غلامرضا کیامهر

در شرایطی که به‌دلیل آماده نبودن زیرساخت‌های لازم، امکان به جریان افتادن پول الکترونیکی در کشور ما، حداقل در آینده نزدیک وجود ندارد. انتشار چک‌های مسافرتی که از چند سال پیش با مجوز بانک‌مرکزی از سوی بانک‌های دولتی صورت گرفته و در حال حاضر با نام ایران‌چک به جای اسکناس در معاملات و خرید و فروش‌های روزانه مورد استفاده قرار می‌گیرد، تا حدودی مشکل حمل اسکناس را برای مردم برطرف کرده است. ایران‌چک‌ها که برخلاف اسکناس‌های رایج در کشور، با ارقام درشت چاپ و منتشر شده و هر فرد با در اختیار داشتن چند برگ ایران‌چک می‌تواند خریدهای نسبتا عمده‌ای را انجام دهد، در شعب کلیه بانک‌های دولتی و حتی خصوصی در سراسر کشور قابل تبدیل شدن به اسکناس است. اما انتشار و به جریان افتادن ایران‌چک علاوه بر تسهیلاتی که برای مردم ایجاد کرده برای بانک‌های دولتی به یکی از منابع فاقد هر گونه هزینه در ردیف منابع بدون هزینه حاصله از حساب‌های قرض‌الحسنه تبدیل شده است زیرا به جریان افتادن ایران چک‌ها به هر بانک دولتی امکان می‌دهد تا معادل حجم ایران چک‌های به فروش رفته خود به عنوان منابع بدون هزینه در اختیار که می‌تواند برای آنها بسیار درآمدزا بوده و بخش عمده‌ای از کاهش نرخ سود تسهیلات را برای این بانک‌ها جبران ‌کند و در واقع باعث پایین آمدن هزینه پول برای بانک‌های دولتی می‌شود ضمن آن که بانک‌های دولتی با برخوردار بودن از امتیاز انحصاری جذب وجوه سپرده‌های جاری شرکت‌های دولتی یعنی امتیازی که بانک‌های خصوصی از آن بی‌بهره‌اند، به کمک سود حاصل از این منابع بدون هزینه در سخت‌ترین شرایط می‌توانند عملیات بانکی خود را ادامه دهند.متاسفانه بانک‌های خصوصی که با سرمایه‌های مردم ایجاد شده‌اند و سود و زیان عملکرد آنها مستقیما متوجه سرمایه‌گذاران، سهامداران و سپرده‌گذاران آنها است، از هیچ یک از منابع بدون هزینه‌ای که در اختیار بانک‌های دولتی است برخوردار نیستند و حتی با وجود آن که بانک مرکزی مجوز چاپ ایران چک را هم برای سه بانک، بانک پارسیان، اقتصاد نوین و کارآفرین صادر کرده و طبق اطلاع کار چاپ ایران چک‌های این سه بانک خصوصی هم مدت‌ها است عملی شده ولی به دلیل خودداری بانک‌های دولتی از قبول ایران‌چک‌های منتشره از سوی سه بانک خصوصی مزبور، این بانک‌ها به خاطر حفظ اعتبار بانکی خود تاکنون از به جریان انداختن ایران‌چک‌ها خودداری ورزیده‌اند و این در حالی است که بانک‌های خصوصی بدون هرگونه محدودیتی ایران‌چک‌های بانک‌های دولتی را نقد می‌کنند.

به راستی ایجاد راه‌بندان در برابر ایران‌چک‌های بانک‌های خصوصی و در محاق قرار دادن آنها مطابق با کدام قانون و منطق صورت می‌پذیرد و آیا خودداری بانک‌های دولتی از پذیرش ایران‌چک‌های بانک‌های خصوصی به منزله زیرپا گذاشتن مجوزهای صادره از سوی بانک مرکزی نیست؟ چرا خود بانک مرکزی که مجوز چاپ و نشر چک‌های بانکی را برای بانک‌های خصوصی صادر کرده در این مورد چشم بر هم نهاده و بانک‌های دولتی را به پذیرش ایران‌چک‌های بانک‌های خصوصی وادار نمی‌سازد؟ به راستی این سیاست یک بام و دو هوای بانک مرکزی را که در ارتباط با ایران‌چک‌های بانک‌های دولتی و خصوصی در پیش گرفته است، چگونه می‌توان توجیه کرد؟

به خصوص در شرایطی که بانک‌های خصوصی در اجرای دستور دولت سود تسهیلات و سپرده‌های خود را تا حدود زیادی کاهش داده و از این رهگذر خواه ناخواه در جذب منابع با دشواری‌هایی مواجه شده‌اند. برداشتن موانع کنونی از پیش روی ایران‌چک‌های بانک‌های خصوصی و وادار ساختن بانک‌های دولتی در سراسر کشور به پذیرش آنها، بانک‌های خصوصی ما فضای تنفسی اندکی را برای آنها ایجاد خواهد کرد تا این بانک‌ها هم بتوانند با فروش ایران‌چک‌های خود، مقداری از فشارها و محدودیت‌های ناشی از کاهش نرخ سود تسهیلات و سپرده‌ها را جبران کنند.

واقعیتی که گویا در ارتباط با بانک‌های خصوصی تا حدودی به دست فراموشی سپرده شده این است که این بانک‌ها با مجوز بانک مرکزی، با سرمایه‌های خرد و کلان مردم و دقیقا در راستای سیاست‌های کلی نظام در ارتباط با خصوصی‌سازی و سپردن عاملیت فعالیت‌های اقتصادی به بخش‌خصوصی تاسیس شده‌اند و نحوه برخوردی که با آنها می‌شود در سرنوشت برنامه‌های کلان خصوصی و به صحنه آمدن یا نیامدن صاحبان سرمایه نقش تعیین‌کننده خواهد داشت.آنچه در این میان نباید فراموش شود، سرنوشت محتوم نظام بانکی ما برای حضور در صحنه رقابت است و سازوکار حضور در صحنه رقابت مانع‌تراشی و ایجاد راه‌بندان‌های فراقانونی در پیش روی بانک‌های خصوصی تازه‌تاسیس ما نیست، چه این راه‌بندان‌ها دیر یا زود از میان برداشته خواهد شد و تنها بانک‌هایی از صحنه رقابت سربلند بیرون خواهند آمد که بدون نیاز به رانت‌های انحصاری و تکیه بیش از حد به منابع بدون هزینه، بتوانند خود را به عنوان بانک‌هایی پیشرو، روزآمد، مشکل‌گشا، مشتری‌دوست و مشتری‌مدار به جامعه معرفی کنند.

Kiamehr@Hotmail.com