مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت رفاه تشریح کرد
ساعت ناکوک کار در ایران
همچنین بررسی آمارهای گزارش‌های رسمی ۳ نکته مهم را نشان می‌دهد؛ مورد اول؛ میانگین ساعات کار معمول هر شاغل در هفته در سال‌های ۹۲ تا ۹۸ به جز در سال‌های ۹۶ و ۹۸ روندی نزولی داشته است به‌طوری که میانگین ساعت کار در سال ۹۸ نسبت به سال ۹۲ به میزان یک ساعت و ۱۲ دقیقه کاهش یافته است؛کاهش میانگین ساعت کار معمول در کشور را می‌توان ناشی از افزایش چند میلیونی شاغلان طی دوره مورد نظر و نبود ظرفیت برای کار بیشتر،کاهش نیاز اقتصادی شاغلان و افزایش شاغلان پاره‌وقت دانست. نکته دوم؛ افزون بر این آمارهای مذکور نشان می‌دهد به‌طور متوسط مردان ۲۸ درصد بیش از زنان کار می‌کنند. نکته آخر؛ شکاف جنسیتی در بخش ساختمان منفی است به عبارت دیگر به رغم اینکه تعداد مردانی که در بخش ساختمان مشغول فعالیت هستند بسیار بیشتر از زنان است، اما زنانی که در این بخش به فعالیت می‌پردازند دارای اشتغال کامل بوده و کمتر به مشاغل پاره‌وقت فعالیت دارند.
سهم شاغلان از ساعت کار معمول هفتگی
تعادل بین کار و زندگی و مدیریت زمان برای جلوگیری از پیامدهای نامطلوب ناشی از عدم رعایت تعادل بین آنها از اهمیت بسزایی برخوردار است. در کشورهای مختلف براساس میزان پیشرفت فناوری و درجه توسعه یافتگی و همچنین ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی از این حیث با هم تفاوت دارند. ساعات کار طولانی یکی از مهم‌ترین عواملی است که باعث ایجاد تعارض بین کار و زندگی می‌شود.
آمارهای نیروی کار این مرکز در سال ۹۸ نشان می‌دهد شاغلان که به‌طور معمول ۴۹ ساعت و بیشتر در هفته کار می‌کنند با ۹/ ۳۸ درصد بیشترین سهم را نسبت به سایر شاغلان دارند. مقایسه ساعت کاری هفتگی مردان و زنان شاغل در این سال همچنین نشان می‌دهد که شاغلان مرد که در هفته ۴۹ ساعت و بیشتر کار می‌کنند، بیشترین سهم را نسبت به سایر شاغلان مرد دارند. این دسته از شاغلان سهم ۲/ ۴۴ درصدی را در ساعت کار معمول هفتگی مردان دارند. افزون بر این، زنان شاغل که به‌طور معمول بین ۴۱ تا ۴۸ ساعت در هفته کار می‌کنند بیشترین سهم را نسبت به سایر زنان شاغل دارند. این دسته از شاغلان نیز سهم ۴/ ۲۵ درصدی در ساعت کار معمول هفتگی زنان دارند. همچنین آمارهای مذکور نشان می‌دهد که اکثر افرادی که در «فعالیت‌های خدماتی مربوط به تامین جا و غذا»، «فعالیت‌های خانوار به‌عنوان کارفرما، خودمصرفی» و «عمده‌فروشی، خرده فروشی و تعمیر وسایل نقلیه» اشتغال دارند، ساعات کار هفتگی طولانی‌تری دارند؛ به‌طوری‌که در هرکدام از فعالیت‌های یاد شده، بیشتر از ۶۰ درصد از افراد، ۴۹ ساعت و بیشتر در هفته کار می‌کنند. ساعت کار معمول به متوسط ساعت کار واقعی شاغل طی دوره زمانی مورد نظر در طولانی مدت گفته می‌شود.
کاهش میانگین و میانه ساعت کار شاغلان
آمارهای رسمی نشان می‌دهد، در سال ۹۸ میانگین ساعت کاری شاغلان کشور معادل ۴۳ ساعت و ۶ دقیقه و میانه ساعت کاری آنها برابر ۴۵ ساعت و ۳۰ دقیقه بوده است. علاوه بر این، روند میانگین ساعات کار معمول هر شاغل در هفته در سال‌های ۹۲ تا ۹۸ به جز در سال‌های ۹۶ و ۹۸ نزولی بوده است به‌طوری که میانگین ساعت کار در سال ۹۸ نسبت به سال ۹۲ به میزان یک ساعت و ۱۲ دقیقه کاهش یافته است. بیشترین میانگین ساعت کار معمول در هفته طی این سال‌ها مربوط به سال ۹۲ معادل با ۴۴ ساعت و ۱۸ دقیقه و کمترین آن نیز مربوط به سال ۹۷ با ۴۳ ساعت بوده است.
از این جهت ساعات کاری غیرمتعارف، اثر خیلی کم یا خیلی زیاد بر میانگین دارند، بنابراین شاخص میانه از این جهت اهمیت‌دار خواهند بود. بررسی آمارهای رسمی نشان می‌دهد که میانه ساعت کاری معمول در هفته همواره از میانگین ساعت کاری بیشتر است. همچنین آمارها نشان می‌دهند که میانه ساعت کاری معمول در هفته طی سال‌های ۹۲ الی ۹۸ کاهشی بوده و بیشترین میزان آن مربوط به سال ۹۲ با ۴۶ ساعت و ۱۲ دقیقه و کمترین میزان آن مربوط به سال ۹۸ با ۴۵ ساعت و ۳۰ دقیقه است. میانگین ساعت کاری معمول به نسبت تعداد ساعت کاری معمول تمام شاغلان تقسیم بر کل شاغلان و همچنین میانه ساعت کاری معمول به مقدار متوسط ساعت کاری معمولی که ۵۰ درصد از شاغلان از آن بیشتر یا کمتر طی هفته کار می‌کنند، گفته می‌شود.
علل کاهش میانگین ساعت کار معمول کشور
شیب نزولی میانگین ساعات کاری شاغلان از سال ۹۲ تاکنون، با در نظر گرفتن این موضوع که اقتصاد کشور در سال‌های اخیر سمت و سوی اشتغال‌زایی داشته است، قابل توجه است. کاهش میانگین ساعت کار معمول در کشور به عوامل متعددی مربوط است که در گزارش‌های رسمی به مواردی از جمله افزایش چند میلیونی شاغلان طی دوره مورد نظر و عدم وجود ظرفیت برای کار بیشتر،کاهش نیاز اقتصادی شاغلان و افزایش شاغلان پاره‌وقت اشاره شده است. در تمام سال‌های مذکور ساعت کاری مردان در هفته نسبت به زنان، تقریبا ۱۲ ساعت در هفته بیشتر بوده است. از آنجا که مردان مسوولیت بیشتری برای تامین معاش خانوار دارند، این موضوع دور از انتظار نیست.
بررسی‌های رسمی همچنین نشان می‌دهد در گروه مردان، میانگین ساعت کار معمول در هفته، از سال ۹۲ تا ۹۸ به جز در سال‌های ۹۶ و ۹۸ روند کاهشی داشته است؛ به‌طوری‌که در سال ۹۸ با کاهش ۳۶ دقیقه‌ای نسبت به سال ۹۲، از ۴۶ساعت به ۴۵ ساعت و ۲۴ دقیقه رسیده است. روند میانگین ساعت کار معمول در گروه زنان نیز همانند گروه مردان بوده و میانگین ساعت کار در سال ۹۸ با یک ساعت و ۴۲ دقیقه کاهش نسبت به سال ۹۲، از ۳۴ ساعت و ۱۸ دقیقه به ۳۲ ساعت و ۳۶ دقیقه رسیده است.
کمترین و بیشترین میانگین ساعت کار هفتگی
بررسی آمارهای رسمی از ساعت کاری هفتگی شاغلان در بخش‌های عمده اقتصادی نشان می‌دهد که میانگین و میانه ساعت کاری معمول در هفته برای شاغلان در بخش خدمات بیشترین میزان و در بخش کشاورزی کمترین میزان را دارد. در سال ۹۸ میانگین ساعت کاری هفتگی افراد شاغل در بخش خدمات ۴۵ ساعت و ۱۸ دقیقه است. این شاخص برای بخش صنعت ۴۴ ساعت و ۴۲ دقیقه، برای بخش ساختمان ۴۰ ساعت و ۲۴ دقیقه و برای بخش کشاورزی ۳۷ ساعت و ۱۲ دقیقه بوده است. همچنین میانه ساعت کاری هفتگی شاغلان در بخش خدمات ۴۶ ساعت و ۴۲ دقیقه، در بخش صنعت ۴۶ ساعت و ۳۰ دقیقه، در بخش ساختمان۴۲ ساعت و ۳۶ دقیقه و در بخش کشاورزی ۳۹ ساعت و ۵۴ دقیقه بوده است. همچنین بررسی این آمارها نشان می‌دهدکه میانگین و میانه ساعت کاری هفتگی طی سال‌های ۹۲ تا ۹۸ در همه بخش‌های اقتصادی با کاهش مواجه بوده است به‌طوری‌که بیشترین کاهش به بخش کشاورزی و کمترین کاهش به بخش خدمات اختصاص دارد.
میانگین و میانه ساعت کار هفتگی
گزارش مرکز آمار بر این موضوع دلالت دارد که میانگین و میانه ساعت کاری معمول در هفته برای شاغلان در بخش تولیدی همواره کمتر از بخش غیر تولیدی است به نحوی که مقایسه میانگین ساعت کار معمول هفتگی در بخش تولیدی و غیر تولیدی در سال ۹۸ نشان می‌دهد که میانگین ساعت کاری در بخش غیرتولیدی به میزان ۳ ساعت و ۱۲ دقیقه بیشتر از بخش تولیدی است. از طرفی مقایسه میانه ساعت کار معمول هفتگی در دو بخش مذکور نشان می‌دهد که میانه ساعت کاری در سال ۹۸ در بخش غیرتولیدی یک ساعت و ۱۲ دقیقه بیشتر از بخش تولیدی است؛ این در حالی است که طی سال ۹۲ میانه ساعت کاری در دو بخش مذکور هیچ تفاوتی با هم نداشتند. همچنین طی سال‌های ۹۲ تا ۹۸ هر دو بخش میانگین و میانه ساعت کار هفتگی کاهش داشته است. به‌طوری که میانگین ساعت کاری هفتگی در بخش تولیدی ۲ ساعت و ۱۲ دقیقه و در بخش غیر تولیدی ۲۴ دقیقه کاهش داشته است. همچنین میانه ساعت کاری هفتگی در بخش تولیدی یک ساعت و ۳۰ دقیقه و در بخش غیر تولیدی ۱۸ دقیقه کاهش یافته است؛ این در حالی است که در هر دو بخش با افزایش تعداد شاغلان همراه بوده است.
شکاف جنسیتی و ساعت کار هفتگی
بررسی‌های گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد که در سال ۹۸ شکاف جنسیتی نسبی میانگین ساعت کار معمول در هفته و همچنین شکاف جنسیتی نسبی میانه ساعت کار معمول در هفته، حدود ۲۸ درصد بوده است. به عبارت دیگر به‌طور متوسط مردان ۲۸ درصد بیش از زنان کار می‌کنند. با توجه به در نظر گرفتن حمایت‌های اجتماعی و قانونی از زنان این نتیجه منطقی به نظر می‌رسد. همچنین با توجه به شکاف جنسیتی مطلق، میانگین ساعت کار معمول در هفته برای مردان ۱۲ ساعت و ۴۸ دقیقه بیشتر از زنان است؛ درحالی‌که میانه ساعت کار معمول در هفته برای مردان ۱۳ ساعت و ۶ دقیقه بیشتر از زنان است. شکاف جنسیتی نسبی به نسبت اختلاف میانگین ساعت کار معمول هفتگی برای مردان و زنان تقسیم بر میانگین ساعت کار معمول هفتگی مردان ضربدر ۱۰۰و شکاف جنسیتی مطلق به اختلاف میانگین ساعت کار معمول هفتگی مردان و زنان گفته می‌شود.
بیشترین و کمترین شکاف جنسیتی نسبی
گزارش‌های رسمی در سال۹۸ همچنین نشان می‌دهند که بیشترین شکاف جنسیتی نسبی میانگین ساعت کار معمول در هفته مربوط به بخش کشاورزی با حدود ۳۲ درصد است. به عبارت دیگر در بخش کشاورزی، به‌طور متوسط مردان ۳۲ درصد بیشتر از زنان کار می‌کنند. همچنین شاخص میانه این اختلاف حدود ۴۴ درصد است. با توجه به شکاف جنسیتی مطلق، میانگین ساعت کار معمول در هفته در بخش کشاورزی برای مردان ۱۲ساعت و ۳۰ دقیقه بیشتر از زنان است. همچنین میانه ساعت کار معمول در هفته در بخش کشاورزی برای مردان ۱۹ ساعت بیشتر از زنان است. علاوه بر این آمارها نشان می‌دهد که شکاف جنسیتی در بخش ساختمان منفی است و نشان دهنده بیشتر بودن میانگین و میانه ساعت کاری زنان در بخش ساختمان است. به رغم اینکه تعداد مردانی که در بخش ساختمان مشغول فعالیت هستند بسیار بیشتر از زنان است، اما زنانی که در این بخش به فعالیت می‌پردازند دارای اشتغال کامل بوده و کمتر به مشاغل پاره‌وقت می‌پردازند. طبق آمار رسمی حدود ۳ میلیون مرد و حدود ۳۱ هزار نفر زن در بخش ساختمان مشغول به فعالیت هستند. البته این موضوع نیاز به بررسی بیشتر دارد و ممکن است به دلیل اشتغال زنان به مشاغل تخصصی در این حوزه باشد.
میانگین ساعت کار هفتگی
بررسی آمارهای سازمان جهانی کار از میانگین ساعت کار واقعی در هفته برای کشورهای منتخب نشان می‌دهد که میانگین ساعت کاری معمول در هفته در ایران نسبت به سایر کشورها در سطح متوسطی قرار دارد. طبق آمارهای رسمی میانگین ساعت کار واقعی در هفته برای ایران در سال ۲۰۱۹ معادل ۴۳ ساعت و ۶ دقیقه است. این میانگین ساعت کاری در مردان برابر ۴۵ ساعت و ۲۴ دقیقه و برای زنان برابر ۳۲ ساعت و ۳۶دقیقه است. همچنین شکاف جنسیتی در شاخص مذکور برای ایران ۲۸ ساعت و ۱۲ دقیقه است. همچنین بیشترین شکاف جنسیتی میانگین ساعت کاری به افغانستان و پاکستان و کمترین میزان آن به تایلند و گرجستان اختصاص دارد. نکته قابل توجه دیگر این است که در فیلیپین میانگین ساعت کاری مردان و زنان یکسان و در قطر میانگین ساعت کاری زنان بیشتر از مردان گزارش شده است.
