سبقت هزینه‌ها به درآمدهای خانوار

حمیدرضا اسلامی منوچهری

نتایج بررسی بودجه خانوار در مناطق شهری ایران در سال ۱۳۸۶ از سوی مدیریت کل آمارهای اقتصادی بانک مرکزی منتشر شد. هدف از بررسی بودجه خانوار که سابقه آن در ایران به سال ۱۳۱۴ بازمی‌گردد، به دست آوردن ضرایب اهمیت کالاها و خدمات مصرفی برای محاسبه شاخص هزینه زندگی در کشور است. به عبارت دیگر با بررسی بودجه خانوار می‌توان به چگونگی هزینه‌ها و درآمدهای خانوارها و روند تغییرات آن در یک بازه زمانی دست یافت.

درآمدهای خانوار

بنابر گزارش بانک مرکزی، متوسط درآمد پولی و غیرپولی ناخالص سالانه یک خانوار شهری در سال ۱۳۸۶ حدود ۹۶میلیون و ۷۶۴هزار ریال معادل ماهانه حدود ۸میلیون و ۶۴هزار ریال بوده که ۲/۱۷درصد آن را درآمد پولی ناخالص و ۸/۲۸درصد آن را درآمد غیرپولی تشکیل می‌داده است. منظور از درآمد پولی، مجموع درآمد خانوار از مزد و حقوق در بخش دولتی و خصوصی، درآمد از مشاغل آزاد شامل کشاورزی و غیرکشاورزی، درآمدهای متفرقه و درآمد حاصل از فروش کالاهای دست دوم است. درآمد غیرپولی هم شامل ارزش اجاری مسکن شخصی در برابر خدمت یا رایگان و ارزش کالاها و خدمات در برابر مزد و حقوق یا رایگان و تولید برای مصرف در خانه از محل کسب کشاورزی و غیرکشاورزی تعریف شده است. در سال ۱۳۸۶ کل درآمد پولی و غیرپولی ناخالص خانوار نسبت به سال قبل از آن حدود ۸/۲۴درصد افزایش داشته که ۱/۴۱درصد آن درآمد غیرپولی و ۲/۱۹درصد این افزایش درآمد پولی بوده است. نتایج این بررسی نشان می‌دهد که در بین درآمدهای غیرپولی، بیشترین سهم، معادل ۳/۷۹درصد به ارزش اجاری مسکن شخصی (مالک نشین) اختصاص داشت که معادل ۸/۲۲درصد از کل درآمدهای پولی و غیرپولی را تشکیل داده است.

هزینه‌های خانوار

در سال مورد بررسی متوسط هزینه ناخالص سالانه یک خانوار شهری حدود ۱۰۱میلیون و ۲۹۸هزار ریال معادل ماهانه حدود ۸میلیون و ۴۴۲هزار ریال بود که نسبت به سال قبل از آن ۱/۲۷درصد افزایش داشته است.

از کل این مبلغ معادل ۸/۲۲درصد حدود ۲۳میلیون و ۱۴۴هزار ریال سهم گروه هزینه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها است که نسبت به سال ۱۳۸۵ معادل ۵/۲۴درصد افزایش داشته است. در بین اقلام گروه هزینه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها، بیشترین سهم از کل هزینه ناخالص معادل ۶درصد متعلق به هزینه‌ انواع گوشت بود. پس از آن به ترتیب هزینه میوه‌های تازه با ۱/۴درصد، شیر و فرآورده‌های آن و تخم پرندگان با ۶/۲درصد، آرد، رشته و غلات با ۴/۲درصد و سبزی‌های تازه با ۳/۲درصد، بیشترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند. بررسی مقدار مصرف سالانه برخی اقلام در سال ۸۶ نشان می‌دهد که مصرف گوشت دام این سال برای یک خانوار معادل ۵۷ کیلوگرم بوده، در حالی که این مقدار در سال ۸۵ معادل ۶۴کیلوگرم گزارش شده است. مصرف انواع شیر در سال ۸۶ برای یک خانوار معادل ۲۰۶ کیلوگرم بوده، در حالی که این مقدار در سال ۸۵ معادل ۲۱۵کیلوگرم گزارش شده است. مصرف نان خانواده‌های ایرانی نیز در سال ۸۶، ۴۵۸کیلوگرم بود که ۱۱کیلوگرم کمتر از میزان مصرف سال ۸۵ است.

کاهش مالکین مسکن در سال ۸۶

بررسی نحوه تصرف محل سکونت خانوارها در سال مورد بررسی نشان می‌دهد که ۶۶درصد از خانوارها در مسکن شخصی (مالک‌نشین)، ۲۵درصد در مسکن اجاره‌ای، ۴/۱درصد در مسکن در برابر خدمت و ۶/۷درصد در مسکن رایگان سکونت داشته‌اند.

بررسی نحوه تصرف محل سکونت خانوارها در سال ۸۵ نشان می‌دهد درصد مالکین مسکن در این سال معادل ۶۷درصد بوده که نشان‌دهنده کاهش یک‌درصدی مالک‌نشین‌ها در ایران در سال ۸۶ نسبت به سال قبل از آن است. این بررسی نشان می‌دهد تعداد اجاره‌نشین‌ها نیز در سال ۸۶ نسبت به سال ۸۵ معادل نیم‌درصد افزایش یافته است. این در حالی است که تعداد کسانی که از مسکن رایگان در سال ۸۶ بهره برده‌اند (۶/۷)درصد نسبت به این افراد در سال ۸۵ معادل ۴دهم‌درصد افزایش یافته است.

اشتغال خانوارها در سال ۸۶

نتایج بررسی مورد نظر نشان می‌‌دهد در سال ۸۶ در بین افراد شش ساله و بیشتر خانوارها، ۵/۳۱درصد شاغل، ۵/۳درصد بیکار، ۴/۷درصد با درآمد بدون کار، ۶/۲۶درصد محصل، ۸/۲۵درصد خانه‌دار و ۲/۵درصد متعلق به سایر گروه‌ها بوده‌اند. طبق یافته‌های این بررسی، سهم افراد بیکار و محصل در مقایسه با سال قبل کاهش و سهم افراد شاغل، با درآمد بدون کار و خانه‌دار افزایش داشته است.

لازم به توضیح است که درصد افراد بیکار با نرخ بیکاری متفاوت است.

بررسی مزبور نشان می‌دهد که در بین اعضای مذکر شش ساله و بیشتر خانوارها، ۶/۵۳درصد شاغل، ۲/۵درصد بیکار، ۴/۸درصد بادرآمد بدون کار، ۴/۲۶درصد محصل و ۴/۶درصد مربوط به سایر گروه‌ها بوده‌اند. این نتایج نشان می‌دهد که درصد افراد بیکار و محصل نسبت به سال قبل کاهش و درصد افراد شاغل با درآمد بدون کار و افرادی که در سایر گروه‌ها طبقه‌بندی شده‌اند، افزایش داشته است. در بین اعضای مونث شش ساله و بیشتر خانوارها، سهم افراد شاغل؛ بیکار، با درآمد بدون کار، محصل و خانه‌دار به ترتیب ۹درصد، ۸/۱درصد، ۳/۶درصد، ۹/۲۶درصد و ۵۲درصد بوده است. سهم‌های مشابه در سال ۱۳۸۵ به ترتیب ۹درصد، ۲درصد، ۴/۶درصد، ۷/۲۷درصد و ۷/۵۰درصد بوده است.

افزایش خانوارهای بدون فرد شاغل

طبق نتایج این بررسی، ۳/۱۷درصد خانوارها در سال ۸۶ بدون فرد شاغل، ۵/۵۷درصد دارای یک نفر شاغل، ۵/۱۹درصد دارای دو نفر شاغل و ۷/۵درصد دارای سه نفر شاغل و بیش‌تر بوده‌‌اند. در مقایسه با سال ۱۳۸۵درصد خانوارهای بدون فرد شاغل با یک نفر شاغل افزایش و درصد خانوارهای با دو نفر شاغل و با سه نفر شاغل و بیشتر کاهش داشته است. توزیع افراد شاغل خانوارها بر حسب رشته‌ فعالیت اصلی محل کار در سال ۱۳۸۶ گویای آن است که ۴درصد در بخش کشاورزی، دامپروری، شکار، جنگل‌داری و ماهیگیری، ۳/۱۸درصد در بخش صنعت و معدن، ۹درصد در بخش برق، گاز و آب، ۱/۱۴درصد در بخش ساختمان، ۱/۲۲درصد در بخش عمده فروشی، خرده فروشی، هتلداری و رستوران، ۲/۱۱درصد در بخش حمل‌ونقل، انبارداری و ارتباطات، ۷درصد در بخش خدمات مالی، بیمه، ملکی، حقوق و تجاری و ۴/۲۲درصد در بخش خدمات عمومی، اجتماعی و شخصی شاغل بوده‌‌اند.

صاحبان خودرو، کامپیوتر و تلفن همراه

نتایج بررسی بودجه خانوار در سال ۸۶ نشان می‌دهد ۳۳درصد خانوارها در این سال از اتومبیل شخصی، ۵/۱۹درصد از موتورسیکلت، ۴/۲۰درصد از دوچرخه، ۱/۷۰درصد از چرخ خیاطی، ۸/۶۹درصد از رادیو ضبط و ضبط صوت، ۷/۱۶درصد از رادیو، ۹۹درصد از تلویزیون، ۴/۵۷درصد از ویدئو، ۹/۳۴درصد از کامپیوتر، ۸/۱۴درصد از دوربین فیلم‌برداری، ۷/۷۲درصد از یخچال، ۶۲درصد از فریزر و یخچال فریزر، ۷/۵۷درصد از پنکه، ۸/۹۸درصد از اجاق گاز، ۹/۸۵درصد از جاروبرقی، ۶/۷۳درصد از ماشین‌ لباسشویی و ۸/۶۳درصد از تلفن همراه استفاده کرده‌اند.

رتبه استان‌ها در بودجه خانوار

بررسی متوسط هزینه و درآمد خانوار در استان‌های کشور نشان می‌دهد استان کهگیلویه و بویراحمد با ماهانه حدود ۱۲ میلیون و ۲۲۵ هزار ریال بیش‌ترین هزینه و استان لرستان با ماهانه حدود ۵ میلیون و ۱۴۶ هزار ریال کمترین هزینه را به خود اختصاص داده‌اند و از نظر متوسط درآمد ناخالص سالانه یک خانوار شهری، استان تهران با ماهانه حدود ۱۱ میلیون و ۷۴۵ هزار ریال بیش‌ترین و استان خراسان شمالی با ماهانه حدود ۴ میلیون و ۹۶۳ هزار ریال کمترین درآمد را داشته‌اند.