بررسی سند بانک مرکزی در حوزه رمزارزها
1 -حوزه اختیارات بانک مرکزی
بانک مرکزی با استناد به اختیارات خود به‌‌‌عنوان نهاد قانون‌گذار در حوزه پولی وارد این عرصه شده است. اما باید توجه داشت که بسیاری از توکن‌‌‌های موجود در بازار، کاربرد پولی ندارند و بیشتر به‌‌‌عنوان ابزار سرمایه‌‌‌گذاری یا دارایی‌‌‌های دیجیتال مطرح هستند. بنابراین، اظهارنظر بانک مرکزی درباره تمامی رمزارزها (حتی آنهایی که به بازار سرمایه مرتبط هستند) ممکن است خارج از حوزه این نهاد باشد.
2-تعریف رمزپول
در سند مذکور، رمزپول به این شکل تعریف شده است:
«نوعی پول دیجیتال رمزنگاری شده که در بستر پایگاه داده اشتراکی به‌‌‌صورت متمرکز با بانک مرکزی یا غیرمتمرکز ایجاد و مبادله می‌شود.»
با این تعریف، رمزارزی مانند تتر که در بستر غیرمتمرکز ایجاد می‌شود و تحت کنترل یک بنیاد خاص است، به‌‌‌عنوان رمزپول تلقی نمی‌شود. این موضوع نشان می‌دهد که تعریف رمزپول در سند کامل و جامع نیست و نیازمند بازنگری دقیق‌‌‌تری است.
3- تعریف توکن اوراق بهادار
سند در تعریف توکن اوراق بهادار ذکر کرده است:
«نوعی رمز دارایی که دارای پشتوانه مشخص از یک دارایی یا مجموعه‌‌‌ای از دارایی‌‌‌ها به‌‌‌جز ارز پول رایج، طلا و فلزات گران‌‌‌بهاست.»
این تعریف این سوال را مطرح می‌کند که آیا توکن‌‌‌های اوراق بهادار با پشتوانه پول رایج (ریال) به‌‌‌عنوان رمز دارایی شناخته نمی‌‌‌شوند؟ به‌‌‌طور معمول، پول رایج نباید پشتوانه توکن اوراق بهادار قرار گیرد، اما این تعریف ممکن است ابهاماتی برای برخی از انواع توکن‌‌‌ها ایجاد کند.
4- تعریف کاربر
کاربر در این سند به این صورت تعریف شده است:
«هر شخص حقیقی یا حقوقی که به هر نحوی از خدمات ارائه‌‌‌شده توسط کارگزار، کارگزار رمزپول یا نهاد امین استفاده می‌کند.»
این تعریف شامل کسانی که:
• رمز ارز استخراج می‌کنند،
• رمزارز را از فرد دیگری دریافت می‌کنند، یا از صرافی‌‌‌های بین‌المللی خرید می‌کنند، نمی‌شود. این تعریف نیاز به بازبینی دارد تا تمام مصادیق کاربران صنعت رمزارز را دربرگیرد.
5- ممنوعیت استفاده از رمزدارایی به‌‌‌عنوان ابزار پرداخت
در سند ذکر شده است:
«استفاده از هرگونه رمزدارایی به‌‌‌عنوان ابزار پرداخت ممنوع است.»
این بند نیازمند استثنائاتی است. به‌‌‌عنوان مثال، رمزدارایی‌‌‌هایی با پشتوانه ریال یا توکن‌‌‌های اوراق بهادار که ممکن است در آینده منتشر شوند و قابلیت پرداخت داشته باشند، باید در این بخش تعریف و مستثنی شوند.
6- لزوم دریافت مجوز برای فعالیت‌‌‌ها
سند اشاره کرده است که:
«هرگونه فعالیت در زمینه خرید، مبادله، یا نگهداری رمزدارایی نیازمند اخذ مجوز از بانک مرکزی است.»
این بند بهتر است زمان‌‌‌دار باشد و مشخص کند که این مجوزها چه زمانی و با چه شرایطی منتشر خواهند شد. اگر این مقررات زمان مشخصی نداشته باشند، ممکن است عملا تفاوتی با ممنوعیت کامل فعالیت در این حوزه نداشته باشد.
7- محدودیت در مبادله و انتشار اولیه توکن‌‌‌ها (ICO)
در بخش چهارم بند 14 سند، مبادله P2P بین کاربران و توسعه بازارگاه‌‌‌های مبادلاتی ممنوع شده است. این امر مفهوم ICOها را زیر سوال می‌‌‌برد، زیرا در نبود بازارگاه و امکان انتقال، ارزش و کاربرد یک توکن از بین خواهد رفت. بنابراین، این بند نیاز به بازبینی جدی دارد.
8- لزوم شفاف‌‌‌سازی مقررات و زمان‌‌‌بندی آنها
سند به فعالیت‌‌‌های غیرقانونی بدون مجوز اشاره کرده است، اما تا زمانی که مجوزها صادر نشوند، عملا تمامی فعالیت‌‌‌ها ممنوع تلقی می‌شود. این موضوع می‌تواند باعث ابهام و کاهش اعتماد فعالان بازار شود.
جمع‌‌‌بندی و پیشنهادها
•ورود بانک مرکزی به حوزه رمزارزها هرچند دیرهنگام، اما مثبت است.
•بانک مرکزی باید صلاحیت خود را محدود به حوزه‌‌‌های مشخصی مانند پیمنت توکن‌‌‌ها کند و نظارت بر توکن‌‌‌های اوراق بهادار و سایر انواع توکن‌‌‌ها را به نهادهای تخصصی (مانند سازمان بورس) واگذار کند.
•تعاریف ارائه‌‌‌شده در سند نیازمند بازنگری برای جامعیت و دقت بیشتر هستند.
و ممنوعیت‌‌‌ها و محدودیت‌های ذکرشده در سند باید با لحاظ استثنائات منطقی و با رویکرد تسهیل‌‌‌گرانه اصلاح شوند.
•بانک مرکزی باید زمان‌‌‌بندی مشخصی برای انتشار مجوزها ارائه کند تا از بلاتکلیفی فعالان بازار جلوگیری شود.
در نهایت، هرچند این سند یک گام اولیه محسوب می‌شود، اما باید با بازنگری دقیق و توجه به جزئیات تکمیل شود تا بتواند به توسعه پایدار و تنظیم هوشمندانه صنعت رمزارز در کشور کمک کند.
رویای ناممکن برای دور زدن تحریمها
در ابعاد کوچک و برای مقادیر پایین، امکان استفاده از رمزارزها به‌‌‌صورت فنی وجود دارد. اما هیچ کشوری توانایی این را ندارد که هزینه‌‌‌های صادرات و واردات خود را در ابعاد ملی از طریق رمزارزها مدیریت کند یا تحریمها را کاملا دور بزند. نکته حائز اهمیت این است که حتی اگر چنین قابلیتی وجود داشته باشد، اعلام کردن آن هیچ منطقی ندارد.
اگر قرار است اقدامی برای دور زدن تحریمها انجام شود، اعلام عمومی آن خلاف استراتژی و منطق بین‌المللی است. کشورهایی که ایران را تحریم می‌کنند، ابزارها و وعده‌‌‌هایی برای نظارت و جلوگیری از این اقدامات دارند. بنابراین، چنین طرح‌‌‌هایی نه‌‌‌تنها محرمانه باید باقی بمانند.
با این حال، استفاده از رمزارزها برای اهدافی مانند دریافت حقوق فریلنسرها، واردات قطعات کوچک، و فعالیت‌‌‌های تجاری خرد (با پذیرش ریسک از سوی پذیرنده)، امکان‌‌‌پذیر است. در این حوزه‌‌‌ها، رمزارزها می‌توانند به‌‌‌عنوان ابزاری مفید و جایگزین مورد استفاده قرار گیرند.
