خروج تدریجی سه حلقه واسط قراضه

میلاد کیوانسرائی

کارشناس بازار فولاد
همواره از آغازین روزهای حیات صنعت فولاد در کشور بازار آهن قراضه به‌عنوان یکی از منابع اصلی در تامین مواد اولیه مورد نیاز برای این صنعت شناخته شده و از همین‌روست که این بازار در صنعت فولاد کشور از جایگاهی ویژه و مهم برخوردار بوده است؛ جایگاهی که نه‌تنها با توسعه و گسترش و پیشرفت روز افزون صنعت فولاد از اهمیت آن کاسته نشده، بلکه هر روز بر اعتبار این جایگاه افزوده شده است.

البته اگر‌چه آهن‌قراضه تنها ماده اولیه‌ای نیست که قابلیت و امکان استفاده و بهره‌مندی را در صنعت فولاد دارد، اما صرف‌نظر از جنبه زیست‌محیطی جمع‌آوری و بازیافت فلزات آهنی از طبیعت و نقش بسزا و با اهمیت آن در پاکی محیط زیست (که البته به نوبه خود بسیار مهم و حائز اهمیت و با ارزش است)، دارا بودن مزیت‌های فراوان و البته در خور توجه این ماده اولیه نسبت به سایر مواد اولیه مورد مصرف در صنعت فولاد، باعث شده تا لزوم توجه به این ماده اولیه از سوی فعالان حوزه صنعت فولاد کشور روز به روز بیشتر شود.

به اختصار به برخی از این مزایا در ذیل اشاره می‌شود:

۱- سهل‌الوصول‌تر بودن این ماده اولیه نسبت به سایر مواد اولیه مورد مصرف در صنعت فولاد کشور.

۲- عدم نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان نسبت به تملک مواد اولیه معدنی.

۳- دسترسی آسان‌تر و امکان تملک سهل‌تر نسبت به مواد اولیه معدنی.

۴- جنبه‌های زیست‌محیطی.

۵- سازگاری با اغلب سیستم‌های ذوب مورد استفاده و بهره‌برداری شده در صنعت فولاد کشور.

۶- برخورداری از تولید آلودگی به مراتب کمتر نسبت به سایر مواد اولیه معدنی.

۷- نرخ بالای ذوب‌دهی نسبت به سایر مواد اولیه معدنی.

۸- نرخ پایین‌تر مصرف انرژی در فرآیند تولید نسبت به سایر مواد اولیه معدنی.

با توجه به مزیت‌های یادشده که برخی از مزیت‌های این ماده اولیه است، شاهد آن هستیم که این ماده اولیه در حوزه صنعت فولاد کشور از جایگاهی ویژه برخوردار بوده تا آنجا که موجب جلب توجه فعالان این حوزه به این ماده اولیه شده است. نرخ این ماده اولیه تابع نرخ شمش فولاد بوده و نرخ شمش فولاد نیز تابع نرخ محصولات و فرآورده‌های فولادی است، البته باید به این نکته نیز توجه داشت که هزینه‌های بالای صادرات و همچنین واردات این ماده اولیه، باعث شده تا عملا نرخ‌های بین‌المللی این ماده اولیه تاثیری بر نرخ‌های داخلی آن نداشته باشد. حال چندی است که فعالان این بخش به علت شرایط جاری و حاکم بر بازار‌های عرضه و تقاضای شمش فولادی و همچنین محصولات و فرآورده‌های فولادی شاهد کاهش مستمر نرخ این ماده اولیه بدون در‌نظر گرفتن هیچ‌گونه کف قیمتی برای آن هستند که این امر در حال سوق دادن بازار این ماده اولیه به فروپاشی و ورشکستگی است؛ بازاری که با ایجاد و ایفای نقش‌های موثر برای خود در صنعت فولاد توانسته از جایگاهی مهم و با ارزش برخوردار شود.

در ادامه سعی خواهیم داشت تا با نگاهی به بازار این ماده اولیه به تاثیرات کاهش پی در پی نرخ آن در این بازار بپردازیم. بازار آهن قراضه کشور از سه حلقه تشکیل شده است، حلقه نخست حلقه جمع‌آوری‌کننده آهن قراضه از منابع عرضه‌کننده آن است، حلقه دوم که به انجام عملیات جمع‌آوری و فرآوری و بهسازی آن مبادرت دارد، اگر‌چه به دلایل فراوان این حلقه متاسفانه از وظیفه ذاتی خود یعنی فرآوری و بهسازی به دور مانده و تنها به ایفای نقش جمع‌آوری و تشکیل محموله‌های با تناژ نسبتا بالا پرداخته است و در نهایت حلقه سوم که به‌عنوان شخصیت‌های حقیقی و حقوقی نسبت به اتصال حلقه دوم به شرکت‌های ذوب فولاد اقدام می‌کنند. سه حلقه‌ای که هر‌یک نقشی در این بخش را به عهده داشته‌اند؛ نقشی که علاوه بر جایگاه مهم ذاتی خود مکمل حلقه‌های پایین‌دستی و بالا‌دستی خود نیز هست. حال ببینیم،کاهش مستمر نرخ این ماده اولیه چه تاثیری بر هر یک از این حلقه‌ها خواهد گذاشت.

همان‌طور که گفته شد وظیفه و نقش حلقه اول جمع‌آوری آهن قراضه از منابع عرضه‌کننده آن است که درباره این منابع در حال حاضر به علت شرایط حاکم و جاری بر اقتصاد کلان کشور می‌توان عنوان کرد که منابع عرضه‌کننده‌ای نظیر تولید یا تخریب ساختمان و همچنین اسقاط خودروی فرسوده در ضعیف‌ترین وضعیت به‌سر برده و آهن‌قراضه عرضه شده از سوی این منابع با کاهش بسیار شدید و کاملا درخور توجه روبه‌رو است تا تنها منبع عرضه‌کننده فعال این ماده اولیه پسماند شهری باشد.

اما نکته قابل‌توجه در این حلقه این است که شرط استمرار عرضه از منبع پسماند شهری برخورداری این ماده اولیه از یک قیمت مناسب و متناسب با تورم بوده تا موجب ایجاد انگیزه کسب منفعت اقتصادی در نزد مردم را فراهم کند تا نسبت به جداسازی این ماده از پسماند خود و عرضه آن اقدام کنند؛ به‌طوری که هر‌چه قیمت این ماده اولیه افزایش یابد، شاهد فزونی این انگیزه و بالعکس با کاهش قیمت آن شاهد نزول این انگیزه خواهیم بود. البته با کاهش بیش از اندازه قیمت آن و به‌تبع آن از میان رفتن انگیزه جمع‌آوری از سوی مردم شاهد از میان رفتن این منبع عرضه‌کننده خواهیم بود.

شاید بهترین گواه در این‌خصوص نیز می‌تواند سطح میزان فلزات آهنی موجود در پسماند در حالات افزایش مستمر و یا کاهش مستمر قیمت این ماده اولیه بوده که برای هر خواننده این مطلب قابل درک است. بنابراین از یکسو کاهش مستمر قیمت این ماده اولیه و عبور از کف قیمتی مناسب برای آن و از سوی دیگر وجود انتظار کسب حاشیه سود مورد نظر تحت هر شرایطی از سوی حلقه اول منجر به ارائه قیمت‌های پایین به منابع عرضه‌کننده خانگی این ماده اولیه خواهد شد و به این ترتیب در صورت استمرار این روند شاهد از بین رفتن انگیزه جداسازی پسماند توسط مردم از یکسو و به تبع آن با حادث گردیدن پیامدهای این اتفاق نظیر رکود و سخت تر شدن شرایط فعالیت در حلقه اول شاهد خروج حلقه اول از این فعالیت خواهیم بود.

بنابراین نخست آنکه به این ترتیب شاهد فروپاشی و از بین رفتن حلقه اول خواهیم بود ضمن آنکه بدین ترتیب بخشی از این ماده اولیه قابل عرضه از دسترس خارج خواهد شد و دوم آنکه به تجربه در یک دهه گذشته به اثبات رسیده است که خروج یابندگان از این حلقه حتی در صورت بهبود و بازگشت رونق به این حلقه نیز تمایلی به بازگشت و از سرگیری فعالیت خود در این عرصه را نخواهند داشت. بنابراین با توجه به سنتی و موروثی بودن فعالیت این حلقه با توجه به نقش مهم و اساسی آن در کل زنجیره و عدم جایگزینی آن توسط فعالان جدید به این عرصه قابل توجه است.

بنابراین در وضعیت کنونی که به علت شرایط حاکم و جاری بر اقتصاد کلان کشور شاهد نزول قابل توجه سطوح کمی‌و کیفی سایر منابع عرضه‌کننده آهن قراضه می‌باشیم، لزوم توجه و حفظ ساختار فعالیت حلقه اول و همچنین حفظ امکان استمرار و پایداری عرضه آهن قراضه از سوی منابع خانگی که همواره به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و شاید بزرگ‌ترین‌ منابع عرضه‌کننده در بازار آهن قراضه بوده باید مد نظر قرار گیرد، زیرا همان‌طوری که عنوان شد تخریب و فروپاشی آن برگشت‌ناپذیر خواهد بود.

اما پایداری و استمرار حلقه دوم بر سه پایه استوار است، امکان فعالیت با تناژ مناسب در کنار برخورداری از حاشیه سود مناسب و گردش مناسب مالی از جمله فاکتور‌‌هایی هستند که بقای این حلقه را تضمین می‌کند. حلقه دوم مهم‌ترین‌ حلقه در زنجیره بازار آهن قراضه محسوب می‌شود چرا‌که نقش و واسطه ارتباطی در بین حلقه اول و سوم از یکسو و همچنین نقش ذاتی در نظر گرفته شده برای آن از سوی دیگر را دارا ست- این در حالی است که در نتیجه وجود رکود حاکم و جاری بر سطح کلان اقتصاد کشور شاهد نزول روز افزون عرضه این ماده اولیه از سوی منابع بر شمرده شده عرضه‌کننده آن می‌باشیم، بنابراین اولین پایه مدتی است که به شدت مورد تهدید قرار گرفته و روز‌به‌روز بر شدت میزان این تهدید نیز افزوده می‌شود.

از سوی دیگر نیز با نزول شدید میزان عرضه این ماده اولیه از سوی منابع عرضه‌کننده آن شاهد جنگ قیمتی از سوی متقاضیان در راستای دست یافتن به سهم بیشتری از میزان عرضه موجود این ماده اولیه است خواهیم بود که این اتفاق منجر به کاهش حاشیه سود این حلقه شده است تا آنجا که حاشیه سود موجود به هیچ عنوان رضایت اقتصادی و معنوی فعالان این حلقه را به دنبال ندارد. بنابراین دومین پایه لازم برای پایداری و استمرار این حلقه نیز با فروپاشی روبه‌رو شده است.در شرایط فعلی این حلقه از بازار آهن قراضه از یکسو با کاهش روز افزون تناژ کاری و همچنین کاهش حاشیه سودآوری در کنار نیاز روز افزون به سرمایه در گردش بالاتر و از سوی دیگر با افزایش روز افزون هزینه‌های ثابت و جاری درون بنگاهی خود روبه‌رو‌ بوده که مجموع این عوامل عدم توجیه‌پذیری اقتصادی فعالیت در این حلقه را نشان می‌دهد.

استمرار و پایداری حلقه سوم نیز بر دو پایه استوار است؛ فعالیت با تناژ مناسب از یکسو و مدت زمان بازگشت سرمایه در گردش از سوی دیگر- این در حالی است که با توجه به وضعیت اقتصادی کشور و رکود حاکم و جاری بر آن و به تبع آن صنعت فولاد منجر شده تا شاهد نزول شدید و توامان سطوح کمی ‌و کیفی فعالیت در این حلقه باشیم. بنابراین استمرار و پایداری بازار آهن قراضه نیازمند به دو فاکتور مهم و اصلی است که همانا قیمت مناسب برای این ماده اولیه و گردش مناسب مالی است، چرا‌که به این ترتیب است که آهن قراضه قابل عرضه از سوی منابع عرضه‌کننده آن وجود خواهد داشت و امکان تناژ‌سازی فراهم می‌شود و وضعیت مالی در این بخش به سوی قفل شدن پیش نخواهد رفت- در غیراین صورت باید در آینده‌ای نه چندان دور شاهد خداحافظی با این حلقه مهم و تاثیر گذار در صنعت فولاد کشور بود.

در پایان روی سخن ما با شرکت‌های فولادی است رکود حاکم بر سطح کلان اقتصادی کشور عدم وجود تقاضاهای موثر و مفید در بازار عرضه و تقاضا برای محصولات و فرآورده‌های فولادی و بیشمار مشکلات درون بنگاهی موجود در مقابل شرکت‌های فولادی کشور کاملا مورد قبول و پذیرفته است، اما باید بپذیرید که بازار آهن قراضه به‌عنوان یکی از شریان‌های اصلی این صنعت بوده که در حال حاضر در آستانه فروپاشی و ورشکستگی است- قطعا قائل شدن نقش تحمل‌پذیری تمام پیامدها و مشکلات و مسائل موجود در صنعت فولاد کشور بر دوش بازار آهن قراضه صحیح نبوده و قطعا می‌توان با در پیش گرفتن یک مدیریت به‌روزتر و کارآمدتر و از همه مهم‌تر‌ تطابق‌پذیری با شرایط واقعی فعلی صنعت فولاد کشور از شرایط فعلی حاکم و جاری بر صنعت فولاد کشور عبور کرد - فراموش نکنیم بازار آهن قراضه در درجه اول غیرقابل جایگزین است و در درجه دوم نابودی این بازار پیامدها و عواقب مخربی برای صنعت فولاد کشور به دنبال خواهد داشت- به هر حال با بازگشت رونق به صنعت فولاد کشور بار دیگر همین بازار آهن قراضه است که یکی از مهم‌ترین پایه‌های تسریع‌کننده صنعت فولاد کشور در راستای نیل به توسعه و پیشرفت است. بنابراین نگاهی دوباره و اصلاح شده به بازار آهن قراضه از سوی مدیران محترم شرکت‌های فولادی کشور دراین شرایط احساس می‌شود.قطعا درک متقابل حلقه‌های زنجیره فولاد نسبت به شرایط و نیازها و خواسته‌های یکدیگر می‌تواند بزرگ‌ترین و قدرتمند‌ترین عامل کمک کننده به این صنعت در خروج از شرایط فعلی آن باشد.