تبعات استقراض احتمالی دولت از بانک مرکزی
دکتر کامران ندری استاد اقتصاد دانشگاه امام صادق (ع) در گفت‌وگو با ایبِنا در پاسخ به سوالی در خصوص تبعات استقراض احتمالی دولت از بانک مرکزی و چاپ اسکناس به منظور جبران کسری بودجه اظهار کرد: پاسخ کوتاه این است که تورم ایجاد می‌کند. ما در اقتصادمان به طور مستقیم برنامه‌ای تحت عنوان استقراض دولت از بانک مرکزی نداریم. بلکه دولت‌ها به‌صورت غیرمستقیم به سراغ استقراض از منابع بانک مرکزی می‌روند.
این استاد اقتصاد در ادامه در خصوص شیوه‌های غیرمستقیم تامین مالی کسری بودجه از نظام بانکی گفت: شیوه‌ای که دولت در سال‌های اخیر به‌صورت غیرمستقیم از منابع بانک مرکزی استفاده کرده، استفاده از منابع صندوق توسعه ملی بوده است. این منابع ذخایری هستند متعلق به این صندوق که در حساب‌هایی در خارج از کشور قرار دارد که البته در حال حاضر به دلیل تحریم‌ها، مسدود هستند و بلوکه شده‌اند. خب دولت مستقیم نمی‌تواند ارز موجود در این حساب‌ها را مورد استفاده قرار دهد. در نتیجه با اخذ مجوز، مالکیت این ذخایر را به بانک مرکزی منتقل می‌کند و بانک مرکزی معادل اینها، ریال چاپ می‌کند و به دولت می‌دهد. اگر بانک مرکزی آن ارزها را می‌توانست بفروشد و ریال در اختیار مردم را جمع‌آوری کند، مشکلی به وجود نمی‌آمد، ولی چون نمی‌تواند این ارزها را در بازار بفروشد، مجبور است اصطلاحا ریال چاپ بکند که البته این امر به گونه‌ای است که فقط حساب‌های دولت را بستانکار می‌کند. به عبارت دیگر منجر به خلق پول برای دولت می‌شود.
روش دوم این است که از تسهیلات بانکی استفاده می‌شود. یعنی با مجوز مجلس، تسهیلات تکلیفی ارائه می‌شود. بعد وقتی دولت در سررسید آن، نمی‌تواند از عهده بازپرداخت بدهی‌هایش بربیاید، در نتیجه بانک‌ها بستانکار می‌شوند، در واقع مطالباتشان از دولت از این محل افزایش پیدا می‌کند و در نهایت فشار به بانک مرکزی آورده می‌شود و بانک مرکزی نیز مجبور می‌شود منابع در اختیار بانک‌ها قرار دهد، به بیان دیگر پول چاپ می‌کند. از سویی برای اینکه بانک‌ها با مشکل مواجه نشوند، بعد از مدتی دولت به بانک مرکزی می‌گوید آن تعهدات و بدهی‌های بانک‌ها به خودت را به حساب بدهی‌های دولت به بانک مرکزی لحاظ کن. یعنی یک تهاتری انجام می‌شود و در نهایت مثل این می‌ماند که دولت برای تامین مخارج خودش از منابع بانک مرکزی استفاده کرده است.
سومین راهی که به نوعی خیلی ظریف به سراغ استقراض غیرمستقیم از منابع نظام بانکی می‌رود این است که دولت اذعان می‌کند کسری بودجه را از طریق فروش سهام در بازار سرمایه تامین می‌کند. این راه خیلی غیرمستقیم است که فهم آن دقت بالایی نیاز دارد. دولت می‌گوید سهامم را در بازار سرمایه عرضه می‌کنم، منتها برای اینکه قیمت سهام بالا برود، به بانک مرکزی فشار می‌آورد که نرخ بهره را پایین نگه دارد، در نتیجه پایین نگه داشتن نرخ بهره در بازار بین بانکی، منجر به افزایش قدرت خلق پول بانک‌ها می‌شود. یعنی دولت به هزینه افزایش رشد نقدینگی در اقتصاد، رونقی را در بازار سهام ایجاد می‌کند تا در نهایت بتواند سهامش را در بازار سرمایه با قیمت بالاتر بفروشد. این روش، خیلی ظریف است و مستقیما منجر به رشد نقدینگی نمی‌شود، ولی غیرمستقیم به خاطر اینکه نرخ بهره را بانک مرکزی پایین نگه داشته است، در نهایت رشد نقدینگی افزایش پیدا می‌کند.
وی تاکید کرد: بانک مرکزی مجبور می‌شود برای اینکه جلوی افزایش نرخ بهره را بگیرد، منابع به بازار بین بانکی تزریق کند. تزریق منابع یعنی پایه پولی را افزایش بدهد.
ندری در ادامه اظهار کرد: اینها روش‌های غیرمستقیمی است که به شرایط زمان و در شرایط مختلف، دولت از آنها استفاده کرده و در یکی، دو سال اخیر بیشتر از روش اول و دوم یعنی منابع صندوق توسعه ملی و رونق بازار سهام استفاده کرده است.
وی معتقد است دولت تصور می‌کند روش‌های تامین کسری بودجه، غیرتورمی بوده، اما واقعیت این است تورمی که ما الان با آن مواجه هستیم، عمدتا به کسری بودجه دولت و این شیوه‌های غیرمستقیم و ظریف و در واقع زیرکانه‌ای که دولت استفاده کرده بازمی‌گردد که در نهایت، این روش‌ها به بانک مرکزی ختم می‌شود.
یعنی پایین نگه داشتن نرخ بهره برای اینکه قیمت سهام بالا برود یا فروش ارز صندوق توسعه ملی و همچنین تسهیلات تکلیفی، همگی نشان می‌دهد که همه این راه‌ها نه به‌طور مستقیم ولی به روش‌هایی به منابع بانک مرکزی منتقل شده و شاهد تورم بالای این سال‌ها در اقتصاد کشورمان هستیم.
وی با اشاره به هشدارهای رئیس کل بانک مرکزی در خصوص استفاده دولت از منابع صندوق توسعه ملی اظهار کرد: موضع بانک مرکزی و شخص رئیس کل در خصوص منابع صندوق توسعه ملی، کاملا شفاف و روشن است.
ندری افزود: آقای همتی گفته این یعنی تامین کسری بودجه دولت از طریق پایه پولی؛ گرچه اسمش این است که دولت منابع صندوق توسعه ملی را استفاده کرده ولی در واقع از محل رشد پایه پولی، کسری بودجه دولت تامین شده است. این موضوع صراحتا توسط دکتر همتی در پست‌های اینستاگرامی اشاره شده است.
این استاد دانشگاه با تاکید بر لزوم تقویت بیشتر استقلال بانک مرکزی از دولت اظهار کرد: در کشورهای دنیا، بانک‌های مرکزی بر کاهش تورم متعهد هستند و با مشکلات دولت کاری ندارند. روش‌هایی که دولت در چند سال اخیر برای تامین کسری بودجه خودش استفاده کرده است، عمدتا روش‌های تورم‌زا بوده و شیوه‌های غیرتورمی را استفاده نکرده است.
