آیا چین به کمک کربن‌زدایی به دنبال حذف برتری آمریکا است؟
تسریع انتقال سبز چین
نمايي از ذخيره زغال‌سنگ در يک نيروگاه زغال‌سنگ در ووهان در استان هوبي مرکز چين
برای رساندن برق تولید شده از منابع تجدیدپذیر در گوشه و کنار کشور به شهرها و کارخانه‌ها، پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ چین حدود ۸۰۰ میلیارد دلار برای نوسازی شبکه انتقال و نرم‌افزار زیربنایی آن، هزینه کند. این اقدامات در مرکز برنامه‌ها برای دستیابی به اهداف دوگانه شی جین‌پینگ است: رسیدن به اوج انتشار کربن تا سال ۲۰۳۰ و دستیابی به بی‌طرفی کربن یا صفر خالص تا سال ۲۰۶۰. انجام این کار نه تنها پتانسیل تحول اقتصاد چین را دارد، بلکه می‌تواند نفوذ جهانی این کشور را توربوشارژ کند. اما برای تکمیل گذر از زغال‌سنگ به انرژی‌های تجدیدپذیر، مقامات چینی باید از طریق تغییر سیاسی، روند ضربه زدن به بخش قدرتمند زغال‌سنگ دولتی و ایجاد یک سیستم مبتنی بر بازار را پیش ببرند که برای ارسال برق پاک در سراسر مناطق چین مورد نیاز است.
سرمایه‌گذاری بی‌نظیر در انرژی‌های تجدیدپذیر در حالی صورت می‌گیرد که چین به‌شدت به دنبال محرک‌های جدید رشد اقتصادی بلندمدت است. بسیاری از اقتصاددانان از دولت می‌خواهند که با اجازه دادن به بازار برای ایفای نقش بزرگ‌تری در اقتصاد، به تحریک رشد کمک کند. تاثیر زیست‌محیطی چین پاک‌تر نه تنها برای ۱.۴ میلیارد جمعیت آن یا کسب‌وکارهایی که دومین اقتصاد بزرگ جهان را تشکیل می‌دهند، بلکه برای کره زمین نیز مهم است. برای چندین دهه، چین نقش کارخانه جهان را ایفا کرده و به بزرگ‌ترین آلوده‌کننده آن تبدیل شده به‌طوری که حدود ۳۰ درصد از انتشار جهانی را به خود اختصاص داده است. ژویانگ دانگ، تحلیلگر انرژی چین در سیدنی می‌گوید: «با توجه به اهمیت مقیاس هر کاری که چین انجام می‌دهد، رسیدن یا فراتر رفتن از اهداف انتقال انرژی که او تعیین می‌کند تاثیرات گسترده‌ای بر اقلیم و انتشار جهانی ما دارد.» کربن‌زدایی راهی برای احقاق آرزوی دیرینه شی برای استقلال انرژی چین است که یک تقویت استراتژیک قابل‌توجه در روابط با ایالات‌متحده و سایر بخش‌های جهان غرب به حساب می‌آید.
ایلاریا مازوکو، کارشناس صنعتی چین در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی، می‌گوید: «پذیرش سریع فناوری‌های سبز توسط چین - و متعاقب آن کاهش اتکای طولانی‌مدت به واردات انرژی - محاسبات ژئوپلیتیک اتاق فکر پکن را شکل می‌دهد» کاهش نیاز به گاز ارزان از روسیه، روابط نزدیک ولادیمیر پوتین با شی را پیچیده می‌کند(کسی که روسیه برای تقویت اقتصاد تحریم شده خود در پی جنگ اوکراین به او تکیه کرده است). به علاوه ارتباط بین پکن و جهان نفت‌خیز عرب را نیز تغییر می‌دهد. پاک‌سازی اقتصاد چین نویدبخش تقویت تولید داخلی است، به ویژه فناوری‌هایی که سایر کشورها برای انتقال سبز خود به آن تکیه خواهند کرد. این امر، از برنامه‌های شی برای افزایش رشد از طریق صادرات فناوری پاک(توربین‌های بادی، پنل‌های خورشیدی، خودروهای الکتریکی و باتری‌های لیتیومی) پشتیبانی می‌کند. به علاوه، این یک تقویت مثبت برای دولت چین در مورد استراتژی کربن‌زدایی آن بوده است؛ دنبال کردن سیاست آب‌و‌هوا با سیاست‌های امنیت انرژی و استراتژی اقتصادی همسو است. با اینکه دستیابی به این همسویی در کشورهای دیگر دشوار بوده، چین در این بخش بسیار مهم، مسلط است.
چین از یک‌سو می‌تواند بسیار کمتر به سایر کشورها وابسته باشد و از سوی دیگر می‌تواند کشورهای دیگر را بسیار بیشتر به چین وابسته کند. پکن مدت‌هاست که اهداف بزرگی را برای گذار سبز خود ترسیم کرده است. اما فعالان محیط‌زیست در داخل و خارج از چین تردید دارند که این کشور اعتیاد خود به زغال‌سنگ را کنار بگذارد. در دو دهه پس از پایان قرن، انتشار گازهای گلخانه‌ای چین از سوزاندن سوخت‌های فسیلی حدود ۲۴۵ درصد افزایش یافت و تا سال ۲۰۲۱ به حدود ۱۱ گیگا تن رسید؛ بیش از دو برابر ایالات‌متحده، دومین آلاینده بزرگ جهان. از جمله نگرانی‌های اصلی فعالان محیط‌زیست می‌توان به سرعت پایین بازنشستگی نیروگاه‌های قدیمی با سوخت زغال‌سنگ، افزایش سرعت ساخت نیروگاه‌های جدید و سیاست جدید چین اشاره کرد. در سال گذشته پکن قانونی را تصویب کرد که به جای پرداخت هزینه انرژی تولید شده توسط نیروگاه‌های زغال سنگ، پرداخت ثابتی را به این نیروگاه‌ها تضمین می‌کند.
لی شو، یکی از تحلیلگران برتر جهان در سیاست آب‌و‌هوا و انرژی چین می‌گوید: «صنعت زغال‌سنگ مدت‌هاست در برابر یک سیستم انعطاف‌پذیرتر که از انرژی‌های تجدیدپذیر استفاده می‌کند، مقاومت و اثبات کرده که سد بسیار مهمی برای هر گونه اصلاحات است.» لی، مدیر مرکز آب و هوای چین در موسسه سیاست جامعه آسیا در ایالات‌متحده، می‌گوید: «پیشرفت فناوری ممکن است به دور زدن این بن‌بست‌های سیاسی کمک کند.» لی به کاهش شدید هزینه انرژی تجدیدپذیر و باتری‌های در مقیاس بزرگ اشاره می‌کند و می‌گوید: «اگر سخت‌افزار مقرون‌به‌صرفه باشد، می‌توانید مشکلات را حل کنید. این همیشه ساده‌ترین راه برای دستیابی به پیشرفت در چین است.»
بر اساس داده‌های مرکز تامین مالی انرژی آب‌و‌هوا (CEF)، پکن در هفت ماه اول سال ۲۹۴.۷ میلیارد Rmb (۴۱.۳ میلیارد دلار) در پروژه‌های انتقال سرمایه‌گذاری کرده که نسبت به مدت مشابه در سال ۲۰۲۳ رشد ۱۹ درصدی داشته است. این در مقایسه با برنامه‌های ایالات‌متحده برای ۳.۵ میلیارد دلار است که سال گذشته توسط دولت بایدن اعلام شد و ۵۸ پروژه انتقال در ۴۴ ایالت را پوشش می‌دهد. باتری‌های در مقیاس بزرگ نیز نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتری دارند. گلدمن ساکس در سال گذشته پیش‌بینی کرد که چین تا سال ۲۰۳۰ به حدود ۵۲۰ گیگاوات ذخیره‌سازی انرژی نیاز خواهد داشت که ۴۱۰ گیگاوات از باتری‌ها تامین می‌شود که تقریبا ۷۰ برابر میزان ذخیره‌سازی باتری در سال ۲۰۲۱ است.
دونگ از CEF می‌گوید اگر چین بخواهد به اهداف کربن شی دست یابد، سطوح هزینه‌ها در این بخش باید در دهه‌های آینده افزایش یابد. این شامل افزودن حدود ۳۳۰ گیگاوات انرژی خورشیدی، ۸۰ گیگاوات ظرفیت بادی و ۴ گیگاوات انرژی هسته‌ای به شبکه تا سال ۲۰۴۰ است، اعدادی که «به‌طور قابل‌توجهی بالاتر از نرخ فعلی هستند». کن لیو، رئیس تحقیقات انرژی‌های تجدیدپذیر، تاسیسات و انرژی چین درUBS ، به دو روند دیگر - افزایش تقاضای برق داخلی و تشدید شرایط نظامی در خارج از کشور - اشاره می‌کند که می‌تواند تحقق رویای سبز شی را مختل کند. بسیاری از کارشناسان تصور می‌کردند که رشد تقاضای برق در چین در پی سقوط بخش املاک این کشور متوقف خواهد شد. در عوض، به لطف ترکیبی از حجم صادرات بالاتر در کنار برقی شدن سیستم حمل و نقل، رونق هوش مصنوعی و ذخیره‌سازی داده، از رشد تولید ناخالص داخلی پیشی گرفته است.
با وجود رونق انرژی‌های تجدیدپذیر، نشانه‌های بیشتری از حمایت سیاسی در سطح بالا از زغال سنگ و انرژی هسته‌ای دیده می‌شود که بر نگرانی‌های مجدد در مورد امنیت انرژی کوتاه‌مدت در پی درگیری‌ها در خاورمیانه و اروپا تاکید می‌کند .«دیدن اوکراین و روسیه و سپس اسرائیل و فلسطین، دولت را وادار کرد تا از منظر امنیت انرژی بیشتر فکر کند.»
شی قبلا انتقال چین به انرژی پاک را با این اصطلاح خلاصه کرده بود: «اول بساز، سپس نابود کن».
تا کنون، ساخت انرژی‌های تجدیدپذیر آسان بوده است. اما ادغام منابع جدید، متفاوت و متناوب انرژی بسیار چالش‌برانگیز است. در سراسر چین بسیاری از شهرها و مناطق به محدودیت‌های خود رسیده‌اند. بیش از ۱۰۰ شهر فعالیت‌های جدید خورشیدی در مقیاس کوچک را از اتصال به خطوط برق محلی به حالت تعلیق درآورده‌اند. حداقل ۱۲ اداره از ۳۴ اداره در سطح استان شروع به ترغیب اپراتورهای خورشیدی به استفاده از ذخیره باتری برای کاهش بار شبکه کرده‌اند. مقامات در برخی از استان‌های غنی از باد، از جمله مغولستان داخلی و گانسو، از توسعه‌دهندگان انرژی بادی می‌خواهند قبل از اجازه ساخت کارخانه‌ها، قراردادهایی را با کارخانه‌ها تضمین کنند. بسیاری از کارشناسان انرژی می‌گویند که فراتر از باتری‌ها و خطوط برق، نیاز به ایجاد یک بازار برق مدرن است.
بازارهای برق به‌طور گسترده شامل قیمت‌گذاری و اطلاعات در مورد عرضه و تقاضا در زمان واقعی است. در چین هدف این است که اطمینان حاصل شود که تمام منابع انرژی تجدیدپذیر موجود، با هزینه سوخت رایگان، استفاده می‌شود و در نتیجه نیاز به سوخت‌های فسیلی گران‌تر و آلوده‌کننده کاهش می‌یابد. بر اساس مدل‌سازی آژانس بین‌المللی انرژی، استفاده از سیستم‌های مبتنی بر بازار منجر به کاهش انتشار CO۲ در حدود ۲۸ درصد و هزینه‌های عملیاتی در حدود ۱۵ درصد می‌شود که دو برابر مزایای هماهنگی منطقه‌ای است. در تحلیلی که به فایننشال تایمز ارائه شده است، دو تحلیلگر آژانس بین‌المللی انرژی، کامیل پیلار و ژاک واریشه، می‌گویند که اصلاحات بخش برق چین طی سه سال گذشته «به وضوح شتاب بیشتری گرفته است».
بیش از ۲۰ استان آزمایش‌هایی را برای بازارهای نقطه‌ای برق راه‌اندازی کرده‌اند و چندین استان در حال حرکت دائمی هستند. تحلیلگران می‌گویند که از اینجا به بعد، یک مسیر قابل دستیابی برای بازار برق با «ویژگی‌های چینی» وجود دارد که شامل تبدیل بازار آزمایشی بین استانی موجود به یک بازار ملی است. این امر به جای تلاش برای دستیابی به یکپارچگی کامل بازارهای برق در سطح ملی، یک مدل ثانویه ایجاد می‌کند که به موجب آن یک بازار ملی واحد به موازات بازارهای استانی و منطقه‌ای عمل می‌کند. این برای چین بسیار مناسب است، زیرا بازارهای محلی مدل‌های مختلفی را اتخاذ کرده‌اند و در سطوح بلوغ نابرابر قرار دارند. تا حدی، این از رویکرد یکپارچه‌سازی بازار اروپا پیروی می‌کند، جایی که بازارهای ملی به تدریج برای حمایت از یکپارچگی منطقه‌ای جفت شده‌اند.
با این حال، تحلیلگران آژانس بین‌المللی انرژی هشدار می‌دهند که با وجود شناخت روزافزون از مزایای بالقوه بازارها، نگرانی‌ها همچنان وجود دارد. نوسانات قیمت، امنیت انرژی و از دست دادن مشاغل در بخش برق، به ویژه در مناطقی که شدیدا به زغال‌سنگ متکی هستند، می‌تواند استقرار بازار را کند سازد. اگر چین بخواهد یک سیستم بازار برق سراسری ایجاد کند، اجرای دستورالعمل‌های مرکزی در سطح استان «کلیدی» خواهد بود. در اینجا در مورد یکسان‌سازی شرایط عرضه و تقاضا در بخش عظیمی از کشور صحبت می‌کنیم. برای به دست آوردن آن، باید به‌طور فیزیکی تمام استان‌ها و همه مناطق تولید‌کننده و مصرف‌کننده انرژی را به یکدیگر متصل کنید و سپس یک مکانیسم بازاری وجود داشته باشد که تمامی سیستم را پشتیبانی کند. مشکل دیگر پکن این است که چگونه می‌تواند زنجیره معاملات دلخواه بین خریداران برق و مولدهای برق را که شامل هزاران گروه دولتی است و بر اقتصاد چین تسلط دارند، بشکند.
کارشناسان می‌گویند، با توجه به تاثیرات بالقوه آب‌و‌هوا، هر پیشرفتی که چین در ایجاد بازار برق پیچیده‌تر انجام دهد، قابل‌توجه خواهد بود. پژوهشی که سال گذشته توسط مجله علمی Nature Sustainability منتشر شد تخمین زد که بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۹، تحویل برق از طریق عملیات برنامه‌ریزی مرکزی چین منجر به انتشار سه گیگاتن کربن اضافی شد که معادل مجموع انتشار گازهای گلخانه‌ای هند در سال گذشته بود. محققان که عمدتا از دانشگاه‌های برجسته چین بودند، اضافه کردند که میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای اضافی به دلیل عدم قیمت‌گذاری بازار در برخی استان‌های چین، ۲۰ درصد از انتشار سالانه مربوط به انرژی را تشکیل می‌دهد. به گفته آنها، استقرار یک سیستم بازار در چین می‌تواند نقش مهمی در «پایداری جامعه انسانی» ایفا کند.
اما ظهور چین به عنوان یک ابرقدرت سبز در زمانی رخ می‌دهد که روابط بین بسیاری از پایتخت‌های خارجی و پکن متشنج شده است. فهرست بلندبالایی از نارضایتی‌ها که کشورهای غربی - و شرکت‌های آنها - را از وابستگی به اقتصاد تحت کنترل شی و حزب کمونیست چین نگران کرده است، وجود دارد و شامل ادعاهایی است مبنی بر اینکه سیاست صنعتی پکن قوانین تجارت بین‌المللی را نقض کرده که منجر به نابودی رقبای خارجی شده است. نگرانی دیگر به چالش کشیدن برتری آمریکا توسط چین در سراسر مجموعه فناوری‌های متمرکز بر آینده است. آمریکا و اروپا احساس می‌کنند که پکن خیلی سریع در زمینه آب‌و‌هوا پیشرفت می‌کند که این امر وابستگی به چین در یک بخش بسیار استراتژیک را ایجاد می‌کند.
گوپول شاه، مدیر Golden Agri-Resources، یکی از تولیدکنندگان بزرگ روغن پالم می‌گوید: «در زمانی که شرکت‌ها شروع به محاسبه انتشار کربن کنند و پرداخت مالیات کربن یا بهره‌مندی از اعتبارات کربن آغاز شود، تغییراتی در زنجیره‌های تامین ایجاد می‌شود. ممکن است به دلیل کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، شاهد بازگشت برخی زنجیره‌های تامین تولید به چین باشیم.»
