سامانه نظارتی بانک مرکزی بهزودی فعال میشود
محک اتهامات به خرید و فروش آنلاین طلا
چرا انتقادات و پرسشها درباره پلتفرمهای خرید و فروش آنلاین طلا از سوی برخی مقامات و کارشناسان افزایش یافته است؟ آیا این افراد بهطور کامل با ماهیت، سازوکار و فرآیندهای کسبوکارهای آنلاین آشنایی دارند؟ با افزایش روزافزون قیمت طلا، خرید طلای فیزیکی برای بسیاری از مردم دشوار شده است، چرا که طلای فیزیکی معمولا در قالب سکهها یا شمشهای بالای ۱ تا ۲ گرم عرضه میشود و این میزان خرید برای بسیاری از خانوارها امکانپذیر نیست. در همین راستا، پلتفرمها این امکان را فراهم کردهاند که افراد با هر بودجهای بتوانند در بازار طلا سرمایهگذاری کنند.
قیمت طلا در این پلتفرمها مطابق با نرخهای بازار تعیین میشود و مالیات پرداختی هنگام خرید، بسیار اندک است، بهطوری که عملا برای کاربران محسوس نیست. با وجود این، پلتفرمهای خرید و فروش آنلاین طلا با چالشهایی نیز مواجه بودهاند و به همین دلیل، صدور مجوز برای این سامانهها با سختگیری و دقت بیشتری انجام شده است. با این حال، برخی مقامات و کارشناسان بدون درک کامل ماهیت این پلتفرمها، صرفا به آنها انتقاد کردهاند. این وضعیت پس از جنگ ۱۲ روزه نیز تشدید شد و پلتفرمهای خرید و فروش آنلاین طلا با محدودیتها و مشکلات متعددی روبهرو شدند. بررسیهای روزنامه «دنیای اقتصاد» برخی از این چالشها را تشریح کرده و توضیح داده است که چرا اظهارات برخی کارشناسان و مقامات در این زمینه غیرمرتبط و غیرمتناسب با واقعیت است.
پلتفرمها مقصر گرانی طلا هستند؟
در هفتههای اخیر، ادعاهایی از سوی برخی افراد و محافل مطرح شده مبنی بر اینکه پلتفرمهای خرید و فروش آنلاین طلا عامل افزایش قیمت طلا در بازار فیزیکی بودهاند. این ادعاها در شرایطی مطرح میشود که بازار طلا همواره تحتتاثیر مجموعهای از عوامل کلان اقتصادی قرار داشته و سازوکار قیمتگذاری آن، مستقل از فعالیت پلتفرمهای آنلاین است. پرسش اساسی اینجاست که آیا واقعا پلتفرمهای خرید و فروش آنلاین طلا میتوانند موجب افزایش قیمت طلا در بازار فیزیکی شوند؟ بررسی منطق اقتصادی بازار طلا نشان میدهد که قیمت طلا در داخل کشور بر پایه نرخ جهانی اونس طلا، نوسانات بازارهای بینالمللی، نرخ ارز، انتظارات تورمی و شرایط کلان اقتصاد تعیین میشود.
این قیمتها پس از اعلام رسمی از سوی اتحادیه طلا و جواهر، مبنای قیمتگذاری سایر نهادها، وبسایتها و فعالان بازار قرار میگیرد. پلتفرمهای خرید و فروش آنلاین طلا نیز در همین چارچوب فعالیت کرده و صرفا تابع نرخهای مرجع بازار هستند. در واقع، این پلتفرمها نقشی در کشف قیمت ندارند و پس از بهروزرسانی نرخها توسط مراجع رسمی، مطابق با همان قیمتها اقدام به خرید و فروش میکنند. بنابراین، نسبت دادن افزایش قیمت طلا به فعالیت این پلتفرمها، فاقد پشتوانه تحلیلی و اقتصادی است. در همین راستا، گفتوگو با جمعی از کارشناسان و فعالان این حوزه، از جمله کیومرث امیریان، رئیس کمیسیون تخصصی طلا، جواهر و نقره اتاق اصناف ایران و رضا الفتنسب، رئیس اتحادیه کشوری کسبوکارهای مجازی، نشان میدهد استدلال مشخصی وجود ندارد که حتی افزایش یکدرصدی قیمت طلا در بازار فیزیکی را به عملکرد پلتفرمهای آنلاین نسبت دهد.
الفتنسب در این خصوص تاکید میکند که قیمت طلا در بازار تابع متغیرهای کلان اقتصادی از جمله نرخ دلار، قیمت جهانی اونس طلا و شرایط عمومی اقتصاد است و پلتفرمها صرفا این قیمتها را در بستر خود منعکس میکنند. به گفته وی، این پلتفرمها نهتنها عامل افزایش قیمت نیستند، بلکه در برخی مقاطع، قیمت اعلامی طلا در پلتفرمهای آنلاین حتی اندکی پایینتر از قیمت بازار فیزیکی بوده است. کیومرث امیریان و دیگر صاحبنظران این حوزه نیز با تاکید بر همین دیدگاه، هرگونه اثرگذاری مستقیم پلتفرمهای خرید و فروش آنلاین طلا بر افزایش قیمت طلای فیزیکی را رد کرده و معتقدند تمرکز بر این ادعاها، توجه را از عوامل اصلی و واقعی تعیینکننده قیمت طلا منحرف میکند. در مجموع، شواهد و اظهارات کارشناسی نشان میدهد که پلتفرمهای خرید و فروش آنلاین طلا نه عامل افزایش قیمت، بلکه صرفا بازتابدهنده واقعیتهای بازار هستند و قیمت طلا همچنان تحت تاثیر متغیرهای کلان اقتصادی و تحولات بازارهای جهانی تعیین میشود.
پلتفرمهای آنلاین طلا زیر تیغ اتهام
در ادامه طرح برخی انتقادات نسبت به فعالیت پلتفرمهای خرید و فروش آنلاین طلا، ادعای خالیفروشی نیز از سوی برخی افراد مطرح شده است؛ ادعایی که بررسی دقیق سازوکار فعالیت این پلتفرمها نشان میدهد با واقعیتهای موجود همخوانی ندارد. در این زمینه، دو نکته کلیدی وجود دارد که توجه به آنها برای تحلیل درست موضوع ضروری است.
نخست آنکه پلتفرمهای خرید و فروش آنلاین طلا هنوز سهم محدودی از کل بازار طلای ایران دارند (زیر یکدرصد) و به هیچوجه بازیگر غالب این بازار محسوب نمیشوند. بر همین اساس، حتی از منظر تئوریک نیز نمیتوان افزایش قیمت یا بیثباتی بازار طلا را به فعالیت این پلتفرمها نسبت داد. علاوه بر این، پلتفرمهایی مانند میلی طلای مورد نیاز خود را از بازار سنتی و بنکداران رسمی بازار طلا تامین میکنند و زنجیره تامین آنها از بستر بازار فیزیکی کشور جدا نیست. نکته دوم به سازوکار عملیاتی و شفافیت عملکرد این پلتفرمها بازمیگردد. پلتفرمهای خرید و فروش آنلاین طلا از جمله «میلی» بهصورت ۲۴ ساعته و همزمان با فعالیت کاربران، در حال خرید طلا هستند و در چنین ساختاری، اساسا مفهوم خالیفروشی معنا پیدا نمیکند.
تمامی معاملات به شکل لحظهای ثبت میشود و پشتوانه طلای خریداریشده مشخص و قابل رهگیری است. برخلاف برخی ادعاها، کاربران در این پلتفرمها در هر زمان میتوانند اقدام به خرید یا فروش طلا کنند و در صورتی که میزان دارایی آنها به ۵ گرم برسد، امکان دریافت فیزیکی طلا نیز برایشان فراهم است. بررسیها نشان میدهد حدود ۹۰ درصد کاربران فعال در این پلتفرمها، داراییای در حدود یک تا ۲ گرم طلا دارند و در هر زمان که بخواهند، قادر به برداشت یا فروش آن هستند. در همین راستا، کارشناسان تاکید میکنند که پلیس فتا تاکنون بر فعالیت این پلتفرمها نظارت داشته و با وجود آنکه این سطح از نظارت بهتنهایی کافی تلقی نمیشود، تا امروز هیچ گزارش رسمی مبنی بر خالیفروشی پلتفرمهای خرید و فروش آنلاین طلا منتشر نشده است.
رضا الفتنسب، رئیس اتحادیه کشوری کسبوکارهای مجازی، در این باره تصریح کرده است که گزارشهای پلیس فتا اگرچه مهم است، اما برای اطمینان کامل کافی نیست. به گفته او، بانک مرکزی در آیندهای نهچندان دور از سامانههای نظارتی جدیدی رونمایی خواهد کرد که امکان رصد دقیقتر عملکرد این پلتفرمها را فراهم میکند و این روند هماکنون در حال پیگیری است. بررسیهای میدانی روزنامه دنیای اقتصاد از عملکرد پلتفرم میلی نیز نشان میدهد که این پلتفرم حتی در شرایط خاص، از جمله دوره جنگ و مسدود شدن موقت حسابها از سوی بانک مرکزی، بلافاصله پس از بازگشایی حسابها، برداشت کاربران را در کوتاهترین زمان ممکن پاسخ داده و در عمل، آزمون خود را در حفظ تعهدات مالی پشت سر گذاشته است. در عین حال، ایجاد و راهاندازی سامانههای نظارتی مورد اشاره بانک مرکزی، موضوعی فراتر از توان و اختیارات پلتفرمها و کسبوکارهای مجازی است و تحقق آن نیازمند تصمیمگیری و اقدام نهاد ناظر پولی کشور خواهد بود؛ اقدامی که فعالان این حوزه نیز در انتظار اجرای آن هستند.
پناه سرمایهگذاران خرد
موضوع دیگری که در ماههای اخیر مطرح شده، اظهارات برخی مقامات درباره افزایش حضور سرمایهگذاران خرد در پلتفرمهای خرید و فروش آنلاین طلا و پیامدها و ریسکهای احتمالی این روند در آینده است. این دیدگاه در حالی مطرح میشود که بررسی واقعیتهای اقتصادی و شرایط معیشتی خانوارها، تصویر متفاوتی ارائه میدهد. نخست باید به ماهیت سرمایهگذار خرد توجه کرد. سرمایهگذار خرد، بهطور طبیعی، توان خرید طلا در بازار سنتی را ندارد؛ چرا که حداقل وزن طلای فیزیکی قابل خرید در بازار، معمولا حدود ۲گرم است. این میزان طلا، با احتساب اجرت ساخت و مالیات، رقمی در حدود ۳۲ تا ۳۴میلیون تومان را شامل میشود. در چنین شرایطی، این پرسش مطرح است که سرمایهگذاری با درآمد ماهانه حدود ۴۰میلیون تومان چگونه میتواند بخش عمدهای از درآمد خود را صرف خرید طلا کند و همزمان، امکان پسانداز نیز داشته باشد؟
پلتفرمهای خرید و فروش آنلاین طلا پاسخی عملی به همین محدودیت ارائه دادهاند. این پلتفرمها امکان سرمایهگذاری تدریجی و متناسب با توان مالی افراد را فراهم کردهاند؛ بهگونهای که سرمایهگذار میتواند با هر مبلغی اقدام به خرید طلا کند و در صورت رسیدن میزان دارایی به ۵ گرم یا بیشتر، طلای فیزیکی خود را تحویل بگیرد.
این سازوکار، بهویژه در شرایطی که قیمت طلا روندی صعودی به خود گرفته، به حفظ ارزش پسانداز سرمایهگذاران خرد کمک میکند و امکان مشارکت آنها در بازار طلا را بدون تحمل هزینههای سنگین اولیه فراهم میسازد. از این منظر، ادعای اینکه افزایش گرایش سرمایهگذاران خرد به پلتفرمهای خرید و فروش آنلاین طلا لزوما با ریسکها و چالشهای جدی همراه است، قابل تأمل بهنظر میرسد.
گزارشهای میدانی نشان میدهد سرمایهگذاران خرد، مشکلی با این شیوه سرمایهگذاری ندارند و از انعطافپذیری آن استقبال کردهاند. پلتفرمهای خرید و فروش آنلاین طلا نیز با فعالیت ۲۴ ساعته این امکان را فراهم کردهاند که کاربران در هر زمان که بخواهند، دارایی خود را نقد یا برداشت کنند. در چنین شرایطی، بخش عمده ریسکهایی که از سوی برخی مطرح میشود، عملا موضوعیت خود را از دست میدهد.
در مجموع، به نظر میرسد گرایش سرمایهگذاران خرد به پلتفرمهای خرید و فروش آنلاین طلا نه یک رفتار پرریسک، بلکه واکنشی منطقی به محدودیتهای اقتصادی، افزایش قیمت طلا و کاهش قدرت خرید در بازار سنتی است.
