سهم اندک معدنیها از شرکت‌‌های دانش‌‌بنیان
عطش معدن برای ایده‌های خلاقانه
استارت‌آپ‌‌ها با ارائه ایده‌های نو همواره به دنبال بهینه‌‌‌‌سازی تولید و همچنین مصرف در جهان بوده‌‌اند. یک صنعت هرچه سنتی‌‌تر باشد، نیاز بیشتری به استفاده از این ایده‌ها دارد. معادن و صنایع معدنی به دلیل اینکه یکی از با‌قدمت‌‌‌ترین فعالیت‌‌های بشری است در بسیاری از کشور‌‌ها هنوز هم تعداد زیادی از شرکت‌‌های این حوزه با روش‌های سنتی فعالیت می‌کنند. افزایش بهره‌‌وری و بازده در تولید یکی از اهدافی است که با استارت‌آپ‌‌ها قابل تحقق است. امروزه در معادن پیشرفته بسیاری از فناوری‌‌های نوین مانند هوش مصنوعی و اینترنت اشیا به تحقق این اهداف کمک می‌کنند.
درایران نیز به دلیل برخورداری از ذخایر عظیم معدنی، فعالیت این صنعت پر‌رونق است. طبیعتا افزایش درآمد در این صنعت می‌تواند به رشد اقتصادی و بهبود اوضاع مالی کشور بینجامد.
اردلان علیشاهی مدیرعامل شتاب‌دهنده معدنی کانیبوم در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» در پاسخ به این سوال که آیا استارت‌آپ‌‌های معدنی به میزانی که لازم است حمایت می‌شوند؟ گفت: استارت‌آپ‌‌های معدنی و به‌طور کلی استارت‌آپ‌‌های حوزه هاردتک که غالبا فعالیت آنها با موضوع ساخت و تولید گره خورده است، طی سال‌های گذشته در کشور نتوانسته‌‌اند هم‌‌اندازه استارت‌آپ‌‌های حوزه نرم و مبتنی بر فناوری اطلاعات بروز و ظهور پیدا کنند؛ حال آنکه این استارت‌آپ‌‌ها از ظرفیت بالایی برای افزایش تولید ناخالص داخلی و همچنین ارزآوری برای کشور برخوردار هستند. یکی از دلایل مهم عدم شکل‌‌گیری استارت‌آپ‌‌های بالغ در حوزه هاردتک در کشور، نبود حمایت‌‌های لازم در مراحل اولیه فعالیت این استارت‌آپ‌‌هاست؛ چراکه عمده مراکز نوآوری و شتاب‌دهنده‌ها به دلیل ریسک بالای این استارت‌آپ‌‌ها در مراحل پایین سطح آمادگی فناوری و تا پیش از ساخت نمونه اولیه محصول، آنها را مورد پذیرش و حمایت قرار نمی‌دهند و اساسا امکانی برای ساخت نمونه اولیه و همچنین رسیدن به تناسب مساله-راهحل برای آنها حاصل نمی‌شود.
وی افزود: از دیگر موارد حائز اهمیت در توسعه فعالیت این استارت‌آپ‌‌ها فراهم آوردن امکانات زیرساختی از جمله فضای ساخت و تولید و تجهیزات آزمایشگاهی است که می‌‌بایست شرایط بهره‌‌مندی آنها از این امکانات را فراهم کرد. از سوی دیگر برخی از سرمایهگذاران و نهادهای ارائه‌دهنده تسهیلات نظیر صندوق نوآوری و شکوفایی و معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری به این استارت‌آپ‌‌ها همچون سایر استارت‌آپ‌‌ها در حوزه صنایع نرم می‌‌نگرند و زمانی که آنها برای جذب سرمایه یا دریافت تسهیلات اقدام می‌کنند، مبلغی که تخصیص می‌‌یابد کفاف ساخت و توسعه حتی کمینه محصول اولیه را نمی‌دهد. تیم بنیان‌گذار شتاب‌دهنده کانی بوم که خود روزی به عنوان یک استارت‌آپ معدنی برای دریافت حمایت‌‌های متناسب با نوع طرح‌های این حوزه با سرمایهگذاران و نهادهای ارائه‌دهنده تسهیلات زیادی پای صحبت نشسته بودند، با نگاه حمایت واقعی از استارت‌آپ‌‌های این حوزه فعالیت خود را شروع کرده‌‌اند که این نگاه منجر به شکل‌‌گیری داستان‌های موفقیت نیز شده است، سرمایه بذری که در کانی بوم به استارت‌آپ‌‌های این حوزه تخصیص داده می‌شود (در کنار امکانات کارگاهی و آزمایشگاهی و خدمات توسعه کسب‌‌وکار به عنوان حمایت‌‌های غیر‌نقدی)، معادل سرمایه سری A و حتی Bبسیاری از شرکت‌‌های سرمایه‌‌گذاری خطرپذیر دیگر است که این موضوع باعث جذابیت همکاری با شتاب‌دهنده کانیبوم برای استارت‌آپ‌‌های این حوزه شده است.
حوزه پر‌چالش معدنی
علیشاهی در ادامه به تشریح بزرگ‌ترین چالش‌‌های استارت‌آپ‌‌های معدنی در ایران پرداخت و عنوان کرد: چالش‌‌های متعددی بر سر راه شرکت‌‌های دانش‌‌بنیان و فعالان زیست‌‌بوم نوآوری بخش معدن و صنایع معدنی وجود دارد که بخشی از آنها به سیاستگذاری‌‌‌‌های کلان و قوانین غیر‌‌کارشناسی برمیگردد. سنتی بودن صنعت معدن و نقش پررنگ دولت در تمامی بخش‌های آن، اختصاص منابع مالی ناکافی و چالش‌‌های جدی در زمینه تامین مالی معادن، یارانه‌های انرژی و نظام رانتی، چالش‌‌های مدیریت ریسک، چالش‌‌های مالکیت فکری، سرعت تغییر قوانین و مجوزهای چندگانه، دانش ناکافی و بی‌‌‌‌اعتمادی به زیست‌‌بوم نوآوری و نبود حمایت کافی نهادهای قانون‌‌گذار نیز به توسعه طرح‌های نوآورانه و فناورانه در صنعت معدن آسیب جدی وارد کرده است. اما به زعم بنده بزرگ‌ترین چالش ایده‌های معدنی برای تجاری‌‌سازی فائق آمدن بر ریسک‌‌های شناخته شده معدن‌کاری و ریسک ناشی از به کارگیری فناوری است که تلفیق این دو ریسک سد راهی برای بسیاری از آن دسته از استارت‌آپ‌‌هایی است که ارزش پیشنهادی آنها متناسب با ریسک قابل پذیرش از سوی معادن نیست.
مدیرعامل کانیبوم در پاسخ به این سوال که راهحل شما برای سرعت گرفتن فناورمحور کردن معادن چیست؟ گفت: صنعت معدن هم مانند سایر صنایع نیاز به نوآوری و توسعه زیست‌‌بوم نوآوری دارد؛ چراکه رشد درآمدهای معدنی، جایگاه‌‌یابی صنعت معدن در اقتصاد کشور و تکیه کمتر دولت به درآمدهای نفتی نیازمند به‌‌روزرسانی صنعت معدن، خداحافظی با روش‌های سنتی معدن‌کاری و استفاده از فناوری‌‌های نوین است. آمار رسمی معاونت علمی (ریاست‌جمهوری) می‌گوید ۷هزار و ۳۱۲ شرکت دانش‌‌بنیان در کشورمان فعال هستند. از میان آنها ۴ هزار و۷۴۳ شرکت به عنوان شرکت دانش‌‌بنیان تولیدی و ۲هزار و ۵۶۹ شرکت به عنوان شرکت دانش‌‌بنیان نوپا فعالیت می‌کنند. بر اساس آخرین آمار ارائه‌‌شده از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری تا اردیبهشت ۱۴۰۱ تنها ۷۰۰ شرکت دانش‌‌بنیان و استارت‌آپ در حوزه معدن و صنایع معدنی فعالیت داشتند. البته این آمار در سال ۱۴۰۰ رقم ۳۷۰ شرکت بود. با این حال صنعت معدن ظرفیت بسیار زیادی در توسعه اقتصاد دانش‌‌بنیان دارد و سهم ۶درصدی شرکت‌‌های دانش‌‌بنیان معدنی از تمام اکوسیستم نوآوری کشور مطلوب این صنعت مهم و تاثیرگذار نیست.
علیشاهی در پایان، داده‌ها را ستون فقرات نوآوری دانست و ادامه داد: بر اساس آمار رسمی ایمیدرو ۱۱هزار معدن فعال در کشور وجود دارد. تعداد درخور توجهی از این معادن را معادن کوچکمقیاس تشکیل می‌دهند. بخش عمده‌‌ای از چالش‌‌های معادن کوچکمقیاس به نبود تجهیزات در حوزه اکتشاف، نیاز جدی به فناوری‌‌های روز دنیا در زمینه استخراج و فرآوری، مشکلات جدی زیست‌‌محیطی و مخاطرات معدنی و ایمنی در معادن برمیگردد. این چالش‌‌ها عموما ریشه در نبود نگاه بلندمدت در تصمیم‌گیری، بی‌‌توجهی به توسعه پایدار و غفلت از تغییرات فناورانه معادن در دنیا دارد. در این میان سرمایه‌‌گذاری کلان در بومی‌‌سازی فناوری و ساخت تجهیزات رقابت‌‌پذیر با محصولات جهانی و همچنین تعریف سیاست‌های تشویقی و تنبیهی برای معادن با هدف بهره‌‌ور کردن فعالیت‌‌های معدن‌کاری از طریق هوشمندسازی و بهره‌‌برداری بهینه از داده‌های عملیاتی، لازمه تسریع رسوخ فناوری در صنعت معدن است. در زمینه تحقق معدن‌کاری هوشمند نیز باید گفت معادن تعداد زیادی داده تولید می‌کنند اما از آن برای برنامه‌‌ریزی نمی‌توانند بهره لازم را ببرند و از آنجا که اطلاعات ستون فقرات شکل‌‌گیری نوآوری در صنعت معدن است، برای تبدیل این داده‌ها به اطلاعات به فرآیندها، سیستم‌‌ها و در نهایت تجزیه و تحلیل نیاز است که این مهم وابسته به آموزش کارشناسان، مسوولان فنی، اپراتورها و تکنسین‌‌ها و فراهم کردن ابزارهای لازم برای آنهاست.
