‌ها حاکی است که طی حدود یک ماه گذشته چیزی نزدیک به ۴۰۰ هزار تن شمش به بازارهای خارجی صادر شده است. این میزان صادرات در شرایطی است که به عقیده کارشناسان، این حجم از صدور کالایی مانند شمش می‌تواند قیمت‌ها و نحوه توزیع در بازار داخلی را تحت تاثیرمستقیم خود قرار دهد.

افق صادرات در سال 95 چیست؟

در رابطه با رفتارهای صادراتی فولادسازان کشور، در روزهایی که بازارهای جهانی شاهد رشد قیمت هستند، مدیرکل دفتر نظارت برکالاهای فلزی و معدنی سازمان حمایت در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» می‌گوید: اگرچه به عقیده من قیمت‌های فعلی در بازارهای جهانی به علت وارد شدن ظرفیت‌های خاموش به چرخه تولید (به جای ۱۵۰ میلیون تن کاهشی که دولت چین برای آن تصمیم‌گیری کرده است) ثابت نخواهند بود و روندی کاهشی در پیش خواهد گرفت، اما به هر حال به نظر می‌رسد در حال حاضر ایجاد نوعی انحصار در صادرات شمش محتمل است. شهرام میرآخورلو عقیده دارد «تا زمانی‌که تولیدکنندگان بتوانند همزمان با پوشش بازار داخلی صادرات هم داشته باشند، این اقدام منعی ندارد؛ زیرا به هر حال در شرایط فعلی قیمت‌های جهانی صرفه صادرات را بیش از پیش مهم جلوه می‌دهد.» میرآخورلو در ادامه می‌گوید: اما در صورت افزایش صادرات در نتیجه رشد قیمت‌های جهانی، صادرات و بازار داخلی به مدیریت نیاز خواهند داشت.

اما میرآخورلو در حالی به کنترل صادرات و نحوه توزیع کالاهای فولادی در کشور عقیده دارد که یک کارشناس صنعت فولاد نیز عقایدی مشابه دارد؛ اما با یک تفاوت کوچک. بر این اساس یک کارشناس صنعت فولاد در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با تاکید بر اینکه حالا در شرایطی قرار داریم که باید از افراط و تفریط در واردات و صادرات جلوگیری شود، می‌گوید: در چنین شرایطی به نظر می‌رسد ارگانی مانند انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران به‌عنوان انجمنی تخصصی بیش از هر سازمان دیگری بتواند برای ایجاد تعادل در صادرات و توزیع کالا در بازار داخلی وارد عمل شود.

این کارشناس با اشاره به رشد قیمت‌های جهانی و همچنین احتمال افزایش تقاضا در بازار داخلی در سال جاری می‌گوید: به نظر من انجمن تولیدکنندگان فولاد با توجه به تجربه و تخصصی که دارد چه در امر واردات و چه در صادرات باید وارد عمل شود و با ایجاد سهمیه‌هایی شرایط فعلی را به بهترین شکل کنترل کند. این کارشناس با اشاره به این نکته که انجمن تولیدکنندگان فولاد فعالیت و ساختار چندانی در زمینه صادرات ندارد، عقیده دارد «چنانچه انجمن قادر نباشد بهترین راه‌حل را در شرایط فعلی ارائه دهد ممکن است تلاش‌های یک سال گذشته در راستای افزایش تعرفه‌های واردات بدون نتیجه باقی بماند.» این کارشناس در این زمینه می‌گوید: به نظر می‌رسد اگر در شرایط فعلی ساز و کاری برای کنترل صادرات در نظر گرفته نشود، تولیدکنندگان شمش در سایه رشد قیمت‌های جهانی به جای فروش شمش به تولیدکنندگان داخلی در جهت ساخت کالا و صادرات کالای تولید شده، به فروش مستقیم شمش به خارج از مرزهای کشور اقدام خواهند کرد.

پیشگیری از شوک قیمتی به بازار

اما علت اصلی تاکید کارشناسان بر کنترل صادرات و ایجاد مکانیزم‌هایی برای کنترل آن در شرایط فعلی قیمت‌های جهانی، پیشگیری از شوک قیمتی به بازار داخلی است. کارشناسان عقیده دارند با افزایش صادرات بازار داخل با کمبود عرضه و رشد قیمت‌ها مواجه خواهد شد. این اتفاق در حالی ممکن است در سایه رشد قیمت‌های جهانی رخ دهد که بازار داخلی برای قیمت‌های فعلی نیز کشش چندانی ندارد. از این رو کارشناسان وضع نوعی مقررات منعطف برای کنترل صادرات و واردات را در شرایط فعلی ضروری ارزیابی می‌کنند. این کارشناسان عقیده دارند وجود مقرراتی که بتواند صادرات مازاد تولید و تامین به موقع نیاز بازار داخلی را ساماندهی کند، در شرایط فعلی اقدامی مهم و سرنوشت‌ساز خواهد بود. اما یکی دیگر از دلایلی که باعث تاکید کارشناسان بر کنترل صادرات شمش در شرایط فعلی می‌شود، پیشگیری از خام‌فروشی است. از نگاه کارشناسان توجه بیش از اندازه به صادرات شمش در سایه رشد قیمت‌های جهانی، می‌تواند بسیاری از مصرف‌کنندگان داخلی شمش را با مشکلاتی نظیر کمبود ماده اولیه تولید، رشد ناگهانی قیمت، نیاز به واردات، تعدیل نیرو و مسائلی از این دست مواجه کند.

بر همین اساس یک کارشناس صنعت فولاد توجه به تامین نیاز داخلی از سوی فولادسازان را یک ضرورت ارزیابی می‌کند و در عین حال عقیده دارد برای حفظ تمام بازارهای خارجی که در سال‌های گذشته و در شرایط زیان به دست آورده‌ایم، نیاز به برنامه‌ریز‌ی‌هایی جدید است تا هم بازارهای خارجی به درستی حفظ شوند و هم از ایجاد التهاب در بازار داخلی پیشگیری شود. رضا زائرحیدری، کارشناس صنعت فولاد نیز در همین زمینه با اشاره به میزان صادرات و واردات فولاد کشور در سال گذشته به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: ما در سال گذشته حدود ۴ میلیون تن صادرات داشتیم و میزان وارداتمان نیز کمی بیش از صادرات بود، اما از آنجا که من فکر می‌کنم امسال مصرف سرانه فولاد در کشور افزایش خواهد یافت، به نظر می‌رسد کنترل صادرات اقدامی ضروری باشد. سال گذشته حدود ۱۷ میلیون تن فولاد در کشور تولید شد؛ یعنی مصرف سرانه حدود ۲۱۰ کیلوگرم برای هر نفر بوده است، این در حالی است که زائرحیدری مصرف سرانه امسال را حدود ۲۵۰ کیلوگرم برای هر نفر پیش‌بینی می‌کند، بنابراین امسال به فولاد بیشتری نیاز خواهیم داشت. بر همین اساس این کارشناس صنعت فولاد می‌گوید: در واقع اگر بخواهیم روند صادرات را حفظ کنیم باید تولید را افزایش دهیم و هیچ ظرفیت خاموشی در صنعت فولاد نداشته باشیم، تنها در این صورت است که هم توان تامین بازار داخلی را خواهیم داشت و هم توان حفظ بازارهای خارجی. زائرحیدری در ادامه می‌گوید: در حال حاضر ما در بخش خصوصی و واحدهای القایی ظرفیت‌های خالی داریم، همچنین شرکت‌هایی وجود دارند که به دلیل قیمت پایین فولاد و رکود در سال‌های گذشته تعطیل شده‌اند، همچنین یکی از کوره‌های بلند ذوب آهن نیز به دلیل قیمت پایین فولاد در سال گذشته خاموش شد که به نظر می‌رسد در صورت ثابت بودن رشد قیمت‌های جهانی و توجیه داشتن صادرات، می‌توان این بخش‌ها را به چرخه تولید اضافه کرد تا هم نیاز داخل به خوبی تامین شود و هم جریان صادرات مانند سال گذشته ادامه داشته باشد. فولادسازان کشور در سال گذشته حدود ۱۷ میلیون تن فولاد تولید کردند در حالی‌که ظرفیت اسمی صنعت فولاد ایران حدود ۲۱ میلیون تن است. به این ترتیب به نظر می‌رسد چنانچه جذابیت صادرات به علت رشد قیمت‌های جهانی پایدار باشد، بتوان روی ظرفیت‌های خاموش صنعت فولاد حساب کرد تا هم از کاهش عرضه و شوک قیمتی به بازار داخلی جلوگیری شود و هم روند صادرات و ارزآوری فولادسازان تقویت شود. حال باید دید آیا فولادسازان قادر به ایجاد این نقطه تعادل در صادرات و تامین بازار داخل خواهند بود؟